انقلاب، نیاز به پشتوانه فرهنگی دارد
(مصاحبه با طاهر امین از تونس)
حضور: خودتان را به صورت مختصر معرفی کنید و بفرمایید چه فعالیت ها و نیز آثار و تألیفاتی دارید و چگونه با انقلاب اسلامی ایران و امام خمینی آشنایی پیدا کردید؟
آقای طاهر امین: من طاهر امین از کشور تونس هستم. 51 سال دارم. معلم و پژوهشگر هستم و در زمینه اندیشه اسلامی، تحقیق می کنم و مؤلف کتابهای بؤس الثوره و بؤس الثقافه، می باشم.
در باره آشنایی با امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی ایران، مدیون ادونیس(علی احمد سعید، اندیشمند و ادیب سوری) هستم. آشنایی من با انقلاب اسلامی از طریق تألیفات و کتاب های این نویسنده صورت گرفت. وی در آثار "الثابت و المتحول" خویش از انقلاب ایران تعریف و تمجید کرده است. ادونیس در سخنان خود از انقلاب ایران به مقبولیت و مشروعیت آن اشاره می کند؛ چرا که انقلاب سال 1979 ایران ما را به این سمت سوق داده می دهد که نقش دین در جوامع عربی و اسلامی ما چیست و نقش دین اسلام در آینده این جوامع چگونه خواهد بود؟ انقلاب اسلامی ایران ثابت کرد که دین می تواند نقش مهمی در جامعه و تعیین سرنوشت آن بازی کند، اثبات کرد که دین توان و قدرت لازم برای سوق دادن مردم به سمت انقلاب را دارد و اینکه تغییر می تواند به نام و در سایه دین صورت بگیرد.
همچنین من از طریق مرکز فرهنگی ایرن در تونس و کتاب های موجود در این مرکز با شخصیت امام خمینی آشنا شدم و در حال حاضر نیز ارتباط مسمتری با این مرکز دارم، به ویژه اینکه من شیفته نامه های شیوا و دلنشین ایشان به فرزند خویش سید احمد آقا هستم. رابطه پدری و پسری عمیقی که بین امام و احمد آقا بود مرا مفتون خود کرد. شخصیت امام خمینی از این بعد نیز باید مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.
با خواندن این نامه ها نصیحت های لقمان حکیم به پسرش در ذهن من تداعی می شود. در این نامه ها شور و عشق پدرانه تجلی کرده است. امام در تمامی نامه هایشان از پسرشان می خواهند که در طلب علم و فضیلت تلاش کند و این مسئله بسیار حائز اهمیت و شایان توجه است.
شایان ذکر است که مرکز فرهنگی ایران در تونس در راستای ترویج اندیشه های امام و انقلاب اسلامی چنین بسترهایی را برای ما فراهم می کنند. طبیعتاً این مرکز بیست و سومین سالگرد ارتحال امام خمینی را فرصت مناسبی برای این امر به شمار آورده و از ما دعوت کرد تا در این مراسم شرکت کنیم. امسال من به ایران آمدم تا از نزدیک و با دیدگان خود مطمئن شوم که ملت ایران، ملت اصل و نسب داری است.
حضور: کدامیک از آثار و تألیفات امام خمینی را مطالعه کرده اید؟
امین: کتاب حکومت اسلامی، نامه های امام خمینی به فرزندشان احمد آقا و برخی از پژوهش های ایشان در مورد ولایت فقیه را مطالعه کرد ه ام.
[[page 167]]حضور: در خلال مطالعه ای که داشته اید شخصیت امام خمینی را چگونه یافتید؟
امین: امام خمینی دارای افکار و اندیشه های عمیق و در عین حال ساده زیست بودند. ساده زیستی او از تفکرات و آرمان های عمیق ناشی می شود. این معادله شخصیتی امام است، شخصیتی تکامل یافته، ساده زیست و متواضع که هرگز از تفکر و تعمق باز نمی ایستاد. امام خمینی اذهان را به سمت رهبران بزرگ بشریت یعنی بودا، مانی، مسیح و سقراط معطوف می کند، شخصیتی متفکر و غرق در تفکرات بزرگ. امروزه چنین شخصیتی یافت نمی شود. مشکل انسان معاصر این است که ظواهر تمدن، او را از تفکر و تامل باز داشته است. تصویر امام خمینی یک شخصیت اندیشمند و غرق در تفکر را در ذهن من تداعی می کند.
