توضیحات کارشناس:
بر کسی که در حال احرام حج یا عمره می‌باشد واجب است که از یک سری کارهایی که محرمات احرام گفته می‌شود، خودداری و اجتناب نماید.
نسبت به محرمات حال احرام با چند وجه مواجه هستیم؛ یکی بعد تکلیفی است که منظور از آن همان حرمت ارتکاب و گناه بودن آنهاست و توبه از آن واجب می‌باشد، و دیگر اثر وضعی آن یعنی بطلان حج و عمره و همچنین وجوب و لزوم کفاره به واسطه انجام بعضی از محرمات است.
محرماتی که انجام آنها کفاره دارد و مقدار و نوع کفاره در هر یک، همچنین مواردی که موجب کفاره نیست، در پاسخ به پرسش‌‌های دیگر به اختصار بیان شد، اکنون یک پرسش کلی مطرح است که یک قاعده در پاسخ به آن باید ارائه شود.
اما سؤال مورد نظر؛ آیا کفاره محرمات احرام منحصرا در صورت علم و عمد واجب و لازم می‌گردد یا در صورت ارتکاب از روی جهل به حکم، غفلت و فراموشی هم کفاره واجب می‌شود؟
اهمیت مطلب از آن جهت است که تفکیک این موارد با یک ضابطه کلی سبب می‌گردد که زمینه آرامش خاطر و رفع تشویش و اضطراب از زائران خانه خدا فراهم آمده و در نتیجه انجام مناسک از کیفیت بهتر برخوردار بوده و سفر با برکات معنوی افزون‌تری همراه باشد.
علاوه بر این گاه پیش می‌آید که "تقصیر" محکوم به بطلان است لیکن افراد از بطلان آن بی‌خبرند و طبیعی است که از روی بی‌اطلاعی و به خیال خروج از احرام مرتکب محرمات حال احرام شوند. پس علاوه بر آثار روانی، تبعات مالی متنابهی نیز دارد.
در مناسک حج به این مسأله به دو صورت پرداخته شده است؛ هم به صورت موردی و به مناسبت بحث از محرمات خاص، و هم به صورت کلی و عام که همه محرمات احرام را در برگرفته و شامل می‌شود.
به عنوان مثال در جلد اول تحریرالوسیله؛ ذیل مسأله حرمت پوشاندن سر برای مرد و کفاره آن آمده است:
مسألۀ 33- تجب الکفارة اذا خالف عن علم و عمد، فلا تجب علی الجاهل بالحکم و لا علی الغافل و الساهی و الناسی.
یعنی: کفاره واجب می‌شود در صورتی که مردی عمدا و از روی علم و آگاهی مخالفت کند و سرش را بپوشاند؛ بنابراین بر شخص جاهل و بی‌اطلاع از حکم و فرد غافل و اشتباه کار و فراموش کار، کفّاره واجب نیست.
علاوه بر تذکر موردی عدم وجوب و لزوم کفاره بر جاهل و ساهی و غافل، این مسأله به صورت یک قاعده کلی هم در مناسک به شرح ذیل ذکر شده که همه محرمات احرام جز یک مورد که استثناء شده است را شامل می‌باشد.
سألۀ 8- کسی که از روی ندانستن مسأله یا نسیان از حکم یا موضوع یا غفلت، بعضی از محرمات احرام را ارتکاب نمود، کفاره ندارد مگر صید که در هر صورت کفاره دارد، پس در غیر صید ارتکاب از روی عمد و علم موجب کفاره است.
(مناسک حج، امام خمینی؛ ص: 323)
همین مبنا و فتوای امام خمینی ره در استفتاء ذیل نیز تکرار شده و چنین آمده است که:
2- س- آیا کسی که تقصیر او محکوم به بطلان است و بعد از آن محرّمات احرام را به جا آورده و جاهل به مسأله بوده کفاره دارد یا خیر؟
ج- با جهل، کفاره ندارد، مگر در صید به تفصیلی که در کتب ذکر شده است.
(مناسک حج، امام خمینی؛ ص: 216)
انجام محرمات احرام از روی اضطرار و ناچاری
این نکته را باید اضافه کرد که مسأله اضطرار و حکم آن، متفاوت از صورت جهل و نسیان و سهو و غفلت است، و در مناسک حج امام خمینی ره، در باره بعضی از محرمات احرام به صراحت بیان شده است که ارتکاب آن از روی ناچاری و اضطرار موجب کفاره است؛ محرماتی مانند: مالیدن روغنی که بوی عطر دارد، تراشیدن موی سر، گرفتن تمام یا بعضی از ناخن‌ها، پوشیدن لباس دوخته برای مرد، و زیر سایه و سقف رفتن مرد؛ که در همه آنها تصریح شده است که انجام دادن از روی ناچاری هرچند که جایز است اما پرداخت لازم است؛ البته به حسب فتوا و در مواردی هم بر سبیل احتیاط.
کفاره حالت اضطرار، در غالب موارد همانند کفاره وقتی است که انسان به انجام عمل ناچار نبوده است و در بعض موارد نیز متفاوت از آن می‌باشد، نظیر تراشیدن سر از روی ناچاری که کفّاره آن دوازده مد طعام برای شش فقیر است که به هرکدام دو مدّ داده می‌شود، یا ذبح یک گوسفند و یا سه روز روزۀ است؛ در حالی که کفاره آن در غیر ناچاری یک گوسفند است.
16/7/1392