حیات شورای انقلاب از ۲۲ دی ۱۳۵۷آغاز و تا ۲۹ تیر ۱۳۵۹ به طول انجامید؛ شورایی که در یکسالگی اش سخنگوی سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی در گفت و گو با روزنامه انقلاب اسلامی-ارگان ابوالحسن بنی صدر-به شکوه از آن پرداخت و گفت :«متأسفانه در گذشته، ترکیب شورای انقلاب به دلیل اشکالات اساسی که به صورت جمعی با بازده و قاطعیت کم و آسیب پذیری زیاد درآمده بود، نتوانست آن گونه که باید خود را با شتاب فزاینده انقلاب مردمی هماهنگ کند.»این انتقاد در زمانی مطرح شد که فولکس واگن دولت موقت هم در بزرگراه انقلاب مغلوب بولدوزرها شده بود و سرعت و شتابش همپای انقلابیون نبود.
در پاسخ به این انتقادات،سید محمد حسینی بهشتی می گفت: «واقعاً اگر می خواهیم الگویی از شورا داشته باشیم، شورای انقلاب نمونه کامل یک شورا خواهد بود.» مهندس مهدی بازرگان نیز معتقد بود:«فعالیت های این شورا در مقایسه با آنچه در انقلاب های دیگر دنیا جریان داشته است و آنچه متداول اجتماعات ایرانی و ارگان های شورایی دولتی و سیاسی مملکت است، روی هم رفته به صورت محترمانه و مثبت و صادقانه بوده است.
در اینکه مرتضی مطهری مبتکر تشکیل شورای انقلاب بود،اتفاق نظر وجود دارد. گرچه اکبر هاشمی رفسنجانی در جایی،تشکیل شورای انقلاب را در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی،امری طبیعی می داند و می گوید:«چیزی نیست که ابتکار آن را به فرد یا نهاد خاصی نسبت دهیم.»اما در جایی دیگر می نویسد: «...آقای مطهری در مراجعت از سفر پاریس، دستور رهبر عظیم الشأن انقلاب را مبنی بر تشکیل شورای انقلاب آوردند. حضرت امام آقایان شهید مطهری، شهید بهشتی و موسوی اردبیلی و شهید باهنر و اینجانب هاشمی رفسنجانی را به عنوان هسته اول شورای انقلاب تعیین و اجازه داده بودند که افراد دیگر با اتفاق نظر این پنج نفر اضافه شوند و در جلسات ابتدایی تصمیم بر این شد که حتی الامکان ترکیب شورا از اعضای روحانی و غیرروحانی به نسبت مساوی و نزدیک به هم باشد.
ترتیب انتخاب اعضای دیگر و تکمیل شورا تا آن جا که حافظه یاری می کند و با استمداد از حافظه دیگران چنین بود: پیش از پیروزی انقلاب آقایان سید محمود طالقانی، سید علی خامنه ای،محمدرضا مهدوی کنی، احمد صدر حاج سید جوادی، مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی، مهندس مصطفی کتیرایی، سرلشگر ولی الله قرنی، سرتیپ علی اصغر مسعودی، به اتفاق آرا به عضویت انتخاب شدند.» عزت الله سحابی هم به نقش آیت الله مطهری اشاره می کند: «شورای انقلاب پیشنهادی بود که خود آقای مطهری برای من تعریف کرد. امام خمینی هم با این قضیه موافقت کردند و این گونه مقرر شد که شش نفر از علما، اصل و محور شورای انقلاب باشند و غیر از آنها نیز چند نفر از غیرروحانیون هم باشند.