امام شخصیتی بودند که دنیا و ظواهر آن نمی توانست وی را به خود مشغول کند. وی از مرگ هیچ هراسی نداشت. او به آخرت می اندیشید. ایشان شخصیت جالب توجه و آرامی بودند و در عین هیبت و شکوهی که داشتند بی آلایش و عمیق بودند.
حضور: مناسب است قدری در باره انقلاب تونس بفرمایید. بعد از گذشت یک سال از انقلاب تونس در حال حاضر اوضاع و شرایط در این کشور چگونه است؟
امین: اولاً باید اشاره کنم که آنچه در تونس رخ داد، انقلاب نبود و نامگذاری تحولات کشورهای عربی به بهار عربی دروغی بیش نیست. این رخدادها بزرگترین دروغ و حیله تاریخ را برای عرب ها رقم زد. این بهار عربی یک عزاداری و مصیبت دسته جمعی برای عرب ها بود. آنچه در تونس رخ داد کودتا بود. نامگذاری آن به انقلاب اشتباه است، چرا که عرب ها تعریف لغوی دقیقی از اصطلاح انقلاب ندارند و نظریه ای هم برای انقلاب ندارند. رخدادهای جاری تونس کودتایی بود که از طرف آمریکا اداره می شد تا زمینه برای رسیدن افراد موسوم به اسلام گراهای معتدل به رهبری راشد الغنوشی به حکومت فراهم باشد.
در حال حاضر، شرایط دشواری بر تونس حاکم است. تورم شدید و قیمت های بالا و بیکاری، مردم را آزار می دهد. ناامنی و هرج و مرج این کشور را فرا گرفته است و در کل، واقعیت موجود در جامعه نوید بخش نیست و من یقین دارم که میان اسلام گراها، سکولارها و تجددطلبان درگیری ایجاد خواهد شد و این موضوع را نمی توانم پنهان کنم که انقلاب تونس با شکست مواجه شده است.
حضور: به نظر شما میان نهضت تونس یا جریاناتی که به هر حال خیلی از متفکران آن را انقلاب می دانند تأثیر یا نشانی از انقلاب اسلامی ایران و اندیشه های امام خمینی وجود دارد یا خیر؟
امین: ایجاد ارتباط مشخص میان اندیشه های امام خمینی (ره) و انقلاب تونس دشوار است. آنچه در تونس رخ داد انقلاب نبود بلکه یک کودتایی بود مثل تمامی کودتاهای عربی. باید این را در نظر داشته باشیم که عرب ها از ابتدای قرن بیستم و ابتدای انقلاب دروغین عربی با انقلاب آشنایی نداشتند. عرب ها از قرن شانزدهم در توهم انقلاب بودند و اساسا انقلابی ایجاد نکردند. به نظر من نامگذاری این تحولات به انقلاب، بازیچه کردن و فریب عرب هاست.
حضور: در واقع ما نیز رد پای آمریکا و حضور پنهان و آشکار این قدرت استکباری را در جریانات نهضت های منطقه می بینیم. هدف آمریکا و سایر قدرتهای استکباری را در این جریانات، به ویژه در مصر، تونس، سوریه و بحرین چگونه ارزیابی می کنید؟
امین: در حقیقت آمریکا در جریان انقلاب های عربی دو هدف مهم را به طور همزمان محقق ساخته است. هدف اول این است که آمریکا وارد آخرین جنگ نفت شده که نمونه بارز آن نفت لیبی است و هدف دوم رهایی از هراسی است که از اسلام سیاسی دارد. آمریکا با توجه به نیازهای روز افزون کشورهای قدرتمند به نفت از جمله چین و روسیه و دیگر قدرت های جدید مثل برزیل و هند به دنبال ایجاد سلطه هر چه بیشتر بر آنهاست و می خواهد تمامی ذخایر نفتی را تحت سلطه و اختیار خود درآورد.
