روابط روحی و معنوی اشخاص با حضرت امام

سوال : یکی از ابعاد و جنبه های مورد نیاز عموم مردم که موسسه می بایست بستر لازم را برای آن فراهم آورد در مورد روابط روحی و معنوی اشخاص با حضرت امام است که از طرق مختلف نظیر خواب و رویا و نظایر آن در حال حاضر و آینده ممکن است حادث شود. شاید به نظر این مسئله قابل توجه نباشد و یا مخاطب عام از نظر فراوانی وقوع و وجود آن نداشته باشد تا موسسه ملزم به اقدامی خاص برای آن باشد ولی عنایت داشته باشید هنر و خلاقیت آن موسسه برای پرداختن به این موضوع در قالب این سایت و یا هر شکل دیگر علاوه براین که مرجعی مستند برای هدایت و یا رفع نیاز اشخاصی که مسایلی خاص در این زمینه دارند فراهم خواهد آورد به عنوان مرجعی جدید برای جمع آوری منابع آثار حضرت امام باشد. مسلماٌ آثار حضرت امام محدود به اقوال و افعال گذشته نمی باشد و ارتباطات روحی و حسی ایشان با جامعه قطع نمی باشد.لذا پیشنهاد می گردد برای رفع نیاز افراد راهکار مناسبی فراهم آید. برای نمونه خود بنده مدت مدیدی است که درگیر تفسیر و برداشت از تجربه شخصی خودم در این زمینه هستم ولی از میان منابع مختلف تعبیر خواب چیزی حاصل نگردیده است،لطفاً توضیح دهید؟ پاسخ : سئوال کننده محترم خواب و رویا، ارتباطات روحی و حسی و تجربه شخصی را مورد توجه قرار داده اند و مهمتر آنکه ارتباطات روحی امام با جامعه را قطع شده ندانسته اند، لذا بابت اصل طرح این موضوعات باید تشکر کرد. زیرا یکی از محرومیت های بسیاری از متخصصین دانش های مختلف این است که روش های متداول اغلب دانش ها موجب می شود که برخی روش های دیگر دریافت حقایق هستی مورد غفلت، کم توجهی و یا حتی مورد تمسخر قرار گیرد و از موهبت نوعی از دریافت های دیگر بی نصیب بمانند. بالاخص دریافت هایی که عشق کوکب نورافشان و خمیرمایه آنها است. از دگر سو باید مراقب بود که روش های غیر متعارفی که نمی تواند معرفت عام تلقی شود و بیش از معارف عام استعداد بدفهمی و عوام زدگی را دارد، جامعه را به انحراف نبرد که ممکن است نهایت سر از خرافه پرستی و اتکا به موهومات در آورد و در جوامعی که در برخی زمینه های معرفتی رشد قابل توجهی نداشته نیز حکایت از آن دارد که بسیاری از مردم چنین جوامعی به جای توجه به روش های علمی، فلسفی و فنی برای حل موضوعات مبتلابه خود به خوابگذار، رمال، پیشگو، آینه بین و دعانویس مراجعه می کنند. و البته بدیهی است که اگر هیچگاه هیچ نتیجه ای از چنین مراجعاتی نصیب برخی افراد نمی شد، کسانی که به چنین اموری اشتغال دارند، شغل خود را از دست می دادند. ولی فراوانی نتیجه هایی که از این امور حاصل شده مانند برنده شدن بلیت های بخت آزمایی است که از میان دهها هزار برگ خریداری شده، تعداد معدودی برنده می شود و نباید به جای کار و فعالیت برای امرار معاش، اساس زندگی را بر خرید بلیت بخت آزمایی بنا نهاد. با این حال جمع بین اینکه نباید از حقایقی که از امور شخصی نظیر خواب یا ارتباطات روحی و تجارب حسی شخصی حاصل می شود، محروم بمانیم و نیز مراقب باشیم که جامعه با ترویج چنین اموری به قهقرا نرود، بسیار مشکل می نماید اما بالاخره باید راه حلی برای آن یافت که اولاً از یک فرد و یک موسسه برنمی آید و ثانیاً در این مختصر امکان اینکه حتی اصل موضوع به خوبی طرح شود نیز نیست. با این وصف برای آنکه چنین سئوالی که در واقع نوعی پیشنهاد میباشد، بی پاسخ نماند، به طور اختصار اشاره به موضوعات زیر ممکن است خالی از فایده نباشد: 1- هر موجود زندهای که مغز نسبتاً بزرگی دارد، خواب می بیند و خواب دیدن مختص انسان نیست. چنانکه ضرب المثل شتر