گفتاری از خانم زهرا اشراقی نوه حضرت امام
چند سال قبل با انتشار اشعاری از حضرت امام در دوران جلای وطن که در قالب نامه‌ای خطاب به همسرشان به نگارش در آمده بود زوایایی از زندگی عاشقانه بنیانگذار جمهوری اسلامی‌ایران در منظر مردم به نمایش در آمد، اما شاید خالی از لطف نباشد که بدانیم این اشعار را امام در مقام احترام به بانویی سرودند که در شاعری از قریحه‌ای هم‌تراز با امام راحل برخوردار بودند، به نحوی که به گفته زهرا اشراقی (نوه امام راحل) این زوج کم نظیر در شاعری مکمل هم بودند و گاهی با هم مشاعره نیز داشتند. این متن برگرفته از گفت وگو با خانم زهرا اشراقی فرزند دختر بزرگ امام(س) است، او دارای لیسانس از دانشگاه تهران و مسوول انجمن حامیان زنان و عضو مجمع زنان اصلاح طلب است.
همسر امام دارای کتابچه شعری بوده‌اند که در نقل مکان‌های زندگی این بانو که منبعث از زندگی پر فراز و نشیب همسرش به عنوان فردی مبارز بود مفقود شد، اما این همه از شوق ادبی بانوی بزرگ انقلاب نکاست و ایشان تا اواخر عمر پربرکت خویش هیچگاه از مطالعه اشعار شعرای بزرگی چون حافظ و سعدی غافل نماند و تسلط عجیبی بر اشعار این شعرا داشت. در پرده ماندن این بعد از شخصیت همسر امام و به بالفعل نرسیدن این قریحه بانو ثقفی از مواردی است که اطرافیان ایشان همواره با حسرت از آن یاد می‌کنند، البته نباید بگوییم زندگی با امام راحل برای خانم وجه منفی
کتابقدس ایران، بانوی بزرگ انقلابصفحه 149 نداشت، خانم آنطور که باید و شاید دراین زندگی رشد نکرد. خانم دارای استعداد‌ها و هوش ذاتی فراوانی بود، اما جای تاسف دارد که این هوش و استعداد ذاتی بالقوه باقی ماند و هیچگاه بالفعل نشد.
همسر بنیانگذار جمهوری اسلامی‌ایران که علاوه بر استعداد عجیب در شعر و شاعری، علاقه وتوانایی وافری نیز در زمینه یادگیری و به خاطر سپاری اطلاعات تاریخی و جغرافیای جهان داشت، هر چند باز هم با وجود آنکه به واسطه زندگی پر فراز و نشیب امام راحل کمتر فرصت سفر به نقاط مختلف جهان را داشت، اما به واسطه مطالعات قوی خود با مختصات تاریخی و جغرافیایی شهرها و کشورهای مختلف آشنایی کامل داشت. بانوی انقلاب مطالعات خود در این زمینه را با دریافت اطلاعات از فرزندان و نوادگان خود که به سفرهای خارجی می‌رفتند تقویت می کرد.
چند سال قبل به واسطه شغل همسرم سفری به ایتالیا داشتیم و در آنجا از موزه بزرگی که در این کشور است بازدید کردیم، در بازگشت به ایران مطابق رسم معمول بعد از هر سفر خارجی، برای ارایه گزارش سفر خدمت خانم رسیدیم، خانم از من خواست اطلاعات کاملی در مورد زمان تاسیس موزه، آثار موجود در آن و تاریخ این آثار را در اختیارشان بگذارم که من با تعجب از این همه علاقه خانم به این مساله از این که نتوانستم به دلیل محدودیت زمانی اطلاعات دقیقی را تهیه کنم عذرخواهی کردم.
***
رعایت آداب و نظم و ترتیب در نزد همسر حضرت امام بی نظیر است. حتی احساسی برخورد کردن امام در منزل با فرزندان معلول علتی به نام خانم بود و علاوه بر آنکه خانم حضرت امام به لحاظ ظاهر جذاب بودند، اما به لحاظ شخصیتی لیاقت این را داشتند که به عنوان زنی کامل و بی‌نظیر اینطور کانون توجه و احترام امام راحل قرار گیرند. من یادم می‌آید که همسر حضرت امام در زمره بانوان کم نظیری قرار داشت که تا آخر حیات پر برکتشان رعایت آداب برخورد و صمیمیت در رفتار با اطرافیان و حتی غریبه‌ها را فراموش نکرد، خانم با وجود زندگی سخت و دشواری که داشتند، هیچگاه
کتابقدس ایران، بانوی بزرگ انقلابصفحه 150 رعایت ادب و آداب را از یاد نبردند و حتی در مورد ازدواج من در دوران جنگ توصیه اکید داشتند که مبادا در این شرایط آداب ازدواج را به جا نیاوری و حتما این آداب را رعایت کن.