منتها کسانی که مورد اعتماد هستند؛ یعنی در چند سال گذشته، مذهبی بودن و اعتقاد مذهبی آنان اثبات شده است ، با آن شش نفر روحانی مجموعا شورای انقلاب را تشکیل بدهند.روحانیونی که بعدها برای ما روشن شد، عبارت بودند از حضرات آیات آقای مطهری ، آقای بهشتی ، آقای موسوی اردبیلی ، آقای هاشمی رفسنجانی ، آقای باهنر و ششم آقای مهدوی کنی و آیت الله خامنه ای هم که بعدا اضافه شدند. آقای مهندس بازرگان ، آقای صدر حاج سیدجوادی ، پدر من ، آقای مهندس کتیرایی ، دکتر شیبانی ، آقای دکتر سنجابی و بنده . ما را به عنوان اعضای غیرروحانی انتخاب کردند که با آن شش نفر روحانیون، مجموعا شورای انقلاب را تشکیل دهیم . این اسامی را آقا تصویب کرده بود. آقای مطهری به من گفت ، چهار نفر دیگر را هم که در خارج از کشور بودند؛ یعنی دکتر یزدی ، بنی صدر، قطب زاده و حبیبی ، بخش خارجی شورای انقلاب باشند و شما هم بخش داخلی مطهری در پاریس به امام گفته بود که در حال حاضر نهضت در ایران به صورت انقلاب درآمده و حرکت این انقلاب بدون رهبری درست امکان ندارد؛رهبر اصلی امام است ولی امام اولا ایران نیست و ثانیا به تنهایی نمی تواند به همه کارها رسیدگی کند؛در نتیجه در پاریس تصمیم گرفته شده که شورای انقلاب تشکیل شود یک شاخه آن در ایران و شاخه دیگرش در اروپا به دست اطرافیان امام.به گفته مهندس مهدی بازرگان: «...روی لیستی که انتخاب کرده بودند، آن افراد را قبلاً بخواهند و با تک تک آن ها صحبت کنند و بدون این که نام دیگران را ببرند، آمادگی آن ها را برای شرکت و فعالیت در این شورای انقلاب پرسش بکنند؛ مرحوم مطهری این کار را که کرد، بعد به ایشان (امام) گزارشی داد و بعد ایشان هم ـ گمان می کنم که باز به وسیله خود آقای مطهری ـ به همه ما ابلاغ کردند که این افراد انتخاب شدند و می توانید کار بکنید.»
اما قرائت آیت الله بهشتی تا حدودی متفاوت با قرائت های پیش گفته است:«...افراد را امام تعیین می کردند، به این معنی که اول امام به یک گروه ۵ نفری از روحانیت مسؤولیت دادند که برای شناسایی افراد لازم برای اداره آینده مملکت تلاش کنند. این عده عبارت بودند از آیت الله مطهری، هاشمی رفسنجانی، موسوی اردبیلی، دکتر باهنر و خود بنده. بعد با آقای مهدوی کنی صحبت کردیم و به امام اطلاع دادیم و ایشان هم شرکت نمودند. بدین ترتیب هسته شورای انقلاب یک گروه شش نفری شد. بعدها آیت الله طالقانی و آیت الله خامنه ای نیز از روحانیون اضافه شدند... به تدریح آقای مهندس بازرگان، دکتر سحابی و عده ای دیگر از شخصیت ها را که امام نیز قبلاً می شناختند و با آن ها در پاریس دیدار داشتند ـ قرار بود روی آن ها مطالعه کنیم و نظر نهایی مان را بدهیم ـ آن ها را با نظر نهایی مان به امام در پاریس معرفی کردیم و امام نیز تأیید نمودند.»
ابراهیم یزدی به تهیه فهرستی ۳۵ یا ۳۸ نفره شامل فعالان همه احزاب سیاسی،گروه های مختلف،روحانیان و غیره اشاره می کند که «مهندس بازرگان همه را نوشت و در جلسه بعد ارائه شد.آقا همه را قبول کردند و گفتند:در ایران شما با این آقایان سه نفر مشورت بکنید و خبر بدهید.منظور مرحوم مطهری،بهشتی و هاشمی بود.بعد مهندس بازرگان برگشتند ایران و با افراد مختلف صحبت کردند.» امام در ۲۲ دی ۱۳۵۷، فرمان تشکیل شورای انقلاب را صادر کردند.
در بخشی از این فرمان آمده است:«به موجب حق شرعی و بر اساس رای اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به اینجانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام شورای انقلاب اسلامی، مرکب از افراد با صلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق، موقتا تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد... این شورا موظف به انجام امور معین و مشخصی شده است، از آن جمله ماموریت دارد تا شرایط تاسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و مقدمات اولیه آن را فراهم سازد.»مطابق ماده یک اساس نامه شورای انقلاب،هدف کلی از تاسیس این شورا، پاسداری از ثمرات مبارزات آزادی خواهانه و استقلال طلبانه و حق پرستی و جنبش های مجاهدانه ملت ایران،اجرای اهداف انقلاب و ایجاد حکومت جمهوری دموکراتیک اسلامی در ایران بود.
