پرتال امام خمینی (س) / استفتائات
سؤال: آیا عین مالی که قرض داده شده را می‌شود پس گرفت؟
پاسخ کارشناس:
خداوند متعال قرض دادن نیکو را از اسباب ازدیاد مال و موجبات مغفرت الهی قرار داده و در قرآن کریم می‌فرماید: إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعِفْهُ لَکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللَّهُ شَکُورٌ حَلیمٌ (سوره تغابن، آیه ۱۷) اگر به خدا ( یعنی بندگان محتاج خدا ) قرض نیکو دهید خدا برای شما چندین برابر گرداند و هم از گناه شما در گذرد و خدا بر شکر و احسان خلق نیکو پاداش دهنده است و ( بر گناهشان ) بسیار بردبار است.
به نظر امام خمینی (س): قرض، عقدی است که احتیاج دارد به ایجابی مانند قول قرض‌دهنده: «قرض دادم به تو» یا آنچه که این معنی را برساند و به قبولی که دلالت بر رضایت به ایجاب کند. و عربی بودن در آن معتبر نیست، بلکه با هر لغتی واقع می‌شود، بلکه با دادن عین و گرفتن آن به این عنوان، معاطات در آن جاری می‌شود. و آنچه از قبیل بلوغ و عقل و قصد و اختیار و غیر آن در دو طرف عقد اعتبار دارد، در قرض‌دهنده و قرضگیرنده معتبر میباشد. [۱] و «اقوی آن است که اگر در قرض، مدت‌دار بودن، شرط شود صحیح است و عمل به آن لازم است و قرض‌دهنده قبل از رسیدن سررسید حق مطالبه ندارد. [۲] و «در صحت قرض، قبض (تحویل گرفتن) و اقباض (تحویل دادن) شرط است؛ پس قرضگیرنده مالی را که قرض میگیرد، جز بعد از قبض، مالک نمیشود. ولی متوقف بر تصرف نیست.» [۳]
لازم بودن عقد قرض
و «اقوی آن است که قرض، عقد لازم است؛ پس قرض‌دهنده حق فسخ آن و رجوع به عین قرض داده شده را – اگر موجود باشد – ندارد. و قرضگیرنده هم حق فسخ و برگرداندن عین را در قیمیها ندارد. البته قرض‌دهنده حق دارد مهلت ندهد و از قرضگیرنده بخواهد که بپردازد و لو قبل از برطرف شدن نیازش یا گذشتن زمانی که چنین چیزی در آن ممکن است. [۴] بر اساس لزوم عقد است که «اگر عینی که به قرض داده شده موجود باشد، پس قرضگیرنده یا قرض‌دهنده بخواهند که با دادن آن، ادای دین شود بنابر اقوی، امتناع دیگری از آن جایز است. [۵]
۱۴۰۲/۰۵/۲۰ – محمد ساعدی
[۱] موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۲، تحریر الوسیلة، ج۱، ص:۶۹۳، کتاب الدین و القرض، القول فی القرض، مسألة۳، موسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی (قدس سره) - ایران - تهران، چاپ: ۳، ۱۴۳۴ ه.ق.
[۲] همان، ص:۶۹۷، مسألة۱۶.
[۳] همان، ص:۶۹۴، مسألة۶.
[۴] همان، ص:۶۹۴، مسألة۷.
[۵] همان، ص:۶۹۶، مسألة۱۳.