پرتال امام خمینی(س): یادداشت ۴۴۷ / حسن پویا*

از اواخر سال گذشته صحبت هایی شد که ما چگونه می توانیم آنچه را که مؤسسه تا به امروزه در مجموع -و نه فقط در قم- انجام داده به منصه ظهور برسانیم تا مردم ببینند و باخبر شوند؛ زیرا مؤسسه فعالیت های زیادی داشته است و اینکه من اینجا باشم یا نباشم مهم نیست. مهم آن است که چه کارهایی تا الان صورت گرفته است. متأسفانه در طول همه این سال ها در زمینه تبلیغات و ترویج این کارها کوتاهی شده است. یادم هست در سال 92 که ما اقدام به برگزاری نمایشگاه تحریر الوسیلة در فیضیه نمودیم و اصل تحریرالوسیلة و شروح و تعلیقات زده شده بر این کتاب ارزشمند را به نمایش گذاشتیم. کثرت شروح و تعلیقات نگارش شده بر کتاب تحریرالوسیله تعجب بزرگان حوزه از جمله آیت الله فاضل و آیت الله صالحی مازندرانی را به دنبال داشت. این کوتاهی واقعا باید در طی این سالها جبران می شد. یادم هست حتی آیت الله صالحی مازندرانی رحمت الله علیه به مؤسسه تشریف آوردند و گفتند من شخصا و عمدا به اینجا آمده ام تا از شما تشکر کنم که این کار را انجام دادید.

در متن حوزه نیاز هست امام معرفی شود. ترویج سیاسی بودن امام و غربت امام در حوزه باید رفع شود که با کارهای این چنینی امکان پذیر است. به دنبال همین مسائل ما تصمیم به برگزاری نمایشگاه گرفتیم و تأکید داشتیم که حتما این نماشگاه در قم برگزار شود که مهد ظهور و بروز امام است و بهترین زمان برگزاری نمایشگاه سال 1401 است که مصادف با یک صدمین سال ورود امام راحل به قم است؛ امام خمینی (ره) بیشتر عمر خود را در قم گذرانده است و در حالی که اهل خمین بودند خود را قمی می دانستند.

البته برگزاری نمایشگاه در قم دلایل دیگری نیز داشت. حوزه خاستگاه همه علماء، فضلاء و مراجع بزرگ است و بیشترین ترویج جنبه علمی، فقهی، و اصولی امام باید در حوزه صورت بگیرد. در مراکز عمومی کتاب های خاص امام مثل چهل حدیث و آداب الصلاه به نمایش گذاشته شده و ما به کتاب هایی مثل سر الصلاه و شرح دعای سحر که فهم آن بسیار دشوار است کاری نداریم. لازمه این کار بود که این نمایشگاه در حوزه برگزار شود و حوزویان با آن آشنا شوند. الحمدلله با تلاش هایی که همه دوستان و همه مجموعه و به ویژه همکاران ما در قم انجام دادند این نمایشگاه برگزار شد. مراسم افتتاحیه نمایشگاه با حضور مدیر حوزه علمیه، امام جمعه قم و نماینده مجلس خبرگان، آیت الله مقتدایی و برخی از آیات و مدرسین برگزار شد. حضور این عزیزان در مراسم افتتاحیه به این نمایشگاه عظمت داد. به نظر من کسانی که به دلایلی خاص از نمایشگاه دیدن نکردند ضرر کردند. این جا صحبت از شخص و مؤسسه نیست. صحبت از امام است. چه کسی می تواند بگوید امام نقش نداشته است یا چه کسی می تواند بگوید آنچه که وجود دارد منشأ آن امام نیست؟ این هم گلایه کوچکی بود که عرض کردم. این دلایل باعث شد که این نماشگاه در قم برگزار شود و الحمدلله این نمایشگاه در سالنی مناسب، تمیز و فضایی شایسته برگزار شد. دوستان و عزیزانی که از موزه دفاع مقدس برای بازدید تشریف آورده بودند اظهار می داشتند این نمایشگاه باید در موزه دفاع مقدس برگزار می شد. ان شاء الله در سال های آینده در زمینه برگزاری نمایشگاه در جاهای دیگر نیز تصمیم گیری خواهد شد.