در خواب بیند پنبه دانه را نباید فقط در معنای استعاره ای آن که مترادف است با آدم گرسنه خواب نان سنگک می بیند خلاصه کرد. همچنین در برخی جانوران حس ششم چنان قوی است که برخی رفتارهای طرف های مقابل را پیش بینی می کنند و نیز مطالب زیادی در مورد تله پاتی، ارتباط با ارواح و نیز داشتن چشم برزخی در مورد برخی انسان ها گفته و نوشته شده که اگر همگی آنها مطابق با واقع نباشد، شواهدی وجود دارد که بخشی از آنها بی مبنا نیست. 2- روانشناسان خواب را به انواعی تقسیم کرده اند که بخش عمده ای از خواب هایی که حیوانات یا انسانها می بینند همسنخ دو ضرب المثل فوق است و در حقیقت امیال غریزی و آرزوهای محقق شده و نشده...، منشا آنها است. چنانکه به عنوان مثال وقتی هورمونهای جنسی به حد اشباع برسد، در برخی مواقع احتلام پیش میآید. اما حتی روانشناسان جدید هنوز برای خوابهایی که در آینده محقق خواهد شد یا کاشف واقعیتی در گذشته بوده که کسی از آن اطلاع نداشته، توجیهی نیافتهاند. اما به دلیل آنکه در میان همه ملت ها فراوانی چنین خواب هایی به آن مقدار هست که وجودش غیر قابل انکار باشد و حتی فیلم هایی در این زمینه ساخته شده، پژوهشگران به تحقیقات خود ادامه می دهند. مثلاً برخی روانشناسان چنین توجیه می کنند که در هنگام خواب قسمت هایی از مغز که به علت قطع شدن یا کم شدن داده های بیرونی فرصت تحلیل محتوای داده های قبلی را دارد، بر اساس منطق درونی قابلیت پیش بینی آینده را می یابد و آن را به صورت خواب تجلی می دهد که البته چنین توجیهی ممکن است بخشی از واقعیت باشد اما برخی خواب ها مختصاتی دارد که از قاب توجیه فوق بیرون می زند. 3- در تمام ادیان اعم از ابراهیمی و غیر ابراهیمی یکی از انواع کشف و شهودها خواب عنوان شده است. تا آنجا که برخی فرامین خداوند در خواب به پیامبران انتقال مییافته است. چنانکه خواب حضرت ابراهیم(ع) در قربانی کردن حضرت اسماعیل(ع) که عمل به آن برای دو پیامبر خدا حجیت داشت، در قرآن ذکر شده است. خواب حضرت یوسف(ع) در کودکی که یازده ستاره و ماه و خورشید براو سجده کرده اند نیز از جمله خواب هایی است که فرمان نیست اما پرده از واقعیتی که در آتیه رخ می دهد، بر می دارد. 4- خواب هایی که دارای تعبیر هستند مختص پیامبران و اولیاء و صدیقین نیست. چنانکه خواب دو همبند حضرت یوسف در زندان و نیز خواب فرعون در اینکه هفت گاو لاغر، هفت گاو چاق را خوردند... هم از مصادیق خواب هایی است که یوسف صدیق (ع) توانست آنها را مطابق با واقع تعبیر کند. همچنین خواب فرعون که واژگونی تخت خود را توسط فرزندی از بنی اسرائیل دید و با کشتن فرزندان آنها می خواست جلوی محقق شدن آن را بگیرد که نتوانست. 5- به رغم آنکه در درک واقعیت و حقایق خواب هنوز مراحل طی نشده فراوانی پیش روست اما چون قرآن کریم آن را به عنوان نحوه ای از کشف حوادث آینده و گذشته و راهی به سوی دیدن برخی حقایق می داند، باید آن را به رسمیت بشناسیم. بالاخص آنکه خداوند در آیه 6 سوره یوسف، تاویل احادیث را علمی می داند که به آن حضرت تعلیم داده است. بنا براین تعبیر خواب می تواند علم محسوب شود و در میان تمام ملت ها افرادی بوده و هستند که چنین دانشی را یا به طریق علم حضوری یا حصولی دارند. چنانکه در میان اغلب ملت ها کتاب هایی وجود دارد که روش هایی برای تعبیر خواب ارائه شده و برخی از این کتاب ها توسط شخصیت های بزرگ علمی، فلسفی و عرفانی نگارش شده است. لذا همین قدر که شخصیتهایی که مقامات معرفتی آنها مورد اذعان عقلا است کتاب های تعبیر خواب نوشته اند، دلالت می دهد که برخی خواب ها ارزش زیادی برای تعبیر