بنا به گفته مهندس بازرگان اعضایی که به پیشنهاد نخست وزیر و تصویب وزرای دولت موقت در شورای انقلاب بودند،عبارتند از:آقایان طالقانی،مطهری،هاشمی رفسنجانی،دکتر بهشتی،مهدوی کنی،موسوی اردبیلی،دکتر باهنر،دکتر یزدی، دکتر سحابی،احمد صدر حاج سید جوادی،مهندس کتیرایی،تیمسار مسعودی،تیمسار قرنی و مهندس بازرگان. از ۱۵ بهمن ۱۳۵۷ تا تیر ماه ۱۳۵۸ مرحله جدیدی از حیات شورای انقلاب رقم می خورد که از انتصاب دولت موقت و خروج وزرای دولت موقت از شورای انقلاب تا ترمیم کابینه مهندس بازرگان و ادغام نسبی شورای انقلاب و دولت موقت را در بر می گیرد.
به گفته مهندس بازرگان پس از تعیین دولت موقت وزرای دولت که عبارت بودند از دکتر یزدی،دکترسحابی،احمد صدر حاج سید جوادی و مهندس کتیرایی از شورای انقلاب خارج شدند و به جای آنها ابوالحسن بنی صدر،صادق قطب زاده،میر حسین موسوی،حبیب الله پیمان و احمد جلالی وارد شورای انقلاب شدند.عزت الله سحابی و عباس شیبانی پس از بازگشت به کشور، اندک زمانی بعد از پیروزی انقلاب وارد شورای انقلاب شدند.شیبانی که دبیر جلسات شورای انقلاب بود، می گوید: «چون بنی صدر و قطب زاده همراه امام (ره) از پاریس آمده بودند، در شورای انقلاب گفته شد که آنها عضو شورای انقلاب باشند و خیلی انتخاب آنها مطرح نبود؛ چون از اول با امام (ره) آمده بودند به عنوان عضو شورای انقلاب محسوب می شدند. بعداً بعضی افراد دیگری مثل مهندس موسوی، احمد جلالی و دکتر پیمان برای کامل تر شدن و حضور افراد و افکار جدید در شورای انقلاب مطرح شدند، آن دو نفر از اول بودند.»
به گفته عزت الله سحابی «از کسانی که پیشنهاد شدند، یکی دکتر پیمان بود که بنده پیشنهاد کردم و پذیرفته هم شد و به شورای انقلاب پیوست . دیگری، آقای میرحسین موسوی بود که اعضای حزب جمهوری اسلامی پیشنهاد کردند، چون وی درآن زمان، روزنامه جمهوری اسلامی را درمی آورد و کاملا هم غرق در روزنامه بود. او بعدها هم نخست وزیر شد. مهندس موسوی به عنوان نماینده بخش روزنامه نگاران وارد شورای انقلاب شد. فرد دیگر، آقای مهندس احمد جلالی بود. آقای مهندس احمد جلالی ، پیشنهاد قطب زاده بود، اما به عنوان یک شخصیت مذهبی و فعال در جریان انقلاب مطرح بود و پذیرفته شد. احمد جلالی با برنامه قرآن در صحنه با آقای طالقانی در تلویزیون چهره معروفی پیدا کرده بود. پیشنهادهای دیگری هم بود، مثلا من پیشنهاد کردم که یک نفر از مجاهدین عضو شورای انقلاب شود که رد شد. حتی آقای طالقانی هم موافقت نکرد، اما به من گفتند که تو سخنگو و رابط مجاهدین باش و اگر آنان حرفی دارند، تو آن را منتقل کن .»در آن زمان حضور نمایندگانی از اقشار مختلف اجتماعی در شورای انقلاب پیشنهاد شد اما با استقبال مواجه نشد.
به گفته شیبانی:«آن موقع بحث بود که اگر بتوانیم از اقشار مختلف، افرادی را به شورای انقلاب بیاوریم که دیدگاههای دیگر هم در شورا مورد بررسی قرار بگیرد بهتر است. که دو قشر دانشجویان و کارگران - مخصوصاً کارگران “شرکت نفت” که ریشه اقتصاد کشور به شرکت نفت وابسته بود- بیشتر مدنظر بودند. گفتند کسی بیاید که روی کارگران شرکت نفت نفوذ داشته باشد و یک کارگر تهرانی را معرفی کردند. گفته شد اگر کارگر منتخب از آبادان و مناطق نفت خیز باشد بهتر است. قرار بر این بود که فرد مورد نظر را پیدا و در آن جا مطرح کنند، اگر شورای انقلاب تصویب کرد آن وقت عضو شورا شود؛ این که به انتخاب خودشان باشد، مطرح نبود، بلکه قرار بود فردی مورد قبول آنها باشد، نه اینکه آنها انتخاب کنند. البته شاید نظر بنی صدر این بود که دانشجوها نماینده انتخاب بکنند، اما آن موقع به دلیل این که چپی ها و گروهک ها در دانشگاه ها نفوذ داشتند، اصلاً این صحبت نبود که خود دانشجوها انتخاب کنند. نظر شورای انقلاب این نبود.»
