پرتال امام خمینی (س) / استفتائات

سؤال: اگر مردی فوت کند و از او فرزندی در رحم همسرش باشد آن جنین از پدرش ارث می‌برد؟

پاسخ کارشناس:
از اموری که از موانع ارث شمرده شده حمل است که در آن (از موانع ارث شمردن آن مادامی که حمل هست) تسامح است. [۱] در «تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیلة» در بیان وجه تسامح آمده است: فی عدّ الحمل ما دام حملًا من موانع الإرث تسامح من جهة أنّ الحمل ما دام کونه کذلک لا یصدق علیه الولد الذی هی الطبقة الأُولی فی الإرث، فإنّ صدق الولد علیه یتوقّف علی وضعه حیّاً. و من الواضح أنّ کونه حملًا لا یکون مانعاً عن الإرث، بل لا یکون فیه المقتضی لذلک. و یمکن أن یکون الوجه فی التسامح أنّ کونه حملًا لا یکون مانعاً، بل هو مشروط بالسقوط و الوضع حیّاً، فالحمل إذا سقط حیّاً یرث و إلّا فلا. [۲]

حاجب بودن حمل
حمل، مادامی‏‌که حمل است ارث نمی‌‏برد؛ اگر چه معلوم باشد که در شکم مادرش زنده است؛ لیکن از کسی که در مرتبه یا در طبقه متأخر از او است حاجب می‏‌باشد؛ پس اگر میت حمل داشته باشد و دارای نوه‌‏ها و برادرها هم باشد، از ارث بردن ممنوع می‌‏شوند و چیزی به آن‌‏ها داده نمی‌‏شود تا حال آن روشن شود، پس اگر زنده متولد شد، ارث اختصاص به او پیدا می‌‏کند و اگر به طور مرده به دنیا آمد، آن‌‏ها ارث می‌‏برند. [۳] اگر برای وارث موجود، فرضی باشد که با بود و نبود حمل تغییر نمی‏‌کند مانند سهم یکی از زوجین یا یکی از پدر و مادر در صورتی که با او فرزندی غیر از حمل باشد، تمام سهم او داده می‏‌شود. و در صورتی که حمل در فرض تولد - و لو در بعضی از صور - سهم وارث را تغییر داده و ناقص می‏‌کند به وارث کمترین سهمی را که در صورت تولد حمل به ارث می‌‏برد، داده می‌‏شود، مانند پدر و مادری که با آن‏‌ها غیر از حمل فرزند دیگری نیست. [۴] اگر سهم دو نفر کنار گذاشته شود و بقیه ترکه تقسیم شود، سپس بیشتر از دو نفر متولد شوند، به اندازه سهم نفر اضافی از ترکه پس گرفته می‏‌شود. [۵]

کنار گذاشتن سهم حمل
اگر میت وارث دیگری در مرتبه و طبقه حمل داشته باشد مانند این‌که میت دارای اولاد باشد، برای حمل به اندازه سهم دو پسر کنار گذاشته می‌‏شود و باقی‏مانده به بقیه داده می‏‌شود سپس بعد از آن‏‌که وضع روشن شد، اگر مرده به دنیا آمد، سهم او که کنار گذاشته شده بود به وارث دیگر داده می‌‏شود و اگر وارث متعدد باشد طبق آنچه که خدا واجب کرده بین آن‏‌ها تقسیم می‌‏شود. [۶]

اعتبار وسایل جدید در تشخیص جنسیت
اگر با وسایل جدید حال بچه (حمل) معلوم شود به مقدار سهم او کنار گذاشته می‏‌شود، پس اگر معلوم شود که او یکی و پسر است، سهم یک پسر کنار گذاشته می‌‏شود. و اگر معلوم شود که او یک دختر است سهم او کنار گذاشته می‌‏شود. و اگر معلوم شود که حمل بیشتر از دو نفر است سهم آن‌‏ها کنار گذاشته می‌‏شود. [۷]

شرط ارث بردن حمل
حمل اگر به صورت زنده متولد شود، ارث می‏‌برد و از او ارث برده می‏‌شود اگر چه در همان ساعت بمیرد؛ پس اگر معلوم شود که بعد از جدا شدنش حیات داشته و بعد از آن مرده است ارث می‏‌برد و ارث برده می‌‏شود. و در زنده به دنیا آمدن، صدا کردن بچه بعد از بیرون آمدنش معتبر نمی‌‏باشد، در صورتی که با حرکت واضح و غیر آن، معلوم شود که به طور زنده به دنیا آمده است. [۸]

انعقاد نطفه در زمان مرگ مورث
داخل شدن روح در حمل در وقت مردن مورّث شرط نیست، بلکه انعقاد نطفه آن در وقت مردن مورث، کفایت می‏‌کند. پس اگر کسی بمیرد و حمل در زوجه او بعد از مرگش معلوم شود و طوری باشد که شرعاً به او ملحق باشد در صورتی که به صورت زنده جدا شود از او ارث می‌‏برد. [۹]

 ۱۴۰۲/۰۵/۱۴ (ویرایش با اضافات ۱۴۰۲/۰۶/۰۲) – محمد ساعدی

[۱] موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۳، تحریر الوسیلة، ج۲، ص:۳۹۹، کتاب المواریث، الامرالثانی فی موانع الارث، هنا امور عدت من الموانع و فیه تسامح، الاول، موسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی (قدس سره) - ایران - تهران، چاپ: ۳، ۱۴۳۴ ه.ق.
[۲] فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیلة، ج۲۳، الطلاق و المواریث، ص:۳۴۶.
[۳] موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۳، تحریر الوسیلة، ج۲، ص:۳۹۹، کتاب المواریث، الامرالثانی فی موانع الارث، هنا امور عدت من الموانع و فیه تسامح، الاول، موسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی (قدس سره) - ایران - تهران، چاپ: ۳، ۱۴۳۴ ه.ق.
[۴] همان، مسألة۲.
[۵] همان، ص:۴۰۰، مسألة۴.
[۶] همان، ص:۳۹۹، مسألة۱.
[۷] همان، مسألة۳.
[۸] همان، ص:۴۰۰، مسألة۵.
[۹] همان، مسألة۶.