توضیحات کارشناس:
کاشت ناخن که مستلزم قرار گرفتن جرم غیر قابل رشد و حیات بر روی ناخن طبیعی است به تدریج به امری رایج و حرفه‌ای گسترده در آمده است.
این عمل بر روی ناخن طبیعی انگشتان دست و پا صورت می‌گیرد. به این منظور گاه بیشتر قطر سطح ناخن طبیعی به وسیله سوهان برداشته می‌شود تا جا برای قرار گرفتن موادی که برای کاشت استفاده می‌شود فراهم گشته و کار شکل طبیعی به خود بگیرد؛ زیرا با کمتر شدن برجستگی ناخن اصلی، ناخن مصنوعی شباهت بیشتری به شکل طبیعی آن پیدا می‌کند. سرانجام موادی که در عمل کاشت بکار رفته است، با بر طرف شدن رطوبت، به شکل ناخن طبیعی استحکام یافته و روی آن قرار می‌گیرد، با رشد ناخن اصلی، ناخن کاشته شده بتدریج نیاز به ترمیم پیدا می‌کند تا شکل اولیه خود را باز یابد.
برای اقدام به این کار به تناسب شخصیت، باورها و تمایلات افراد دلایل متفاوتی می‌توان تصور کرد. ضعیف و شکننده بودن ناخن طبیعی، عادت به ناخن جویدن، زشتی ناخن طبیعی، خوشایند شوهر بودن، علایق شخصی و جمال خواهی و زیبایی دوستی و چشم هم چشمی را از علل آن می‌توان برشمرد که پرداختن به آن‌ها خارج از موضوع بحث است.
طبیعی است آنانی که به خالق خویش باور عمیق و اصیل دارند و خود را ملزم به طاعت و بندگی او می‌دانند، همواره در پی تطبیق اشتیاق و تمایل و نیاز خویش با مبانی و اصول و قواعد شرعی برآمده و چنین اموری را خارج از مدار دستورات شرعی نمی‌پندارند.
این پدیده و آثار آن در علوم و رشته‌های متعدد و از زوایای گوناگون مورد سؤال و قابل بررسی و تحقیق می‌باشد؛ لیکن در ارتباط با شرع که عهده‌دار بیان و تنظیم چگونگی رابطه انسان با خدا است در باره این موضوع سه پرسش مهم و مورد ابتلاء وجود دارد که عبارتند از :
1- کاشت ناخن مصنوعی فعل جایزی است یا حرام؟
2- پوشاندن آن از نگاه نامحرم واجب است یا نه؟
3- وضو و غسل جبیره با ناخن مصنوعی در چه صورتی صحیح می‌باشد؟
از آن‌جا که مسأله کاشت ناخن امر جدیدی است و در سال‌های اخیر ابداع شده و گسترش یافته است، به همین جهت طبیعی است که در باره آن از امام خمینی (س) فتوایی تحت این عنوان در اختیار نباشد. با این حال روش دست یافتن به فتوا منحصر در این طریق نیست؛ زیرا که شیوه اثبات انطباق احکام کلی بر موارد، در به دست آوردن احکام موضوعات روشی است ممکن، متداول و بلکه اجتناب ناپذیر. و فرق آن با قیاس باطل را اهل مطلب مستحضرند.
پرداختن به چنین مسائلی از دیدگاه امام خمینی (س) از آن جهت با اهمیت است که روشن شدن آن موجب می‌گردد تا مقلدین ایشان در صورت تمایل به انجام، به وظیفه خویش آگاهی و احاطه داشته و بی جهت احساس گناه نکنند؛ و عمل دیگران را نیز بی دلیل از دایره تقید و تدین بیرون نپندارند. بدینسان به واسطه تلقی نادرست از یک موضوع، چهره افراد در نگاه ما مخدوش نشده و سستی در مناسبات و مراودات اشخاص راه نمی‌یابد و مودت و دوستی‌ها از بین نمی‌رود. در سایه نگاه دقیق و آگاهی بخشی است که چنین اموری در حد تفاوت سلیقه باقی مانده و جامعه از آسیب‌های تبدیل شدن آن به معیار دینداری و دین گریزی در امان می‌ماند.
