نبوت، تجلی رحمت حق

پرتال امام خمینی فرارسیدن سالروز رحلت پیامیر رحمت (ص) را تسلیت عرض می کند و به همین مناسبت فرازی کوتاه در باب نبوت پیامبر اسلام (ص) بیان می کند:

از به طور کلی خداوند دارای دو گونه رحمت است؛ یکی رحمت رحمانی و دیگررحمت رحیمی. او با رحمت اول به عالم و آدم، هستی بخشیده و با رحمت دوم به آن‏ها کمالات معنوی وجودی عنایت کرده است.[1] یکی از مظاهر و تجلیات رحمت رحیمیه او نبوت است. به همین جهت در قرآن کریم خطاب به پیامبر فرمود: «وَمٰا أَرْسَلْنٰاک إِلاّٰ رَحْمَةً لِلْعٰالَمِینَ»[2] و از آن‏جا که پیامبر صلی ‏الله ‏علیه ‏و‏آله ‏مظهر تام اسم «الرحیم» و نبوت او تجلی کامل رحمت رحیمیه خداوند است، وقتی اذیت و آزار مردمان جاهل بر آن حضرت افزایش پیدا می‏کرد، می‏فرمود: «إنّما بُعِثتُ رحمةً ربّ اهدِ اُمّتی فإنّهم لا یعلمون».[3] از این‏گونه آموزه ‏ها برمی‏آید که اساساً نبوت، تجلی و ظهوری از رحمت الهی است و انبیا علیهم‏ السلام مظاهر اسم «الرحیم» در میان مردمند. امام خمینی در موارد متعدد در این‏باره بحث کرده[4] و از جمله گفته است: از صدر عالم تاکنون، تمام انبیا یک جلوۀ رحمتی بوده است از خدای تبارک و تعالی و چنانچه موجودیت همه ما جلوۀ رحمت حق تعالی است، همین‏طور هدایت خدای تبارک و تعالی به واسطۀ انبیا یک رحمت بزرگی است بر همه، رحمة للعالمین است، پیغمبر و همه انبیا رحمت بوده ‏اند، و این برای این است که این بشر متوجه نیست، جاهل است، نمی‏داند چه خبر است آن طرف، نمی‏داند که راه انسانیت را اگر طی نکند چه خواهد گذشت بر او.[5] و در جایی دیگر با اشاره به راه و روش دستیابی انسان به مقام قرب الهی می‏گوید: از شعب و مظاهر رحمت رحیمیه، بعث انبیاء و رسل، صلوات اللّه‏ علیهم، است ... آن رسول ختمی و ولی مطلق گرامی که از محضر قدس ربوبی و محفل قرب و انس الهی به این سر‏منزل غربت و وحشت قدم رنجه فرموده و گرفتار معاشرت و مراودت با ابوجهل‏ ها... گردیده،... رحمت واسعه و کرامت مطلقۀ الهیه است که آمدن در این کلبه ‏اش برای رحمت موجودات سکنۀ عالم اسفل ادنی است و بیرون بردن آن‏ها است از این دار وحشت و غربت.[6] برای روشن شدن مسأله لازم است اشاره کنیم که رحمت خداوند در امور تکوینی از طریق دو اسم شریف «الرحمن» و «الرحیم» بر عالمیان می‏ بارد زیرا با رحمت رحمانی، اصل وجود آن‏ها پدید می‏آید و با رحمت رحیمی، کمالات وجودی به آن‏ها افاضه می‏شود. از این رو گفته شده است: «ظهر الوجود ببسم اللّه‏ الرحمن الرحیم»[7] و مراد آن است که وجود و نشئه هستی با دو اسم خدا یعنی  «الرحمن» و «الرحیم» ظاهر شده است. به همین صورت در امور معنوی نیز رحمت خداوند از طریق دو اسم یاد شده (الرحمن و الرحیم) بر آدمیان فرو‏می‏ریزد. پس می‏توان گفت که نبوت نه تنها تجلی رحمت رحیمیه خداوند بلکه رحمت رحمانیه او نیز هست. شاید به همین جهت باشد که خداوند پیامبرانش را رحمت برای عالمیان خوانده است.[8] همچنین خدای سبحان، تعلیم قرآن را بعد از اسم شریف «الرحمن» بیان کرد و فرمود: «الرَّحْمٰنُ * عَلَّمَ الْقُرْآنَ».[9] در ذیل این آیه گفته شده است: چون وصف رحمانیت خدا شمول و عمومیت دارد و تمام مسائل بنیادی (از جمله تعلیم قرآن) به آن اسم استناد داده شده، این سوره با اسم شریف «الرّحمن» آغاز گردیده است.[10] بنابراین چون تعلیم قرآن یک نعمت بزرگ و عمومی و جهانی و ابدی است، اسم مبارک «الرحمن» به عنوان اولین نعمت الهی مطرح شده است. پس نبوت به یک لحاظ جلوۀ رحمت رحمانی و به لحاظ دیگر ظهور رحمت رحیمی است؛ از آن جهت که برای عموم است، رحمتِ رحمانی است و از آن جهت که تنها اهل ایمان از آن بهره می‏برند، رحمتِ رحیمی است. گاهی نیز این رحمت رحیمی، عام است ولی تنها کسانی که خود را در معرض نسیم آن قرار می‏دهند، از آن بهره می‏برند.[11]

