پرتال امام خمینی(س): یادداشت ۱۹۳/ حمید رسایی
در روزهای اخیر موضوع قرائت زیارتنامه در حرم امام خمینی (ره) به هنگام حضور هیأت دولت، به محل بحث در فضای مجازی تبدیل شده و جماعتی از عمامه به‌سرهایی که می‌خواهند پز روشنفکری بدهند و خود را متفاوت نشان دهند، در فضای مجازی فریاد وا اسلاما سر داده‌اند که چه نشسته‌اید بدعتی جدید در دین رخ داده! برای برخی هم سئوال شده که آیا این کار درست است یا غلط؟
۱. «بدعت» در لغت به معنای نو و جدید است و در اصطلاح دینی یعنی «وارد کردن چیزی در دین درحالی که از دین (شرع) نیست.» (ذکری الشیعه، شهید اول، ج۲، ص۱۸۳)
۲. اگر به متون دینی مراجعه کنیم، روایات متعددی از زبان اهل بیت پیامبر در خصوص سفارش به زیارت قبور انبیاء و اولیاء و علما و مؤمنین می‌بینیم. (کافی: ج۳، ص۲۲۸، ج۷، ص۴۱۵، بحارالانوار: ج۹۹، ص۲۹۵ و ...)
۳. در زیارت قبور از اهل اسلام و خصوصا علمای دینی یا شهدای اسلام حتی در زیارت قبور پدر و مادر، توصیه شده تا برای آنها طلب رحمت و مغفرت کنیم، آنها را مورد اکرام قرار دهیم، با احترام خطابشان کنیم و حتی از آنها طلب شفاعت کنیم.
۴. در خصوص زیارت ائمه معصومین(ع) به صورت مستند، از زبان ایشان زیارتنامه‌هایی نقل شده است که در بردارنده مضامین عالی و ارزشمندی است، مثل زیارت امین الله، زیارت جامع کبیره، زیارت عاشورا و ... در خصوص متون برخی از زیارتنامه‌های معصومین و حتی زیارتنامه برخی از امامزادگان مشهور اما وضعیت به این روشنی نیست. این البته به معنی باطل بودن این زیارتنامهها نیست. مضمون این زیارتنامهها نیز طلب آمرزش و مغفرت و سلام و درود بر آن فرد محترم است که از زبان زائر گفته میشود و هیچ مشکلی هم ندارد.
۵. زیارتنامهها غالبا به زبان عربی و با سلام و صلوات بر صاحب قبر و پیشوایان دینی آغاز می‌گردد و در آن به جایگاه صاحب قبر و مفاهیمی مانند محبت، مودت، موالات، اطاعت، شفاعت، توسل، وفا، دعوت، تسلیم، تصدیق، امر به معروف و نهی از منکر، جهاد، تولی، تبری و لعن دشمنان پیامبر و خاندان معصوم ایشان اشاره میشود.
۶. بر این اساس، خواندن متنی عربی که شامل سلام و درود بر امام خمینی(ره) به عنوان پیشوا و رهبر جامعه اسلامی است که در آن بر تلاش ایشان بر تقویت دین جدش اذعان میشود و ... بدون این ادعا که این زیارتنامه مأثور و به نقل از اهل بیت عصمت و طهارت است، هیچ امر عجیبی نیست. نه بدعت در دین است و نه امری خلاف عرف!
۷. مسأله در زیارت مرقد حضرت روح‌الله از این قاعده مستثنی نیست. کسی رهبر فقید انقلاب را فرد معصوم نمی‌داند. اطلاق واژه "امام" به معنای پیشوای معصوم نیست بلکه به معنای رهبر جامعه اسلامی است. مضمون متن زیارتنامه‌ای که درباره ایشان است نیز حاوی هیچ مسأله و موضوع خلاف شرعی نیست الا صلوات بر انبیای الهی و رسول گرامی اسلام و خاندان معصوم ایشان و سپس سلام بر ایشان به عنوان یک عالم دینی که برای گسترش دین خدا تلاش کرده است و برای ایشان دعا شده است. دست روی سینه گذاشتن و اموری از این دست، نه واجب است و نه مختص زیات اهل بیت، عملی عرفی به نشانه اکرام و احترام ایشان است. در صفحه اینترنتی و رسمی مختص به امام خمینی (ره) تصریح شده که "زیارتنامه ای برای ایشان توسط آیت الله جوادی آملی انشاء شده که در برخی کتاب‌ها نیز آمده است."
