اقسام واجبات طواف از دیدگاه امام خمینی (س)

این مقاله در مورد شرایط طواف است که اگر به آنها اخلال وارد شود طواف باطل می شود.

واجبات طواف

اقسام واجبات طواف از دیدگاه امام خمینی (س)

واجبات طواف بر دو قسم است: قسم اول شرایط آن است؛ که عبارت است از: اوّل: نیّت ؛ دوّم: طهارت یعنی با غسل و وضو بودن؛ سوّم: پاک بودن بدن و لباس ؛ چهارم: مختون بودن که شرط طواف مردها است نه زن ها؛ پنجم: پوشاندن عورت ؛ ششم: رعایت موالات عرفی بین شوط ها به احتیاط واجب ؛ و در قسم دوم از واجبات طواف اموری ذکر می شود که جزء حقیقت طواف به شمار می آید هرچند که بعض آن ها به تعبیر حضرت امام خمینی (س) از قبیل شرط است. (۱)

آغاز از حجرالاسود و ختم به آن

امام خمینی (س) در این خصوص می فرمایند: «در ابتدا کردن به حجرالأسود لازم نیست که تمام اجزای بدن طواف کننده به تمام اجزای حجرالأسود عبور کند، بلکه واجب آن است که انسان از حجرالأسود، هر جای آن باشد شروع کند و به همان جا ختم کند». (۲) همچنین ختم نمودن هر دور طواف به حجرالأسود واجب است و «از هر جای حجرالأسود که شروع کرد باید در دور هفتم به همان جا ختم کند، پس اگر از اولش شروع کرد باید به اولش ختم شود. و همچنین اگر از وسط یا آخر شروع کرد باید به همان جا ختم شود». (۳) و «این حاصل می شود به این که بدون توقف، هفت دور را ختم کند و در دور هفتم به همان جا که شروع کرده ختم شود، و لازم نیست در هر دوری بایستد و باز شروع کند، و کارهای جهال را نباید بکنند». (۴) بنابراین در این امر نباید گرفتار وسواس شد و به همین جهت امام خمینی (س) ره مؤمنین را از دقت عقلی و افتادن در مهلکه وسواس و مراقبت های اهل وسوسه بر حذر داشته و فرموده اند: «آنچه واجب است آن است که در عرف گفته شود از حجرالأسود شروع به طواف کرد و ختم کرد به حجرالأسود، چه از ابتدای آن شروع کند چه از وسطش چه از آخرش». (۵) «در طواف باید به همان طوری که همه مسلمین طواف می کنند، از محاذات حجرالأسود بدون دقت های صاحبان وسوسه شروع کنند. و در دوره ای دیگر بدون توقف دور بزنند تا هفت دور تمام شود». (۶) «گاهی دیده می شود که اشخاص نادان در هر دوری که می زنند می ایستند و عقب و جلو می روند که محاذات را درست کنند، و این موجب اشکال است و گاهی حرام است». (۷)

قرار دادن کعبه در طرف چپ

و «واجب نیست که بیت شریف در تمام حالات حقیقتاً طرف شانه چپ قرار گیرد پس اگر در حال دور زدن متعارف، وقتی که به حِجر اسماعیل علیه السّلام می رسد مختصری انحراف پیدا کند و خانه از سمت چپ قدری خارج شود، طواف صحیح است، اگرچه بیت متمایل به پشت سر او شود. همچنین طواف را اشکالی نیست اگر این مختصر انحراف هنگام گذشتن از زاویه های بیت پیدا شود، که قطعاً، چنانچه دور زدن به نحو متعارف و همانند دور زدن سایر مسلمین باشد اشکالی ندارد». (۸)