از طرف دیگر به این حقیقت نیز توجه باید داشت که دور داشتن مردم از احساس گناه بی‌پایه از مهمترین مسؤولیت‌های اجتماعی و تربیتی عالمان و مروجان دین است. توجه به این وظیفه و ایفای درست و به موقع آن، در ممانعت از شکل‌گیری و شدت و سرعت رواج تدریجی روحیه و جو بی قیدی در جامعه تاثیر زیادی دارد. سبب می‌گردد تا اقشار جامعه خواسته‌های خود را به اشتباه و در سایه جو سکوت، در تعارض و تزاحم با باور و دیانت خویش نپنداشته و خود را در وضعیت دست شستن از یکی به خاطر دیگری نبیند. در این صورت چنین اعمالی سمبل تضعیف ایمان جامعه قلمداد نمی‌گردد.
امام خمینی (س) فتوا به حرام بودن کاشت ناخن نداده است
مهمترین اشکالی که از نظر فقهی متوجه کاشت ناخن می‌شود مانعیت آن در شستن بدن به هنگام غسل و وضو است. و دفع آن متوقف بر پذیرش جواز ایجاد مانع در اعضای غسل و وضو می‌باشد. پس سؤال اساسی در این میان آن است که آیا انسان از روی عمد و اختیار و بدون این‌که ضروتی در بین باشد، می‌تواند در اعضای غسل و وضو مانع ایجاد نماید؟ در این صورت اگر پاسخ این پرسش در فتاوای امام خمینی ره آمده باشد به تبع آن حکم کاشت ناخن و جایز بودن و نبودن آن نیز روشن خواهد بود.
صاحب عروه در احکام جبیره مسأله‌ای را ذکر کرده است. امام خمینی ره نیز حاشیه‌ای بر آن دارند که به بحث ما مربوط بوده و کمک زیادی به آن می‌کند.
در عروه آمده است:
(مسألة 13): لا فرق فی حکم الجبیرة بین أن یکون الجرح أو نحوه حدث باختیاره علیٰ وجه العصیان أم لا باختیاره.
(العروة الوثقی مع تعالیق الإمام الخمینی؛ ص: 129)
طبق بیان صاحب عروه؛ در جریان حکم جبیره تفاوت نمی‌کند که جرح و مانند آن بدون اختیار انسان ایجاد شده باشد یا از روی اختیار و بر وجه عصیان.
امام ره در حاشیه بر عبارت "علی وجه العصیان" شق دیگری را افزوده و فرموده‌اند: أو غیر العصیان. (همان)
تا اینجا روشن گردید که امام ره معصیت نبودن ایجاد جرح و مانند آن بر اعضای غسل و وضو از روی اختیار را فی‌الجمله قبول داشته و به جریان حکم جبیره در آن به همانند مواردی که به اختیار و از روی عصیان است فتوا داده‌اند.
اما نکته کلیدی آن است که کاشت ناخن که معمولا از روی اختیار و بدون ضرورت انجام می‌شود جزء کدام مورد است؟ از موارد فعل اختیاری آمیخته با گناه و به اصطلاح علی وجه عصیان است یا غیر عصیان؟
در فتاوای امام خمینی مواردی داریم که مانند کاشت ناخن منجر به مانع از شستن می‌شود و با این حال ایشان فتوا به جواز آن داده‌اند.
نظیر عمل زیبایی بینی که امام معتقدند: اگر جرّاح زن باشد و موجب ضرر هم نشود مانع ندارد. (استفتائات؛ ج 3، ص:628)؛
و یا مثل وصل کردن زن موی دیگری را بر موی خویش که در عروه با عبارت: یجوز وصل شعر الغیر بشعرها، ... فتوا به جایز بودن آن داده شده و امام (س) نیز حاشیه بر خلاف ندارند. (مراجعه شود به العروة الوثقی مع تعالیق الإمام الخمینی؛ ص: 969 ، مسأله 46)
این در حالی است که حضرت امام در احکام غسل در مسأله شستن موهای بلند، با نظر صاحب عروه که می‌گوید: و لایجب غسل الشعر مثل اللحیة، مخالفت نموده و در حاشیه آن مرقوم داشته‌اند: بل یجب علی الأحوط- لو لم یکن أقویٰ- مع غسل ما تحته من البشرة. و در تحریر نیز بر همین نظر باقی و شستن آن‌ها را به احتیاط واجب لازم دانسته‌اند. (العروة الوثقی مع تعالیق الإمام الخمینی؛ ص: 143؛ تحریرالوسیله؛ ج 1، کتاب‌الطهاة، القول فی واجبات الغسل، مسألة 4)
از این موارد معلوم و ثابت می‌گردد:
در نظر امام خمینی (س) ایجاد مانع از غسل و وضو در اعضای بدن، هرچند که بدون ضرورت و از روی اختیار باشد جایز است. و در این جهت نمی‌توان گفت که مورد خصوصیتی دارد. زیرا در نظر فقیهی که شستن موی بلند را در غسل به احتیاط یا به فتوا لازم می‌داند چه تفاوتی است بین وصل کردن موی دیگری بر موی خویش با چسباندن ناخن مصنوعی بر ناخن طبیعی؟ و چه فرقی است بین جرح و ایجاد مانع غسل و وضو بر روی صورت و بینی و به واسطه عمل جراحی زیبایی و ایجاد مانع روی ناخن طبیعی به واسطه کاشت ناخن مصنوعی؟ وقتی به فتوای امام سلام الله علیه آن موارد با آن‌که مستلزم قرار گرفتن مانع بر اعضای غسل و وضو می‌باشد، جایز است چرا این نباشد؟
پوشاندن زینت از نگاه نامحرم واجب است
بعد دیگری که این مسأله دارد و به مرحله بعد از کاشت بر می‌گردد، موضوع جواز و عدم جواز ستر آن از نگاه نامحرم است. و حکم آن دائر مدار صدق و عدم صدق زینت بر آن است. اگر زینت و زیبایی تلقی شود؛ پس پوشاندن آن از نامحرمان لازم و واجب است و در غیر این صورت واجب نیست.
