موجهات مرکبه
موجهات در نگاه امام خمینی (س)
امام خمینی (س) در بحث قضایا به موجهات توجه داشته، معتقد است ماهیت شیء در خارج از سه صورت (امکان، وجود، امتناع) خالی نیست و باید یکی از جهات موجه باشد (۱) و این گونه نیست که احکام منطقی موجهات، صرف تصورات محض باشد و اهل منطق قضایای ممکنه، ضروریه، حینیه و مشروطه را صرفاً تصویر کرده باشند؛ بلکه همه اینها دارای نفس الامری است. (۲) امام خمینی (س) با بیان اقسام موجهات به احکام و کاربردهای آنها اشاره کرده و در برخی آثار فلسفی و اصولی خویش، از آنها بهره برده است. (۳)
به اعتقاد امام خمینی (س) قضیه مشروطه خاصه قضیه ای است که در آن به ضرورت محمول برای موضوع مادامی که موضوع متصف به حالت معینی است، می باشد و در فرق میان قضیه مشروطه با قضیه حینیه، معتقد است در قضیه شرطیه وجود وجود دخیل است؛ یعنی مثلاً به شرط اینکه ماهیت وجود داشته باشد، قضیه مشروط است تا محمول عارض وجود شده و به واسطه آن ماهیت که معروض عارض است، موجود شود؛ (۴) اما در قضیه حینیه وقتی وجود عارض انسان می شود که انسان وجود داشته باشد نه اینکه وجود شرط باشد؛ (۵) همچنین به باور ایشان قضیه ضروریه قضیه ای است که حکم به ضرورت ثبوت محمول برای موضوع شده است؛ یعنی هیچ گونه امری غیر از ذات موضوع و کمال آن، دخالتی در ثبوت و ضرورت قضیه نداشته و مقید به هیچ قیدی نیست. (۶) البته معنای اینکه قضیه ضروریه اخص از مطلقه است این نیست که به عین قضیه ضروریه، مطلقه هم گویند، بلکه معنای آن این است که مطلقه از همان ماده ای که ضروریه متحقق شده تشکیل می گردد. (۷)
(۱) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۱، ص۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵/ جهات ثلاثه
(۲) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۱، ص۲۱۱؛ ج۳، ص۵۶۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵/ اهل منطق؛ اهل منطق؛ خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی (س)، ج۹، ص۵۸۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۴۰۰.
(۳) خمینی، روح الله، انوار الهدایه، ج۲، ص۱۴۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵/ مشروطة حقیقیة؛ خمینی، روح الله، مناهج الوصول، ج۱، ص۲۲۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۷/ ضروریة و ممکنة؛ خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۱، ص۲۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵/ اخص از مطلقه
(۴) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۱، ص۱۷۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵/ قضیه شرطیه
(۵) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۱، ص۱۷۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵/ حینیه است؛ خمینی، روح الله، تهذیب الاصول، ج۱، ص۳۶۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۷/ بل نصّ
(۶) خمینی، روح الله، تنقیح الاصول، ج۴، ص۲۳۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۷۸/ و بشرط محمول؛ خمینی، روح الله، تهذیب الاصول، ج۱، ص۳۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۷/ زید معدوم؛ خمینی، روح الله، جواهر الاصول، ج۱، ص۱۳۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۴۲۳ قمری/ زید معدوم
(۷) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۱، ص۲۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵/ اخص از مطلقه