نبوت، آموزه عبودیت

فلسفه خلقت و آفرینش آدمیان، عبودیت و پرستش خداوند است، که قرآن فرمود: «وَمٰا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَاْلإِنْسَ إِلاّٰ لِیَعْبُدُونِ».[12] پس می‏توان دریافت که عبادت و عبودیت خداوند، ریشه در فطرت و سرشت آدمیان دارد و از این رو زمینه عبادت و بندگی درهمه انسان‏ها وجود دارد.عقل آدمی، اصل ضرورت پرستش خداوند را به صورت کلی می‏تواند درک نماید، چون عبادت و بندگی تنها راه رستگاری و کمال و سعادت انسان است و انسان بدون عبادت و بندگی هرگز به کمال حقیقی خود نمی‏رسد. در نتیجه، عقل به طور یقین برضرورت عبادت و بندگی خدا حکم می‏کند. اما بشر از درک نحوۀ انجام عبادت و جزئیات آن عاجز است، چون قدرت درک امور جزئی و از جمله ریزه‏ کاری‏های مربوط به عمل را ندارد. به همین خاطر، خداوند بر بندگان خود منت نهاده و با فرستادن آموزگاران بزرگ خود (انبیا) آن‏ها را از نحوۀ انجام عبادت و پرستش آگاه ساخته است. قرآن کریم درباره بعثت پیامبر می‏فرماید: «لَقَدْ مَنَّ اللّه‏ُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیٰاتِهِ وَیُزَکیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکتٰابَ وَالْحِکمَةَ».[13] مراد از تعلیم کتاب و حکمتْ هر‏چه باشد، آموزش عبادت و بندگی یکی از بارزترین مصادیق آن است، به خصوص آن‏که عقل از چنین آموزشی عاجز است. پس این حکمت ـ یعنی نحوۀ انجام عبادت ـ از رهگذر نبوت، نصیب آدمیان شده است تا به وسیله آن، مسیر قرب الهی را طی کنند. امام خمینی در این‏باره می‏گوید: و چون دست بندگان از ثنا و عبادت ذات مقدس کوتاه بود و بدون معرفت و عبودیت حق، هیچ یک از بندگان به مقامات کمالیه و مدارج اخرویه نرسند ـ چنانچه در محل خود پیش علمای آخرت مبرهن است و عامّه از آن غفلت دارند ـ ‏.‏.‏. حق تعالی به لطف شامل و رحمت واسعۀ خود بابی از رحمت و دری از عنایت به روی آن‏ها باز کرد به تعلیمات غیبیه و وحی و الهام به توسط ملائکه و انبیا ـ و آن باب عبادت ومعرفت است ـ طرق عبادت خود را بر بندگان آموخت و راهی از معارف بر آن‏ها گشود تا رفع نقصان خویش حتی الامکان بنمایند و تحصیل کمال ممکن بکنند و از پرتو نور بندگی هدایت شوند به عالم کرامت حق، و به روح و ریحان و جنت نعیم، بلکه به رضوان اللّه‏ اکبر رسند.[13] پس یکی از ضرورت‏ها و فواید نبوت که جزو برجسته‏ ترین برکت‏ها و آثار بعثت انبیا محسوب می‏شود، این است که انسان از طریق نبوت، نحوۀ بندگی و عبودیت خداوند را به خوبی فرا می‏گیرد. به راستی اگر پیامبری از سوی خدا فرستاده نشود، انسان از کجا و چگونه می‏ تواند بفهمد که راه و روش بندگی خدا چیست و به چه نحو باید خدا را پرستش نمود؟ بهترین و کامل‏ترین روش عبادت و اظهار عبودیت در شرع مقدس اسلام بیان گردیده است زیرا ـ چنان‏که قبلاً به تفصیل بیان شد ـ روش عبادت پیامبر در واقع صورت و نموداری از تجلیات خداوند در شب معراج بر آن حضرت است. در واقع همه عبادت‏ها از جمله نماز و نحوۀ انجام آن، زیباترین و کامل‏ترین روش عبادت است که در شب معراج به پیامبر صلی ‏الله ‏علیه‏ و‏آله هدیه شده و از طریق آن حضرت نصیب مسلمانان گردیده است.): منبع: پیامبر اعظم در نگاه عرفانی امام خمینی،محمد امین صادقی ارزگانی،ص252)