فتوای حضرت امام ره مبنی بر حفظ زینت از نگاه نامحرم و جایز نبودن نگاه وی به آن، از استفتاء ذیل به وضوح معلوم است.
س 32- استثنای دست و قرص صورت از حجاب بانوان و جواز نگاه بدون ریبه و مفسده، با آرایش است یا ساده؟ و آیا زینتهائی مانند انگشتر جائز است إظهار شود؟ و اگر صورت آرایش شده باشد پوشاندن واجب است یا خیر؟
ج - اگر در صورت آرایش موجود باشد باید پوشانده شود، و بر مرد أجنبیّ نیز نگاه کردن جائز نیست و همچنین در کفّین اگر دارای زینت و لو مثل انگشتر باشد.
(استفتاءات (امام خمینی)؛ ج3، ص:256)
چگونگی وضو و غسل کسی که ناخن کاشته است
امر مهم دیگری که بعد از اقدام به کاشت ناخن موضوعیت پیدا می‌کند، مسأله تحصیل طهارت (غسل و وضو) است که صحت عبادات مهمی چون نماز و روزه و طواف مشروط به آن است و در حفظ و تقویت معنویت انسان و پاکی روح از اهمیت و نقش بسزایی برخوردار بوده و جایز بودن برخی از اعمال مانند ورود به مسجدالحرام و مسجد النبی صلی الله علیه و آله و توقف در سایر مساجد و مشاهد مشرفه و مس اسماء الهی و آیات کلام الله مجید و قرائت سور عزائم منوط به داشتن آن می‌باشد.
از این جهت نیز خوشبختانه فتوای امام خمینی ره هم در عروه و هم در تحریر موجود و در دسترس می‌باشد.
در عروه آمده است:
(مسألة 14): إذا کان شی‌ء لاصقاً ببعض مواضع الوضوء مع عدم جرح أو نحوه و لم یمکن إزالته، أو کان فیها حرج و مشقّة لا تتحمّل مثل القیر و نحوه یجری علیه حکم الجبیرة، والأحوط ضمّ التیمّم أیضاً.
(العروة الوثقی مع تعالیق الإمام الخمینی؛ ص: 129)
و در تحریر نیز فرموده‌اند:
«لو کان مانع علی البشرة و لا یمکن إزالته کالقیر و نحوه یکتفی بالمسح علیه، و الأحوط کونه علی وجه یحصل أقل مسمی الغسل، و أحوط من ذلک ضم التیمم»
(تحریرالوسیلة؛ ج1، فصل فی وضوء الجبیرة، مسأله 9)
بنابر این وظیفه شرعی خانمی که از روی اختیار و بدون ضرورت شرعی ناخن کاشته است نسبت به غسل و وضو چنین است:
1- در صورتی که قابل برداشتن نباشد حکم جبیره جاری است و غسل و وضوی جبیره کفایت می‌کند؛ همچنین است اگر برداشتن آن مشقتی که تحمل نمی‌شود به همراه داشته باشد و یا ضرر و آسیب قابل توجه به بدن برساند.
2- هرگاه برداشتن ناخن مصنوعی بدون آسیب وارد شدن به بدن و بدون حرج و مشقت ممکن باشد، هرچند با صرف هزینه‌ی ممکن، برداشتن آن برای تحصیل طهارت لازم است و غسل و وضوی جبیره‌ای صحیح نیست و کفایت نمی‌کند.
1392/10/14