محسن قنبریان در یادداشتی که در پایگاه خبری جماران منتشر شده نوشت:
سه مساله را باید از هم جدا بررسی کرد:
۱.مشروعیت زیارت امام خمینی و زیارتنامه ایشان.
۲.کیفیت مزار کنونی ایشان(۱)
۳.روابط سیاسیِ جانبی این مرقد و زیارات رسمی و...
اینجا روی سخن با اولی است. دوتای دیگر بدون این زیارتنامه هم هستند. البته منکر رابطه گیری این سه با هم نیستم و ملاحظه کوچکی در آخر اشاره می کنم.
زیارت امام خمینی
آیا زیارت غیر معصوم یا سفارش نشده از معصوم جایز است؟!
غیر از فتوای جواز (بلکه استحباب) از سوی فقهای شیعه، حتی ابن تیمیه(مرجع فکری وهابیت) نیز زیارت قبر مومنین با سلام دادن و دعا را جایز می شمارد(۲)؛ زیارت بدعی(بدعتی/مقابل زیارت شرعی و مشروع) را زیارتی می داند که به قصد آن سفر کرده یا کنار مزار به صاحبش توسل و استغاثه شود(۳).
یک سرچ ساده اینترنتی زیارتگاه های علمای اهل سنت(مثل ابوحنیفه،احمد بن حنبل،بخاری و...) را نمایش می دهد. پس زیارت قبر علماء و بزرگان مورد اتفاق مسلمین حتی مثل ابن تیمیه (با شروط یاد شده اش) است. فقیهانی بزرگ فتوا به استحباب وضو برای ورود به قبه های علماء و صلحاء و شهدا از باب تعظیم شعائر هم داده اند(۴)
زیارتنامه امام خمینی:
آیا انشاء الفاظ زیارت باید از معصوم سر بزند؟ به دیگر سخن آیا زیارت مثل نماز از اعمال توقیفی است تا کمّ و کیف آنرا شارع معلوم کند؟ یا غیر معصوم هم میتواند الفاظی برای زیارت عالمِ صالحی انشاء کند؟! در اینصورت خواندن آن به چه وجهی جایز است و صدق بدعت و مانند آن نمی کند؟!
اگر زیارت هانی بن عروه یا مختار ثقفی(برای نمونه) را مرور کنید این الفاظ را می بینید:
-السلام علیک ایها العبد الصالح الناصح لله و لرسوله...(مثل الفاظ زیارتنامه امام خمینی)
-یامَن رضی عنه النبی المختار و قسیم الجنة والنار... یامن بذل نفسه فی رضاء الائمة فی نصرة العترة الطاهرین(زیارت مختار)
جالب اینکه هیچکدام ازاین زیارات که در کتابهای معتبرشیعه هست از معصوم صادر نشده است و انشاء مجتهدین و بزرگان شیعه است.
آیا کسی از منتقدین زیارت نامه امام خمینی هست که امام عزیز ما را از مختار ثقفی هم کمتر بداند؟!! بخلاف عبدالعظیم حسنی، درباره مختار، تاییدی در آن وزانِ عبدالعظیم نیست و روایات متعارض هم وجود دارد!
- حتی در موردی مثل عبدالعظیم حسنی که معصومین سفارش بسیار بر زیارت او دارند، باز الفاظ زیارت، انشاء معصوم نیست و از علماست!
پس زیارت (مثل دعا و مناجات) از عبادات توقیفی نیست که شارع مقدس الفاظ آنرا معلوم کند.
البته متعبّد شدن به یک زیارتنامه خاص و خواندنش به قصد استحباب نیاز به نص شرعی و بیان معصوم دارد.
بین قائل به مستحب بودن یک زیارتنامه با جواز خواندنش به امید ثواب فرق آشکاری است. نسبت مستحب دادن بدون اذن شرعی، داخل کردن چیز غیر شرعی در دین و بدعت است؛ اما جایز بودن خواندنش بدون قصد ورود سخن دیگری است(چه زیارتنامه جناب عبدالعظیم حسنی و مختار و هانی وامامزادگان و...باشد چه زیارتنامه امام خمینی).
