برهان امکان و وجوب
برهان امکان و وجوب از دیدگاه امام خمینی (س)
امام خمینی (س) یکی از راه های اثبات واجب تعالی را برهان امکان و وجوب می داند. امام با ابطال تسلسل قائل است که ممکنات به وجود قیومی مقوم هستند که آن همان واجب تعالی است.(۱) به اعتقاد امام، اختلاف روش متکلمان و حکمای الهی در اثبات صانع، مبتنی بر اختلاف آنان درباره سبب احتیاج شیء به علت است که به عقیده متکلمان حدوث و به عقیده حکما امکان ماهوی آن است.(۲) حضرت امام معتقد است امکان ماهوی تنها می تواند در اثبات واسطه باشد؛ اما در ثبوت واسطه نیست؛ زیرا اگر در ثبوت واسطه باشد، محذور «تحقق و لا تحقق» و «صلب شیء عن نفسه» لازم می آید.(۳) اگر سبب احتیاج وجود چیزی به علت، امکان ماهوی آن باشد، امکان ماهوی باید بر حاجت و نیاز مقدم باشد.(۴) در حالی که بنا بر اصالت وجود، وجود، مقدم بر ماهیت و ماهیت تابع آن است و امکان ماهوی که از سلب ضرورت وجود و عدم برای ماهیت به دست می آید،(۵) چنانکه ایجاب و وجوب که نیز در تحلیل ذهنی بر ایجاد و وجود مقدم هستند، لحاظ شوند، مراتب افزون خواهد شد. پس اگر حدوث به دلیل اینکه وصف وجود و مؤخر از آن است، نمی تواند سبب احتیاج وجود به علت باشد، امکان ماهوی نیز با همین قیاس نمی تواند سبب احتیاج باشد.(۶)
امام خمینی (س) با بیان معنای دیگر از امکان (فقری) نیاز و احتیاج را به واقع و هویت معلول انتقال می دهد و بر این باور است که امکان درباره وجودات به معنای امکان ماهوی نیست؛ زیرا درباره خود وجود نمی توان گفت نسبت آن به عدم و وجود یکسان است، بلکه آنچه تحقق دارد، تحقق برای آن ضروری است. بنابراین امکان در باب وجودات به معنای ربط و فقر است.(۷)
(۱) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۲۴ و ۲۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵. قیومیت، بطلان تسلسل
(۲) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۴۱ و ۴۶ و ج۲، ص۵۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵. نزاعی واقعی، حاجت امکان، حدوث استدلال
(۳) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۱۴-۱۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵. واسطه در ثبوت
(۴) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۴۶-۴۱ و ۵۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵. احتیاج شیء، حاجت امکان، وجوب لاحقی
(۵) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۱۴-۱۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵. ضروری نبوده
(۶) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۵۱-۴۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵. فاقد کمالی
(۷) خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۵، ص۱۳۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
.
انتهای پیام /*