حضور: به نظر می رسد در این وانفسای روزگار اگر مسلمانان واقعاً به خود بیایند چاره ای جز وحدت واقعی و عملی ندارند. فکر می کنید چگونه می توان به این هدف بزرگ اسلامی رسید؟
[[page 168]]امین: این امر نیاز به یک بررسی ریشه ای دارد. ما باید تاریخمان را بازخوانی کنیم. در حال حاضر این یک ضرورت است. به اعتقاد من اهل سنت از باورهای خود عقب نشینی نمی کنند و در مقابل شیعیان نیز اینگونه هستند. دیدگاه اهل سنت اختلاف بنیادین با دیدگاه شیعه دارد. به عنوان مثال دیدگاه شیعه انقلابی تر از دیدگاه سنی است. اهل سنت با انقلاب مخالف هستند در حالی که انقلاب ریشه در تفکر شیعه دارد. ظهور امام غائب و رهایی بخش از دیدگاه های انقلابی شیعه است.
در هر صورت این اتحاد راه دشواری دارد ولی اهل سنت باید بدانند که بدترین نقشی که می توانند بازی کنند این است که با ایران دشمنی کرده و یا حتی وارد جنگ علیه این کشور شوند. این اقدام بزرگترین حماقت در عرصه سیاسی است.
حضور: نظر شما درباره مراسم ارتحال امام خمینی (ره) چیست؟
امین: این مراسم فوق العاده است. این اقدام، سازمان یافته، منظم و مرتب است. حفاظت و حمایت از ما مهمانان و میزبانی ما، دقت، انظباط و نظم و ترتیب در این مراسم شایان تقدیر است. صادقانه می گویم شما توانایی فوق العاده ای در ساماندهی این مراسم دارید. مردم ایران منظم مهربان و دوست داشتنی هستند. صدها هزار نفر در یک مراسم با نظم و ترتیب شرکت می کنند و در روز عاشورا کیلومترها با این نظم راه می روند. صادقانه می گویم من از رفتار فوق العاده مردم ایران شگفت زده شده ام.
حضور: شما به عنوان یک معلم چه مسائلی را در باره انقلاب اسلامی ایران و امام خمینی به شاگردان خود تعلیم می دهید؟
امین: حقیقتاً اجازه چنین کاری را نداریم، ولی قسم می خورم که من هر سال چندین جلسه را در کلاس به واقعه عاشورا اختصاص می دهم که بعضی مواقع دانش آموزان با شنیدن آن گریه می کنند ولی فراتر از این دشوار است. بازگو کردن واقعه عاشورا مانعی ندارد چرا که ما از درون تعلق خاطر به امام حسین (ع) داریم و حتی در میان خواهران و برادران افرادی با نام های حسین و زینب و فاطمه وجود دارند. ما شیعیان را دوست داریم. صادقانه می گویم هر وقت نیاز به گریه داشته باشم سراغ کتاب هایی که در مورد واقعه کربلا نوشته شده اند می روم. اندرون ما کربلاست و همان طور که نزار قبانی می گوید تاریخ ما به کلی کربلاست.
حضور: در تألیفاتی که داشتید با توجه به اینکه موضوع کتاب هایتان انقلاب است، تا چه اندازه به انقلاب اسلامی ایران اشاره کرده اید؟
امین: من در کتابم فقط از عبدالله علیلی رحمة الله علیه نام برده ام؛ چرا که وی به مفهوم تاریخی انقلاب پرداخته است. او یک عالم شیعی لبنانی است. خود من اختلاف دیدگاه میان شیعه و سنی نسبت به انقلاب را از یک کتاب به زبان فرانسه مطالعه کردم که در آن با روحیه انقلاب در مذهب شیعه آشنا شدم.
حضور: در هر صورت تحولات اخیر کشورهای عربی نکات مثبتی نیز دارد و به احتمال قوی فرصت های مناسبی را برای آینده کشورهای منطقه خصوصاً تونس فراهم می کند. شما چه نظری دارید؟
امین: این تحولات از این نظر می تواند مثبت باشد که به عنوان مقدمه و نقطه عطفی برای انقلاب های آینده باشد. نکته مثبت بهار عربی در این است که راه را برای انقلاب های حقیقی در آینده هموار خواهد کرد. این تحولات دریچه های جدیدی را به روی ملت های ما باز خواهد کرد.