- چنانچه زیارتنامه مختار از شهید اول و زیارت هانی از المزار مشهدی متعلق به قرن هفتم سر زده، زیارتنامه امام خمینی هم از فقیه حکیم آیت الله جوادی آملی انشاء شده است(۵) و از این حیث هم فرق جدی در بین نیست.
ملاحظه
معاصریت مانع مزار و زیارت نیست. شرعاً و عقلاً نباید زمانی برصاحب قبر بگذرد تا صاحب مزار و لایق زیارت شود؛ بلکه زیارت او فی الحال، استمرار راه او و تعقیب آرمان اوست.
البته تولیت ها (حتی مزار معصومین) طبیعتاً دارای امضای خاصی میشوند. امتیازات اقتصادی-سیاسی ای در تصرف آنها می افتد. این مساله برای زیارت شونده ی معاصر (مثل امام) جدی تر میشود. مثلا اگر متولیان قرابت نسَبی با او داشته باشند، بعید نیست تولیت هم موروثی شده و فامیل و خاندانی از آن جایگاه به حق یا ناحق بهره مند شوند. محال نیست مزار و جایگاه اجتماعی آن، خرج گرایش سیاسی معاصرِ متولیان شود! دولتها و جناح های سیاسی هم ممکن است با این برساخت اجتماعی، تعاملات و بده بستانهایی بکنند و...
اما چاره این آسیب های احتمالی، کوبیدن و نامشروع جلوه دادن زیارت آن عالم صالح و تضعیف تجلیل او و بزرگداشت راه و آرمان هایش نیست. از آن توالی فاسد احتمالی باید به گونه ای معقول جلوگیری کرد. شاید برخی نکات که درباره چگونگی حرم امام بیان کردم به این دغدغه هم دخلی داشته باشد. حرم ساده و بی زخارف کمتر دارای آن امتیازات می گردد.
و در همین رابطه علیرضا بروجردی نیز در پاسخ به ابهام افکنی محمد رضا زائری نوشت:
آقای محمد رضا زائری، با انتشار پستی در صفحه اینستاگرام خود، به ادعاهای گذشته خویش مبنی بر تعرض به تکریم مضجع و مرقد مطهر حضرت امام خمینی (سلام الله علیه)؛ جو ملتهبی در فضای مجازی پدید آورد که باید به حواشی آن نگاهی دقیق داشت.
فلسفه زیارت اهل قبور در فرهنگ دینی
زیارت در فرهنگ دینی ما، تنها اختصاصی به پیشوایان معصوم (علیهم السلام) ندارد و در جوامع روایی ما، توصیه های مکرر و آداب فراوانی در باب (زیارت اهل قبور) وارد شده است. اساساً مکتبی که مرگ را پایان حیات ندانسته و آن را میلاد مجدد می داند؛ عموم مومنینی که به دیار باقی سفر کرده اند را دارای حرمت دانسته و احیاء از مومنان را به تذکر و توجه به اموات، عرض ارادت به آنان و یادآوری مجاهدت ها و کارهای شایسته ای که در دوران حیات انجام داده اند؛ سفارش می نماید.
طبعاً برخی از طبقات مومنینِ متوفی، نظیر عالمان دین و شهداء از موقعیتی ممتاز برخوردار بوده و توجه به آثار و نشانه های برجای مانده از آنها، نظیر قبور منورشان حاوی درس های فراوانی برای انسانهاست. اساساً همانطوری که گریه بر شهید، باعث تقویت خوی شهادت در انسان می گردد، زیارت قبور نام آوران دینی و ادای احترام به آنان، باعث تقویت دین باوری و تاسی به مسیر روشنی است که آن اولیای راحلِ خدا از خویش بر جای گذاشته اند.
پس اصل زیارت و وجود زیارتنامه (که یک مانیفست اعتقادی و عملی در برابر مومنین درگذشته و وسیله ای گفتاری برای برقراری ارتباط عاطفی و عملی با مومنین مدفون می باشد) دارای یک حقیقت شرعیه نظیر مناسک تثبیتی حج یا نمازهای واجب و مانند آن نمی باشد تا گفته شود مختص به معصومین (علیهم السلام) است و برای غیر معصومین فاجعه و بدعت است! نظیر آنکه در اماکن متبرکه، وجود مکان هایی چون حسینیه، نظیر مسجد واجد حقیقتی شرعیه نیست؛ ولی نمی توان آن را بدعتی دینی قلمداد نمود، بلکه از باب توصیه قرآن کریم به ایجاد سنت های حسنه، قابل احترام و مورد تقدس پذیری در ساحت دینی است.
