جبر

دلایل جبرگرایان و نقد آنها از دیدگاه امام خمینی (س)

امام خمینی (س) معتقد است جبرگرایان برای تنزیه و تقدس حق تعالی از شرک در افعال و به دلیل ظواهر بسیاری از آیات الهی بر این باورند که میان اشیاء رابطه علیت و معلولیت نیست و مبدأ همه چیز خداوند است؛ لذا قدرت از همه اشیاء سلب شده و در نتیجه همه افعال منتسب به خداوند است(۱) و از این جهت هیچ کدام از وسایط وجودی در ایجاد موجودات دخالت ندارد، بلکه آثار هر چیزی بر اساس «عادة الله» جاری شده است و ذات حق تعالی فاعل مباشر همه افعال است.(۲) امام خمینی (س) نظریه را با چند دلیل باطل می کند:

۱- جبرگرایان برای تنزیه حق از نقایص و شرور به چنین اعتقادی روی آورده اند که خداوند فاعل مباشر افعال است در حالی که تمامی نقایص و تحدیدها به ممکن برمی گردد و نقصان در فاعلیت حق وجود ندارد، بلکه آنچه از ممکن و معلول به حق تعالی مرتبط است، وجود مطلق است که از ناحیه او استفاده شده است و ممکن نیست وجود محدود و ناقص از آن ذات مقدس صادر شود. پس جبر و نفی وسایط وجودی در سلسله موجودات، امکان ندارد.(۳)

۲- طبق قاعده الواحد، صدور بیش از یک معلول در عرض علت محال است و نشانه ترکیب و تکثر آن علت بسیط می باشد؛(۴) با این بیان مذهب جبر باطل می شود؛ زیرا از مبدأ واحد بسیط، به تمام جهات، نمی تواند اشیای متکثر و متضاد و متباین صادر شود. بنابراین نمی توان نقایص و شرور را بی واسطه به حق نسبت داد، بلکه این امور به وسایط برمی گردد.(۵)

۳- حق تعالی وجود صرف و بسیط است و اگر امور زمانی و متغیر مانند ‏ افعال، مستقیماً از او صادر شوند، لازمه اش تغییر و تجدد در ذات الهی است.(۶)

۴- اشیایی که در تمام هویتشان عین ربط و تعلق است، چگونه می توان معلول بدون واسطه برای مبدأ حق تعالی دانست. این وجود ربطی و تعلقی اگر به جهتی از جهات ربط و تعلق نداشته باشد، اصلاً وجود خاص خود را ندارد؛ مثلا امری مانند تکلم در انسان که متأخر از خود انسان است و به واسطه تعلق به انسان صادر می شود، اگر بخواهد مستقیماً از خداوند صادر شود، لازمه اش این است که هم اکنون صادر شود و متأخر از انسان نباشد.(۷)

(۱) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۲، ص۳۱۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵. علیت نبوده

(۲) خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۶۴۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۸. عادة الله

(۳) خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۶۴۶-۶۴۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۸. برای تنزیه

(۴) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۱، ص۳۳۶-۳۳۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵.  اگر دو شیء متباین

(۵) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۲، ص۳۱۳-۳۱۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵. واحد بسیط

(۶) خمینی، روح الله، الطلب و الاراده، ص۳۳-۳۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۷۹. فی غایة البساطة

(۷) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۲، ص۳۱۳-۳۱۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵ جهتی از جهات؛ خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی (س)، ج۴، ص۶۶-۶۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۴۰۰

. انتهای پیام /*