سحابی هم نقل می کند:«قرار شد، یک نماینده از زنان نیز انتخاب شود که خانم طاهره صفارزاده مطرح شد، ولی رد شد. از طرف نماینده کارگران ، فردی به نام حسن عرب ـ که عضو حزب جمهوری بود و در مجلس خبرگان اول هم انتخاب شد ـ پیشنهاد داد که آن هم رد شد، چون گفتند، او سمت نمایندگی یا سخنگویی کل کارگران را ندارد. درست است که خودش کارگر است و در حزب جمهوری ، شعبه کارگری را می گرداند، ولی سخنگوی همه کارگران نیست .»از تیر ماه ۱۳۵۸ تا ۱۴ آبان ۱۳۵۸ و استعفای دولت موقت،دوره ترمیم و ادغام کابینه و شورای انقلاب است.این کار به منظور تسهیل همکاری ها،هماهنگی بین تصمیمات و فعالیت های شورای انقلاب و دولت موقت صورت گرفت.
از آنجا که اعضای روحانی شورای انقلاب از قبول وزارت استنکاف داشتند،قرار شد با حضور در وزارت خانه ها و همچنین داشتن حق شرکت و رای و مسوولیت در هیات دولت موقت،این پست ها را داشته باشند:اکبر هاشمی رفسنجانی معاونت وزارت کشور؛محمدرضا مهدوی کنی سرپرست کمیته های انقلاب اسلامی در وزارت کشور؛سید علی خامنه ای معاونت وزارت دفاع،محمد جواد باهنر معاونت وزارت آموزش و پرورش.در این دوره رضا صدر، علی اکبر معین فر و مصطفی کتیرایی وارد شورای انقلاب شدند و علاوه بر این سه نفر بازرگان،مهدوی کنی،هاشمی رفسنجانی،خامنه ای و باهنر هم در هیات دولت و هم در شورای انقلاب حضور داشتند و در هر دوجا،از حق رای برخوردار بودند.پیمان،میرحسین موسوی و احمد جلالی در این دوره از شورای انقلاب خارج شدند.
از ۱۴ آبان ۱۳۵۸ که بازرگان استعفا داد تا ۲۹ تیر ماه ۱۳۵۹ که با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و تشکیل مجلس شورای اسلامی شورای انقلاب منحل شد،”دولت شورای انقلاب”شکل گرفت و ایران در وضعیت بی دولتی به صورت شورایی اداره می شد.ترکیب دولت-شورا به شکل زیر درآمد:بهشتی،هاشمی رفسنجانی(وزیر کشور)،موسوی اردبیلی(سرپرست بنیاد مستضعفین)،خامنه ای(معاون وزیر دفاع)،باهنر(معاون وزیر آموزش و پرورش)،بنی صدر(وزیر دارایی و سپس وزیر امور خارجه)،شیبانی(وزیر کشاورزی)،قطب زاده(وزیر امور خارجه)،مهندس سحابی(رئیس سازمان برنامه و بودجه)،معین فر(وزیر نفت) و مهندس بازرگان. در این مقطع به گفته مهندس سحابی«علاوه بر حبیبی ، معین فر، آقای بازرگان هم به اعضای شورای انقلاب اضافه شد، زیرا از دفتر امام به شورای انقلاب زنگ زدند و گفتند که آقا گفته بازرگان باید حتما در شورا باشد؛ بنابراین، آقای بازرگان هم به شورای انقلاب آمد.
از دفتر امام زنگ زدند و گفتند، آقای فروهر هم باشد، ولی شورای انقلابی ها قبول نکردند؛ یعنی آیت الله خامنه ای و بهشتی با فروهر موافق نبودند. خلاصه فروهر نیامد، و اما بازرگان آمد.»او باز چنین روایت می کند:«شورای انقلاب ، پس از رفتن دولت موقت چون نقش دولت را هم ایفا می کرد، به چهار کمیسیون تفکیک شد که هر یک از آنها از طرف شورای انقلاب ، یک رئیس داشت و یکی دو نفر از اعضای دیگر شورای انقلاب به اضافه چند نفر از وزیران اعضای این کمیسیون ها بودند. مثلا کمیسیون شماره یک شورای انقلاب به امور امنیتی ، دیپلماسی و سیاسی مربوط بود.آقای اردبیلی ، آیت الله خامنه ای ، بهشتی ، اعضای این کمیسیون و آقای اردبیلی، رئیس کمیسیون بودند.مسئول کمیسیون شماره ۲ بنده بودم که به امور اقتصادی و مالی مربوط می شد. اعضای این کمیسیون آقای بهشتی ، بنی صدر ـ بنی صدر مدتی وزیر دارایی بود ـ و آقای معین فر، وزیر نفت بودند.