بودن طواف بین کعبه و مقام ابراهیم

«مراد از این که طواف بین کعبه و مقام باشد آن است که ملاحظه شود مسافتی را که میان خانه و مقام ابراهیم علیه السلام است و در همه اطراف خانه کعبه طواف کننده از آن مقدار دورتر نباشد از خانه کعبه (و مابین مقام و خانه چنانچه گفته اند تقریباً بیست و شش ذراع و نصف است) پس در همه اطراف باید همین قدر بیشتر دور نباشد». (۹) و «اگر شخص از پشت مقام ابراهیم طواف کند که مقام ابراهیم هم داخل در طوافش شود طوافش باطل است و باید اعاده کند». (۱۰) و اگر بعضی از دورها را از پشت مقام طواف کند باید آن دور را با اعاده همان جزء تمام کند و احوط آن است که طواف را هم اعاده کند اگرچه ظاهراً اعاده لازم نباشد، بلکه بعید نیست کفایت اعاده همان جزء». (۱۱) و «چون در طرف حجر اسماعیل علیه السلام محل طواف تنگ می شود- زیرا که مقدار حِجْر از آن کاسته می شود- و چنانچه گفته اند تقریباً شش ذراع و نیم برای محل طواف باقی می ماند باید در طواف از آن جانب، بیشتر از شش ذراع ونیم دور نشوند». (۱۲) پس «اگر از جانب حجر اسماعیل علیه السلام بیشتر از شش ذراع و نیم در دور زدن دور شد اظهر آن است که آن جزء را اعاده کند و از مطاف دور بزند». (۱۳) در شرایط فعلی که معمولاً مطاف شلوغ است و در اطراف کعبه گاهی ازدحام شدید به وجود می آید، نیز رعایت این واجب حتی الامکان لازم است هرچند که با زمان سنجی و در وقت خلوت رفتن باشد؛ پس درصورتی که به هیچ وجه ممکن نباشد، طواف از پشت مقام با رعایت اقرب فالاقرب مانعی ندارد. و بر همین مطلب تصریح دارد پاسخ امام خمینی (س) به استفتاءات، آنجا که می فرمایند: «با فرض عدم امکان طواف در حدّ، و لو در وقت خلوت، طواف در خارج حدّ با مراعات اقرب فالاقرب صحیح است». (۱۴) «در صورت امکانِ طوافِ در حد، و لو در وقت خلوت، باید در حد طواف کند و لو با تأخیر». (۱۵)

(۱) موسوعة الإمام الخمینی، ج ۳۱، مناسک حج، ص ۱۱۱ و ۱۱۷. قسم اول

(۲) موسوعة الإمام الخمینی، ج ۳۱، مناسک حج، ص ۱۱۷، مسأله ۱.

(۳) موسوعة الإمام الخمینی، ج ۳۱، مناسک حج، ص ۱۱۷، مسأله ۳.

(۴) موسوعة الإمام الخمینی، ج ۳۱، مناسک حج، ص ۱۱۸. دوم ختم نمودن

(۵) موسوعة الإمام الخمینی، ج ۳۱، مناسک حج، ص ۱۱۷، مسأله ۲.

(۶) موسوعة الإمام الخمینی، ج ۳۱، مناسک حج، ص ۱۱۷، مسأله ۴.

(۷) موسوعة الإمام الخمینی، ج ۳۱، مناسک حج، ص ۱۱۷، مسأله ۵.

(۸) موسوعة الإمام الخمینی، ج ۳۱، مناسک حج، ص ۱۱۸، مسأله ۱.

(۹) موسوعة الإمام الخمینی، ج ۳۱، مناسک حج، ص ۱۲۰، مسأله ۱.

(۱۰) موسوعة الإمام الخمینی، ج ۳۱، مناسک حج، ص ۱۲۰، مسأله ۲.

(۱۱) موسوعة الإمام الخمینی، ج ۳۱، مناسک حج، ص ۱۲۰، مسأله ۳.

(۱۲) موسوعة الإمام الخمینی، ج ۳۱، مناسک حج، ص ۱۲۰، مسأله ۴.