دارند. با این حال وقتی می بینیم فصل مشترک روش هایی تعبیری چنین کتاب هایی کم است، آنگاه علمی بودن آنها مورد تردید قرار می گیرد. البته ایجاد تردید در علمی بودن کتاب های موجود نباید موجب شود، جایگاه ارزشی آنها به طور کامل مورد تردید قرار گیرد. بلکه در سامان دادن به علم تعبیر خواب باید کوشش بیشتری صورت گیرد. 6 در تعالیم اصیل اسلامی که عقلانیت، تفکر، تدبر و علم آموزی... جزو لاینفک این دین می باشد، بالاخص وجود قرآن کریم که تبیاناً لکل شیء است و خداوند در این کتاب به تدبر، تعقل و تفکر در آیات آفاقی و انفسی توصیه می کند و پیامبر اکرم(ص) غالباً در حالت بیداری اما در حالتی خاص وحی را دریافت می داشتند، باز هم آنچه در خواب دیده می شود را بدون جایگاه ندانسته است. چنانکه سوره اسراء آیه 60 دلالت می دهد که شجره معلونه ای که در قرآن از آن یاد شده را خداوند در خواب به پیامبر اکرم(ص) نشان داد. و بسیاری از مفسرین آنرا به حکومت بنی امیه تعبیر کرده اند و از قول پیامبر(ص) نقل شده که در خواب دیده اند بوزینهها از منبر او بالا می روند. همچنین در حماسه عاشورا به قدر کافی نقل وجود دارد که حضرت ابا عبدالله (ع) پیامبر اکرم (ص) را در یک خواب کوتاه دید که شهادت او و یارانش را در روز عاشورا نوید می دهد. 7 در آثار امام خمینی(ره) حدود 600 بار خواب و ضمایر آن 64 بار نوم و 14 بار رویا که تعدادی مرتبط با موضوعات فقهی است مانند ابطال وضو پس از خواب، یا حق شبخوابگی... ولی اکثراً در معنای مجاز آن بکار رفته که مترادف با غفلت در مقابل بیداری و هوشیاری است. تعدادی نیز جنبه های فلسفی، عرفانی و علم النفسی به خود گرفته که با توجه به آنها اهمیت زیادی دارد. به عنوان چند نمونه به عبارات زیر بنگریم: گاه شود که در خواب نیز انسان به تبع ذکر قلبى ذکر لسانى گوید، زیرا که ذکر قلبى مختص به حال بیدارى نیست و اگر قلب متذکّر شود زبان که تابع آن شده ذکر گوید و از ملکوت قلب به ظاهر سرایت نماید: قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى شاکِلَتِه. (آداب نماز ص 28). آنان که حبّ مال و ریاست و شرف در دل آنها است، در خواب نیز مطلوب خود را مىبینند و در بیدارى به فکر محبوب خود بسر مىبرند؛ و مادامى که در اشتغال به دنیا بسر مىبرند با محبوب خود همآغوشند و چون وقت نماز شود، دل حالت فراغتى مىیابد و فوراً متعلّق به محبوب خود مىشود... (آداب نماز ص 47) هر فعلى از افعال که از انسان و لو در خواب صادر مىشود مقارن با اراده و ملازم با غایت است، البته باید توجه کرد که فعل از چه مبدئى سر مىزند. (تقریرات فلسفه، ج1، ص 306)، یک نحوه علم براى انسان هست که از ممارست کتب و مباحث علمیه حاصل مىشود و به صورت اجمال و ملکه در نفس انسانى وجود دارد، که آن ملکه در همه حالات هست؛ چه شخص در حال خواب باشد، چه بیدارى و چه به اینکه عالِم است مستحضر باشد و چه مستحضر نباشد. و این ملکه به نحو بساطت متحقق است، بدون اینکه در این مرحله مسألهاى از مسأله دیگر متمایز باشد و بدون اینکه تفصیلى در کار باشد و کثرتى محقق باشد. این ملکه در شخص عالم هست و لو او در خواب باشد یا از این ملکه غفلت داشته باشد، در حال نوم هم که شخص دراز کشیده مىتوان به او عالم گفت؛ چون این حالت عالمیت با غفلت سازش دارد. نمىتوان به چنین علم اجمالى در حضرت حق قائل شد؛ زیرا ممکن نیست. (تقریرات فلسفه ج2 ص 162)، نفس در عالم نوم از عالم طبیعت منسلخ مىشود و چیزى را مىبیند که در عالم اشتغال به طبیعت، باید آن را خیال کند. همچنین در نوم مىشنود با اینکه این صماخ گوش از کار افتاده و نفس با آن قطع