توحید افعالی
توحید افعالی از دیدگاه امام خمینی (س)
در نگاه امام خمینی (س) توحید افعالی یعنی حق تعالی در فعل واحد است و وجود شریک در فعل او محال است و همه افعال و مخلوقات، فعل حق تعالی است.(۱) حضرت امام در بیان انحصار تاثیر و فاعلیت حق تعالی بر این باور است که حق تعالی فاعلی است که در مبدأ بودن برای همه اشیا مستقل است و ایجاد و علیتش، قائم به ذات است و هیچ وابستگی به غیر ندارد و موثری در عالم جز او نیست و از آنجا که استقلال در وجود، ملاک و معیار فاعل حقیقی و ایجادی است و وجودی که عین ربط است نمی تواند ایجاد کننده باشد، پس تاثیر و فاعلیت از آن خداوند و منحصر در او است و دیگر اشیاء به منزله واسطه و معدات هستند نه موثر حقیقی.(۲) امام خمینی (س) بر این باور است که حق تعالی تمام حقیقت وجود است و هیچ شیئی از حیطه وجودی او خارج نیست و مخلوقات ظل او هستند و هر جا اثری باشد متعلق به خداوند است و ممکنات، جزء تعلقات و روابط و ظهورات او نیستند خود و افعالشان مظاهر فاعلیت حق هستند.(۳)
امام خمینی (س) در بیان ادله اثبات توحید افعالی دو برهان اقامه کرده است:
۱- ارجاع علیت به تشأن: حق تعالی تنها علت حقیقی در جهان است و غیر حق تعالی همه معلول او هستند از آنجا که معلول از خود هیچ استقلال و هویتی ندارد بلکه ظهور و شئون علت است، در نتیجه عالم هویتی جز حق تعالی ندارد؛(۴) پس فاعلیت منحصر در ذات حق و موجودات تنها به منزله واسطه و معد می باشند.
۲- قیومت حق تعالی: از آنجا که قیوم بر کمال استقلالی حق تعالی دلالت دارد، پس علت تامه همه ممکنات در عالم اعم از ذوات ممکنات، اوصاف و افعال آنها جزء یک وجود نیست. پس تمام موجودات ظاهر و باطن و تمام عوالم غیب و شهادت، تحت تربیت اسم «الله» و تمام حرکات و سکنات او به قیومیت اسم الله است.(۵)
(۱) خمینی، روح الله، شرح دعاء السحر، ص۱۰۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۶. الحرکات
(۲) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۲، ص۲۹۸ و ۳۱۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵ علت تامه، مؤثر حقیقی؛ خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۹۴-۹۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۸. به برکت
(۳) خمینی، روح الله، الطلب و الاراده، ص۶۵-۶۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۷۹. ظلّ الفاعل
(۴) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۲، ص۱۹۵-۱۹۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵. شئون علت
(۵) خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی (س)، ج۳، ص۵۶۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۴۰۰.