حضور: اشاره کردید که تحولات تونس تا کنون نتوانسته است امیدها و آرزوهای مردم آن دیار را محقق سازد. در این باره بیشتر توضیح دهید.
امین: چون که اساسا انقلابی در کار نبود. علاوه بر این توجه کنید که انقلاب کبیر فرانسه در سال 1789 رخ داد ولی بیش از یک قرن طول کشید تا به ثمر بنشیند. انقلاب نیاز به پشتوانه فرهنگی دارد. به همین خاطر است که من کتابم را بؤس الثوره (فقر فرهنگی) نامیدم و این فقر به خاطر نبود پشتوانه [[page 169]]های فکری و فرهنگی است. شما با تفکر و اندیشه امام خمینی انقلاب کردید ولی ما فرهنگ و اندیشه انقلابی نداریم. تفکر شیعه آمیخته با سنت های انقلابی است.
به اعتقاد من آنچه در تونس اتفاق افتاد انقلاب نبود. به انقلاب فرانسه بازمی گردیم. ماکسیملیان می گوید که ایده انقلاب فرانسه در نهایت دقت در کتاب ماکیاولی وجود دارد. ما کتابی نداریم که طرح و ایده انقلابی را در بر داشته باشد. مردم تونس الان می فهمند که رخدادهای جاری انقلاب نیست و آنچه در مصر نیز رخ داد انقلاب نبود.
فرق میان کودتا و انقلاب چیست؟ انقلاب تغییر بنیادین را می گویند. اینکه نظام جدیدی جایگزین نظام قبلی شود انقلاب نیست. تنها اتفاقی که در تونس شاهد آن بودیم تغییر برخی چهره ها بود در حالی که ساختار نظام سابق همچنان پابرجاست. در مصر نیز اوضاع همین گونه است. اصطلاح انقلاب دقیق نیست. ما از این اصطلاح بدون توجه به معنای آن استفاده می کنیم. ما علمی داریم به نام علم انقلاب ها که جوامع عربی خارج از چارچوب این انقلاب ها هستند ولی شما شیعیان برداشت دقیقی از انقلاب دارید که این برداشت الهام گرفته از واقعه عاشوراست، تفکر شیعه در چارچوب انقلاب شکل گرفته است و این یک مضون تاریخی نزد شیعیان است.
حضور: این چند روزی که در ایران و در مراسم سالگرد ارتحال امام خمینی حضور داشتید چه نکته تازه ای برای شما داشت؟
امین: در حال حاضر شکستن دیوار عزلت و کنار گذاشتن افراط از طرف اهل سنت یک نیاز ضروری است. ما باید نسبت به تفکر شیعه با تعصب کمتر و دیدگاه بازتری نگاه کنیم. ما باید مطالعه و تفکر کنیم و تصورات خود را از دین بسط دهیم؛ چرا که مذهب تشیع روی دیگر حقیقت ماست. من به عنوان یک سنی خودم انتخاب نکردم که از اهل سنت باشم. من در تونس از پدر و مادری سنی زاده شده ام ولی بُعد دیگری از ذات من وجود دارد. من سنی هستم و حقیقت دیگری به نام شیعه وجود دارد که عمیق تر، حقیقی تر و تاریخی تر از آنچه که من در آن رشد یافته ام، می باشد. امام خمینی یکی از بزرگ ترین تاریخ سازان جهان است و پس دلیلی ندارد که من با ایشان مخالف باشم. انقلاب اسلامی ایران یکی از بزرگترین انقلاب های قرن بیستم است و اهمیت آن از هیچکدام از انقلاب های جهان کمتر نیست، پس لزومی ندارد که ما امام خمینی را در حاشیه و یا خارج از چارچوب انقلاب ها قرار دهیم. ما باید در فضای باز و آزاد فکر کنیم و منابع متعددی را مورد مطالعه قرار دهیم. مردم تونس خارج از بازی های سیاسی و ایدئولوژیک، شیعیان را دوست دارند. در هر خانواده تونسی (جنوب) نام حسین، فاطمه و زینب وجود دارد و این یک حقیقت است.
منبع: حضور، ش 82، ص 167.
[[page 170]]