رابطه نموده است البته این گونه نیست که در خواب، خیال شنیدن باشد؛ زیرا با خیال شنیدن در اینجا به انسان فرح دست نمىدهد، بلکه در عالم نوم، حقیقت شنیدن- و لو به ایجاد صوت مماثل صوت جزئى باشد- اتفاق مىافتد و لذا التذاذ هم مىکند، همچنین وقتى که صورت موحشى را مىبیند و آن صورت موحش در او ایجاد ترس نموده و او مىترسد یا صورت زیبایى را مىبیند، پس در مرتبه نوم حقیقت دیدن و شنیدن محقق مىشود، با اینکه آن آلتى که ما خیال مىکنیم باید باشد تا حقیقت رؤیت محقق گردد، در کار نیست. چنانکه وقتى نفس، انقطاع از طبیعت پیدا نمود در تمام حواس قوى مىشود و نمونه آن حضرت پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم است. وقتى انسان به این قوت نفس رسید به خاطر قوت بصیریت و سمیعیت و غیر آن مىتواند مجردات را ببیند؛ چنانکه حضرت رسول صلى الله علیه و آله و سلم جبرئیل را مىدید و با او صحبت مىکرد. و لازم نبود جبرئیل متجسم شود تا دیده شود، هر چند گاهى امر چنین بود. پس و لو ملائکه متجسم هم نمىشدند- البته بدون این آلت- پیامبر آنها را مىدید. (تقریرات فلسفه، ج2، صص: 242 و 343) 8 با عنایت به چند نمونه فوق معلوم می شود که امام خمینی(ره) برای خواب از چه جهاتی ارزش قائل بوده اند و بی تردید خود نیز خواب می دیدند ولی چون به ندرت بعضی خواب های خود را برای نزدیکان تعریف کردند و هیچگاه نگفته اند که چون فلان خواب را دیده ام براساس آن چنین عمل کرده ام، لذا اگر بخواهیم در منظومه اندیشه ای امام خمینی(ره) رفتار خود را نسبت به رویا و خواب تنظیم نماییم، باید به یاد داشته باشیم که اگر چه خواب می تواند در برخی امور و برای برخی افراد و در شرایط خاصی کاشف اموری باشد اما تنظیم رفتار بر اساس خواب هایی که ما می بینیم، برای دیگران حجیت ندارد و آن به فرض این است که رویای ما صادقانه باشد که کشف رویای صادقه از غیر صادقه هم کاری بس دشوار می نماید و نیز فرض بر آن است که عده ای برای مطامع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و یا برای کسب شهرت و یا گرم کردن مجلس به دورغ نگویند که من یا فلانی فلان خواب را دیدهایم. 9 ازدواج امام خمینی(ره) با مرحومه خانم خدیجه(قدس ایران) ثقفی داستان جالبی دارد که در برخی مجلات و کتاب ها به آن پرداخته شده و در بعضی سایت های اینترنتی هم قابل دستیابی است که احتمالاً سئوال کننده محترم باید با کلیات آن آشنا باشند. اجمال آن اینکه امام چهار بار از خانم قدس ایران خواستاری کردند و هر چهار بار پاسخ منفی بود و بار پنجم به علت خوابی که همسر ایشان دید، به ازدواج با امام رضایت داد. خود امام نیز بدون آنکه آن دختر را دیده باشند، با تحریک یک احساس درونی قلبشان برای او تپید و پس از ازدواج این دو معشوق چنان به زندگی یکدیگر رنگ عشق پاشیدند که می تواند یک الگوی بسیار موفق برای دینداران قرار گیرد. با این حال امام هیچگاه از همسر خود نخواستند که آن خواب را برای دیگران نقل نکنند و نیز از فرزندان خود نخواستند که مانند ایشان در امر مهمی مانند ازدواج به خواب های خود بها دهند. بر عکس نقل است که زمانی فرزند ایشان شهید آقا مصطفی خوابی در مورد مقامات معنوی امام دیده بودند و وقتی آن را برای دیگران تعریف کردند امام به شوخی - جدی گفته بودند: به مصطفی بگویید دیگر از اینجور خواب ها نبیند و نگذاشتند که در محفلی که امام حضور داشتند آن خواب تعریف شود. علت آن هم همین بود که چنین خوابی می توانست توجیه گر خواب های دیگری باشد که شائبه بهره برداری های سیاسی و اجتماعی در آن وجود دارد. 10 - آیه 51 سوره شوری ظاهر و باطن هایی