اینها همگی، عضو شورای انقلاب هم بودند، به علاوه دکتر صدر وزیر بازرگانی .رئیس کمیسیون شماره ۳ که مربوط به امور اجرایی می شد، آقای بازرگان و اعضای آن نیز آقای شیبانی وزیر کشاورزی ، دکتر احمدزاده وزیر صنایع ، وزیر آبادانی و مسکن مهندس کتیرایی بودند. وزیر راه ، مهندس طاهری استعفا داده بود آقای کلانتری بود.یادم نمی آید، کمیسیون شماره ۴ به چه اموری می پرداخت .» همه پرسی قانون اساسی در ۱۲ آذر ۱۳۵۸ و متعاقب آن انتخابات ریاست جمهوری در بهمن ۱۳۵۸برگزار شد و مجلس شورای اسلامی در ۷ خرداد ۱۳۵۹افتتاح شد.با شروع کار مجلس و شورای نگهبان و دیگر نهادها، مسئولیت و ضرورت وجودی شورای انقلاب به پایان رسید، لذا در ۱۲ تیر ۱۳۵۹، آیت الله بهشتی اعلام کرد: مسئولیت شورای انقلاب دو هفته دیگر پایان می یابد.
سپس آخرین جلسه شورا در ۲۶ تیر ۱۳۵۹ برگزار شد. حسن حبیبی سخنگوی شورای انقلاب، در آخرین مصاحبه خود گفت:«امروز با رسمیت یافتن مجلس شورای اسلامی و کامل شدن اعضای شورای نگهبان قانون اساسی، کار شورای انقلاب که تاکنون وظیفه قانون گذاری را برعهده داشت، نیز به پایان رسید.» آخرین اعضای شورا عبارت بودند از: آیت الله بهشتی، آیت الله خامنه ای، آیت الله موسوی اردبیلی، محمدجواد باهنر، هاشمی رفسنجانی، حسن حبیبی، عباس شیبانی، مهدی بازرگان، عزت الله سحابی، صادق قطب زاده،محمد رضا مهدوی کنی، علی اکبر معین فر و ابوالحسن بنی صدر. حسن حبیبی نام روسای شورای انقلاب و مدت تصدی این سمت توسط آنان را چنین بیان می کند:«اولین رئیس شورای انقلاب،استاد شهید آیت الله مطهری بود که در تاریخ یازدهم اردیبهشت ماه ۱۳۵۸ به وسیله گروه فرقان به شهادت رسید.
سپس شادروان آیت الله سید محمود طالقانی به ریاست شورای انقلاب انتخاب شد که وی نیز در نوزدهم شهریور ماه ۱۳۵۸به دنبال یک حمله قلبی دارفانی را وداع گفت.تا این تاریخ اسامی اعضای شورای انقلاب همچنان مخفیانه باقی ماند؛ولی پس از فوت آیت الله طالقانی،اعضای این شورا رسما معرفی شدند.آیت الله دکتر محمد بهشتی،پس از آیت الله طالقانی عهده دار سمت دبیری شورای انقلاب شد.پس از انجام انتخابات ریاست جمهری،دکتر بنی صدر ریاست شورای انقلاب را نیز به عهده گرفت.»
منابع و مآخذ:
۱- شورای انقلاب اسلامی ایران-مجید سائلی کرده ده-مرکز اسناد انقلاب اسلامی
۲- شورای انقلاب، از تولد تا انحلال-گفت و گو با عزت الله سحابی-روزنامه اعتماد ملی
۳- مهدی بازرگان،شورای انقلاب و دولت-سیمای دولت موقت از ولادت تا رحلت
۴- گفت و گوی عباس سلیمی نمین با عباس شیبانی-مرکز مطالعات و تدوین تاریخ ایران
۵- گفت و گو با دکتر ابراهیم یزدی، پشت صحنه انقلاب در پاریس
۶- اکبر هاشمی رفسنجانی؛ دوران مبارزه.چاپ اول ۱۳۷۶
۷- صحیفه امام، جلد ۵
.
انتهای پیام /*