به هر حال این نمایشگاه تأکید بر عظمت علمی امام که حتی در میان حوزویان مغفول مانده است برگزار شد. من گاهی که در دانشگاه تدریس می کردم از دانشجویانی که در سطح دکترا بودند درباره تفسیر امام سؤال می کردم که آیا امام راجع به قرآن مطلبی دارند؟ دانشجویانی که در سطح دکترا بودند اظهار بی اطلاعی می کردند. وقتی می گفتم ده پایان نامه قرآنی برای امام نوشته شده تعجب می کردند. کتاب «تفسیر و شواهد قرآنی» حدود 1500-1600 صفحه و راجع به حرف های قرآنی امام است. کتاب «تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام» در پنج جلد از جمله کارهای قرآنی حضرت امام است. امیدوارم این نمایشگاه بتواند این خلأ را در بخش هایی حداقل جبران کند.

طراحی هنری توسط افراد کارشناس صورت گرفت و پیش از نمایشگاه ماکت های آن را دیدیم. کار عظیم مؤسسه در بخش پژوهش است و کارهای آموزشی و هنری در مراحل بعدی قرار دارند. کار عظیم مؤسسه کارهای پژوهشی است و نمایندگی قم در راستای پژوهش در آثار امام تشکیل شده است. بر این اساس قرار شد به بخش پژوهش اهتمام بیشتری شود. اما این بدان معنا نیست که بخش های دیگر مغفول مانده یا کوتاهی شده است. خیر این گونه نبود. ما از بخش پژوهش آغاز کردیم. مجموعه آثار امام که پنجاه جلد است و تقریرات ایشان که اگر همگی آنها چاپ شود شصت جلد خواهد بود و نمونه های خطی آن را در نمایشگاه در معرض دید قرار دادیم. همچنین شروح آثار فقهی، فلسفی و اصولی و عرفان امام در این نمایشگاه ارائه شده است.

در نمایشگاه به معرفی کتابخانه تخصصی مؤسسه که تنها کتابخانه شخص محور در ایران است پرداخته شده است. البته ما کتابخانه امام علی در مشهد و کتابخانه های تخصصی عنوانی مانند فقه و اصول، فلسفه و کلام و تاریخ را در قم داریم که به زحمت آیت الله سیستانی تأسیس شده است. این کتابخانه شخص محور راجع به امام است که 25000 نسخه کتاب و پایان نامه، مقاله و امثال آن درباره امام درآن وجود دارد.

یکی از کارهایی که مؤسسه در طول این سالها انجام داده برگزاری همایش ها و کنگره ها بوده است. کنگره داخلی، بین المللی و نشست های علمی محدود در قم توسط موسسه برگزار شده که خروجی های خوبی داشته است. اخیرا مکتب امام خمینی که به آن کمتر توجه شده یا نشده در قم را آغاز کردیم. امیدواریم که ادامه پیدا کند و این مکتب تبیین شود. به تقویت این بخش ها پرداختیم و آثار فراوانی که بیش از صد جلد است را به نمایش گذاشتیم.

مجموعه در بخش فرهنگی چه در قم و چه در جاهای دیگر کارهای زیادی را انجام داده است. در بخش آموزش اقدام به برگزاری کلاس های آموزشی بسیاری در زمینه فلسفه، قرآن، تفسیر، تاریخ، تاریخ انقلاب و وصیت نامه امام در قم کردیم، البته در کنار آن به آموزش مجازی نیز توجه شده است. یادداشت ها و مقالات کوتاه و بلندی که در سایت و فضاهای مجازی منتشر شده است را برای اولین بار در اینجا به نمایش گذاشتیم وآنها را به صورت مکتوب ارائه دادیم.

در امور فرهنگی و هنری هم کارهای خوبی انجام شده است. عمده کارهای هنری در اصفهان انجام شده چون رسالت آنها در این زمینه بوده است.کارهای هنری بسیار فاخر و زیبایی به این نمایشگاه رسیده است. بیان احساس نسلی که امام را دیده یا ندیده در تابلو و نقاشی و خطاطی است. البته در تهران نیز کارهای زیادی صورت گرفت. تابلوهای زیادی که در نمایشگاه می بینید همه کارهای هنری است که افراد با علاقه شخصی خود انجام داده اند.