دارد. ظاهر آن دلالت می دهد که خداوند با هیچ بشری سخن نمی گوید مگر به وسیله وحی یا از ورای حجاب و یا با ارسال رسل. اما یکی از باطن های آن این است که وقتی افراد به مقام بشریت برسند که پیامبران همگی از آن حیث بشرند که بشیرند، آنگاه نمی شود که خداوند با آنها سخن نگوید و سخن گفتن خداوند یا به وسیله وحی است به خود افراد، یا از ورای حجاب، و یا رسولانی می فرستد که به آنها وحی می کند و خداوند با واسطه رسولان با بشر معمولی سخن می گوید: آن آیه چنین است: وَ ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْیاً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولاً فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ ما یَشاءُ إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکیمٌ. با توجه به این آیه می توان دریافت که حتی رابطه کلامی بشر با حقایق هستی به قاعده لطف قطع شدنی نیست و در این آیه از علم سخنی به میان نیامده و البته از حکمت سخن رفته است. لذا وقتی خداوند با بشر از ورای حجاب نیز سخن می گوید، تاییدی بر فرمایش سئوال کننده محترم است که آندسته از تجربه های حسی و شخصی که نقبی به سوی ارتباطات غیر متعارف با شخصیتهای الهی است، همچنان امری جاری می باشد. حتی برخی دانشمندان در چگونگی کشف برخی پدیده ها اذعان کرده اند که گویی موضوع به آنها الهام شده و از روش های معمول علمی به آن کشفیات نایل نشده اند. با این حال وجه غالب در اسلام و قرآن کریم، سفارش به تعلیم و تعلم و علم آموزی و تزکیه علم از خرافات است که البته هر روزه علم پیشرفت های زیادی می کند و از جهاتی نیز به بیراهه می رود که باید با کمک وحی آن را به صراط اصلی باز گرداند و البته علمای متقی همواره به سه طریق فوق هدایت می شوند. به عنوان مثال در احوالات ابن سینا نابغه روزگار خود آمده که هر گاه معضلی علمی برایش پیش می آید که فکر و عقلش از حل آن عاجز می ماند، دو رکعت نماز می خواند و معضل خود را مطرح و از خداوند مدد می طلبید و سپس از نماز مشکل علمی اش را حل می کرد. 11 اینکه موسسه تنظیم نشر آثار امام خمینی(س) یکی از کارهای خود را به جمع آوری خواب ها یا ارتباطات حسی بپردازد که دیگران در مورد امام دیده یا تجربه کرده اند، قرار دهد، از این حیث که هر موضوعی به نحوی هر چند غیر مستقیم به شخصیت های بزرگ جوامع مرتبط باشد باید جمع آوری گردد، ضرورت آن را غیر قابل انکار می نمایاند. حتی اگر سخنان منفی، طنز، کاریکاتور یا برداشت های مغرضانه و سوء باشد. و اگر چه جمع آوری تمام یا لااقل مهمترین آنها اگر چه ضروری است ولی عرضه آنها به جامعه باید با مصلحت اندیشی هایی صورت گیرد. بالاخص در مورد خواب که برای دیدن آنها که اولاً ملاکی برای سنجش راست و دروغ بودن در دست نیست و ثانیاً برای آندسته از خواب ها که احتمال راست گفتن بینندگان آنها بیش از کذب بودن است، تا کنون روش های تاویلی متقنی که بتوان آن را علم عام دانست، پیش رو نمی باشد، ثالثاً فعلاً که برخی افراد جامعه ما بیش از اینکه برای یافته های علمی علاقه نشان دهند، به موضوعاتی نظیر خواب دیدن و خواب های دیگران را شنیدن علاقه نشان می دهند، عرضه این موضوعات به جز موارد بسیار استثنایی موجبات و زمینه رواج خرافه پرستی را فراهم می کند. لذا فعلاً اولی است که بررسی علمی آثار امام(ره)، ساده سازی برخی از آنها برای نسلی که با عرفان و فلسفه به قدر کافی آشنایی ندارند شرح داده شود و نیز موضوعات عمیق اخلاقی که ایشان مطرح کرده اند به نحوی هنرمندانه که موجب ارتباط فکری و روحی بیشتر با ایشان شود، در اولویت قرار گیرد.