همچنین باید این نکته را بیان کنم که همسر حضرت امام با هر یک از فرزندان و نوادگان در موضوع مورد علاقه آنها به گفت‌وگو می‌نشست. وی از بحث در مورد مختصات تاریخی و جغرافیایی کشورها به عنوان یکی از موضوعات مورد علاقه این بانو با فرزند خود (فرزند زهرا اشراقی)، علی، نام برد و یادآور شد: چندی قبل سفری به مصر داشتیم آنجا برای من جالب بود که پسرم تمام اطلاعات مربوط به این کشور و اهرام مصر را یادداشت می‌کرد تا در بازگشت به تهران آن را برای خانم ببرد.
این بانو در زندگی پربار خود در کنار بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران سهم زیادی را درموفقیت ایشان ایفا کرد. اما آن سوی قضیه من از هیچکدام ازآقایان اطرافم تا کنون احترامی‌نظیر احترام امام نسبت به همسرش را که توام با عشق و نه از روی اجبار بود ندیدم. به عقیده من درمورد امام و همسرش این معشوق (همسر امام ) بود که عاشق(امام) را به وجد می‌آورد، چراکه شخصیت خانم خود به خود احترام پذیر بود. و در این زمینه به یاد دارم که خانم همیشه با یکی از نوه ها به صورت ناشناس به خرید می‌رفت. یک بار که من همراه ایشان به خرید رفتم مشاهده کردم بعد از ورود ما به فروشگاه فروشنده با احترام خاصی از ما استقبال کرد و حتی صندلی برای خانم گذاشت به طوری که حتی من تصور کردم خانم را می‌شناسد، اما دربرخوردهای بعدی متوجه شدم ما را نمی‌شناسد و احترام او به واسطه شخصیت خانم بود که خود به خود اطرافیان را به احترام فرا می‌خواند.
***
نگرش امام در مورد زن و جایگاه این قشر در جامعه را شاید بتوان به جهت نگاهی که پیش از انقلاب به زن ها وجود داشت ممتاز و عاملی در جهت رشد و ترقی آنها برشمرد، زهرا اشراقی در این زمینه خاطر نشان می‌کند: اگر خانم امام یک جایگاهی را در دل امام پیدا می‌کند و امام ایشان را در حد معشوق می‌داند، باید این مساله را در
کتابقدس ایران، بانوی بزرگ انقلابصفحه 151 رفتار خانم جستجو کرد، نباید این طور فکر کنیم آقا شخصیتی داشتند که هر کس با ایشان ازدواج می‌کرد این تاثیر را در ایشان می‌گذاشت، شخصیت برجسته خانم باعث شد تا نگاه امام نسبت به زن تغییر پیدا کند، تغییری که بر اساس آن بانوان به عنوان نیمی از جامعه از جایگاه بالاتر و تاثیرگذارتری در جامعه بهره‌مند شدند. خانم این حصارهای سنتی حضور زن در خانه را شکستند و از حصار چهار دیواری خانه بیرون آمدند و با روحیه بالاو استعداد و توانایی‌ای که داشتند توانستند علاوه بر تحصیل در علوم قدیم از علوم جدید نیز بهره مند شوند. اگر نگرش امام (س) نسبت به زن تغییر می‌کند به واسطه تاثیری است که از خانم گرفتند و به اعتقاد من تغییر رفتار امام در مسایل مربوط به زنان و خانواده مرهون خانم است و خانم دارای شخصیتی بودند که نه از جهات فوق، بلکه در ابعاد مختلف رفتاری و رعایت نظم و ترتیب، امام را متأثر از خود ساختند. مثلا اگر می‌بینیم که در مورد امام گفته می‌شود ایشان در ساعت مقرر قدم می‌زد، چای می‌خورد و کارهای خود را انجام می‌دادند این‌ها همه به واسطه حضور شخصیتی مانند خانم در زندگی امام است.
***
به اعتقاد من برخورد امام با مسایل سخت خانوادگی و مصیبت‌های بزرگ برگرفته از افکار خانم بود و در کل، آرامش خانم به همه خانواده تسری یافته بود و همه ما از بودن در کنار ایشان آرامش خاصی می‌گرفتیم، شاید ایشان معتقد به جبر زمانه بودند، اما به خوبی توانسته بودند این روحیه آرام خود در برابر مصایب را به دیگر افراد خانواده منتقل کنند. البته به اعتقاد من هر چه از شخصیت والای خانم گفته شود کم است و کسانی که حضور ایشان را درک کرده باشند، می‌توانند معنای این سخنان را متوجه شوند.کمتر زنی با وجود دارا بودن همسری روحانی می‌تواند خود را از لحاظ علمی‌و اجتماعی به جایگاهی در حد و اندازه خانم امام برساند.
وی می‌گوید: اگر می‌بینیم که مردی نظرش نسبت به زن واپس گرا و مرتجعانه است، قطعا این امر به لحاظ تاثیری است که از همسرش گرفته است، و اگر می‌بینیم نظر امام نسبت به زن خوشبینانه است و حقوق زن و مرد را برابر می‌داند این برگرفته از این است که خانم روشنفکری در زندگی امام حضور داشتند.
کتابقدس ایران، بانوی بزرگ انقلابصفحه 152