در بخش رسانه؛ پرتال امام خمینی، حریم امام، جماران و امثال آن هر کدام در بخش خودشان الحمدلله موفق بودند. البته کار بشری بی نقص نیست ولی هر کدام در زمینه خودشان تا حدودی موفق بودند. جماران یک سایت خبری است و نباید توقع داشته باشیم که کار علمی انجام دهد. پرتال یک سایت علمی است و نباید توقع داشت کار خبری انجام دهد. سایت قم هم همین طور. هر کدام در یک زمینه ضعیف و در زمینه دیگر قوی هستند.

پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی بخشی است که وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) بوده و هست. این پژوهشکده در امور آکادمیک و دانشگاهی فعالیت دارد و از پایان نامه های دانشجویی حمایت می کند. افراد علمی و گروه های علمی بسیاری سال ها در این پژوهشکده کار کرده اند از جمله عروس حضرت امام و دیگر اساتید مثل آیت الله سیدمحمد بجنوردی که واقعا استوانه کارهای علمی در پژوهشکده هستند. پایان نامه های فراوانی در اندیشه امام نوشته شده که آمار آن مشخص است.

بخش کوچکی از وسایل شخصی امام برای اولین بار است که در معرض دید عموم قرار گرفته و مردم می توانند این آثار را از نزدیک ببینند و لمس کنند. این اقدام ذوق و شوق بسیاری در مردم ایجاد کرده است. همه افراد و به ویژه کسانی که امام را ندیدند با دیدن عبا، پتو یا شال گردن امام آنچنان ذوق زده می شوند که دوست دارند این وسایل را ببوسند. این مختصر بودن، جمع وجور بودن و تمیزی وسایل یکی از گوشه های مغفول زندگی امام است. یادم هست در اوایل انقلاب یکی از پزشکان متخصص برایم تعریف می کرد: دستمالی که امام با آن اشک های خود را پاک می کردند با دستمالی که صورتشان را تمیز می کردند فرق دارد پس این آدم یک آدم حسابی است. مردم با دیدن وسایل مختصر امام ذوق زده می شوند و از اینکه وسایل امام به این خوبی نگهداری شده است تعجب می کنند و می گویند کاش می شد این وسایل را تکثیر کرد. این وسایل در موزه جماران نگه داری می شود. این کار برای اولین بار در این نمایشگاه انجام گرفت.

در بخش اماکن، هفت یا هشت جا هست که مردم نسبت به آن خیلی بی اطلاع هستند و ما کتابی در این زمینه تحت عنوان هفت اقلیم نوشتیم. در این کتاب به معرفی کامل و دقیق تمامی اماکن و مناطقی که حضرت امام خمینی(ره) در آن ها اقامت داشته یا به نوعی مرتبط با ایشان بوده اند، پرداخته شده و همچنین خاطرات و حوادث آن اماکن نیز خلاصه وار ذکر گردیده است. البته مطالعه کتاب زمان بر هست و بنا بود از خانه های امام، مقابر خاندان امام عکس تهیه و در نمایشگاه در معرض دید قرار داده شود که متأسفانه دیر اقدام شد.

منشورات و مکتوبات و مجلات منتشرشده توسط موسسه از جمله اقلامی است که در نمایشگاه در معرض دید عموم قرار گرفته و با تخفیف خیلی زیادی ارائه می شود.

هفته نامه حریم امام هر چند جزو منشورات موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی نیست اما کاری است که در حوزه جا افتاده است. علامه حکیمی هفته نامه حریم امام را مطالعه می کردند و آن را یک کار حوزوی می دانستند. البته ممکن است برخی از افراد نسبت به فلان مصاحبه اعتراضاتی داشته باشد که این اختلاف سلیقه است. به هر حال نمی توان بر کاری که صورت نگرفته اشکال گرفت. در کاری که انجام می شود اشکال به وجود می آید. اما انصافا زحمات زیادی در این نشریه کشیده می شود.

من سال ها در کار نشریه فعالیت داشتم؛ به خوبی می دانم فراهم کردن یک نشریه خیلی مشکل است. آماده کردن یک نشریه آن هم چهار رنگ با مصاحبه و عکس واقعا کار پرزحمتی است.کسانی که در حوزه رسانه و نشریه فعالیت می کنند می دانند این کار چه زحماتی دارد. ما می خواستیم یک فصلنامه بدهیم باید کلی تلاش می کردیم تا این کار به ثمر بنشیند. هفته نامه حریم امام از کارهای بسیار خوب است که الحمدلله در میان حوزویان جایگاه مناسبی دارد. نشریه حضور از نشریات خوب بود. نشریه متین پژوهشکده نشریه بسیار عالی است. مجله «دوست» از محصولات فرهنگی موسسه است که در گذشته برای خردسالان، کودکان و نوجوانان محتوا تولید می کرد، ولی با توجه به افزایش قیمت کاغذ در حال حاضر این محصول فقط برای خردسالان محتوا تولید می کند. ولی قرار شده هفته ای یا دو هفته ای یک بار منتشر شود.

ما علاقمند بودیم حوزویان، بیوت و مراکز و مدارس علمی اهتمام بیشتری نشان می دادند که به دلایل همزمانی نمایشگاه با امتحانات حوزه و غیر حوزه آن اهتمام را شاهد نبودیم. اما در عین حال برخی نمایندگان برخی از بیوت و مراجع در جلسات افتتاحیه شرکت کردند و از نمایشگاه بازدید کردند و از کارهایی که در نمایشگاه انجام شده به وجد آمدند. برای مؤسسه افتخاری است که مراجع بزرگ اهتمام بورزند و نمایندگان خود را بفرستند که از نمایشگاه بازدید کنند.

دوستان و همکاران ما در بخش کمیته مدعوین تلاش زیادی کردند. می توانم بگویم از حوزویان جایی نبوده است که ما دعوت نکرده باشیم. آیت الله حسینی بوشهری لطف کردند و در افتتاحیه صحبت کردند. سخنرانی ایشان برای ما و برای مجموعه مناسب بود و برای ایشان به عنوان رئیس شوارای عالی حوزه افتخاری بود که راجع به امام صحبت کنند. آیت الله حسینی بوشهری در جمعی به نام امام بسیار عالی صحبت کردند. آیت الله العظمی جوادی آملی پیام تصویری دادند. این خیلی برای ما ارزشمند است و اشک ما را جاری ساخت که اولا ایشان قبول کردند و پیام بسیار زیبایی دادند.

بدون هیچ مبالغه ای عرض می کنم پیام آیت الله جوادی آملی به افتتاحیه عظمت داد. کسی نمی تواند منکر شود که پیام آیت الله جوادی چه تأثیر مهمی داشت. برنامه های دیگری در مراسم افتتاحیه داشتیم دو سه کلیپ از کارهای مؤسسه آماده شده بود که با استقبال خوبی مواجه شد به خصوص آن کلیپ آخری که سه دقیقه بیشتر نبود ولی به صورت فهرست وار و تاریخی تصویر ورود امام به قم، ورود امام به اراک، اولین تألیف امام، اولین تدریس امام، اولین استاد عرفان امام؛ آیت الله شاه آبادی را نمایش داد.

یکی از جذابیت های نمایشگاه ها فراهم سازی زمینه حضور کودکان است. یک غرفه برای جذب کودکان و خردسالان و آشنایی آنها با امام در نظر گرفته شده است. مجری خوبی که از شاگردان مرحوم حجت الاسلام والمسلمین راستگو هستند این غرفه را اداره می کرد. بچه ها در این غرفه داستانی می شنوند یا شعری می خوانند و به آنها بادکنکی داده می شود. امام خمینی امام بچه ها نیز بودند. ایشان نامه های بچه ها را می خواندند و جواب می دادند و خودشان را پدر همه بچه ها می دانستند. این افتخاری برای ماست که امام ما این قدر نسبت به کودکان مهربان و رئوف بودند و همه بچه ها را بچه های خودشان می دانستند. امام پیام های تربیتی بسیاری برای بچه ها و دانش آموزن داشتند.

* معاون پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی دفتر قم و مدیر «نمایشگاه حضور صد ساله خورشید»

. انتهای پیام /*