زیارت نامه فقط برای ائمه معصومین (ع) است؟
ظاهراً فرد مدعی حتی در قبرستان های عادی به تابلوی زیارت نامه عمومی اهل قبور بر نخورده است که زیارتنامه را به عنوان یک متن اصیل دینی و ثابت شده برای معصومین و معصوم زادگان تلقی می کند. حتی این نکته نیز مغفول مانده است که در زیارت نامه های ثبت شده در جوامع روایی، به دو گونه (مأثوره) و (غیر مأثوره) بر می خوریم که متون زیارت نامه های ائمه اطهار (ع) و برخی از شخصیت های الهی نظیر قمر بنی هاشم (ع) و حضرت فاطمه معصومه (س) به عنوان (مأثوره) از ناحیه مقدسه امامان معصوم و زیارت نامه هایی نظیر زیارت حضرت زینب (س) و زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) (غیر مأثوره) و تدوین عالمان دین و محدثان شیعه است.
آرامگاه ها و بقاع عالمان و محدثان شیعه
حال باید از آقای زائری پرسید در مسافرت های داخلی و خارجی به بقاع متبرکه فراوانی که برای علما و محدثان شیعه ساخته شده بر نخورده و متون زیارت نامه هایی که برای آنها نوشته شده را ندیده است؟ آیا عالمانی نظیر شیخ صدوق (در ری) ، شیخ مفید (در کاظمین)، علی بن بابویه قمی (در قم)، شیخ کلینی (در بغداد)، علامه مجلسی (در اصفهان)، شیخ طبرسی (در مشهد)، شیخ طوسی (در نجف اشرف)، شیخ الطائفه (ابن شهر آشوب) (در حلب)، ناصر کبیر (در آمل) و بسیاری از دیگر عالمان و محدثان شیعه دارای مقبره و بقعه نیستند و مومنین به زیارت مقابر شریف آنان نمی روند؟ آیا آنها امام یا امام زاده بودند؟ آیا زائران این بقاع متبرکه، جلوی ضریح آنان دست بر سینه احترام نمی کنند و آنان را زیارت نمی نمایند؟!
آیا جناب زائری، ساختن ضریح و مقبره بر قبور تمام این علماء و محدثان را نیز (خطایی راهبردی)، (مصیبتی پیاپی در عرصه فرهنگ عمومی) و (فاجعه ای بزرگ) می داند یا تنها مضجع شریف بزرگ احیاگر دین در قرن معاصر، فقیه، فلیسوف، عارف و عالم روشن ضمیری چون حضرت امام خمینی (سلام الله علیه) که به تعبیر مرجع عالیقدر و حکیم متأله، حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی (مدظله العالی) : « الآن کاملاً در کنار مزار امام و مرقد امام می‌گوییم «أشهد أنّک قد أقمت الصلاه و آتیت الزکاه و أمرت بالمعروف و نهیتَ عن المنکر و أقمت الحج» حج را او اقامه کرد. مگر در حج سخن از برائت از مشرکین بود، مگر «مرگ بر آمریکا» در کنار گوشِ مزدوران آمریکا مقدور بود این را امام زنده کرد، حج را اقامه کرد. (درس خارج تفسیر قرآن _ 22/02/1388 )» را شایسته تکریم و عرض ارادت مومنین نمی داند؟!!
توسل به قبر حکماء و عالمان، برای حل مسائل علمی
مرحوم میرداماد در القبسات (صفحه 456) از المطالب العالیه من العلم الالهی (جلد 7 / صفحه 131) اثر فخر رازی نقل می کند: شاگردان ارسطو برای حل مسائل پیچیده علمی در کنار قبر ارسطو مباحثه می کردند و مطالب برایشان حل می شد. این واقعیتی است که قبور بزرگان علم و عمل، اثرات فراوان علمی، معنوی و مانند آن را دارد که قابل کتمان نیست. و ابداً این تکریم و عنایت، در تعارض با مقام برین حضرات انبیاء و اولیاء (علیهم السلام) نبوده، بلکه در عرض و دنباله توسل به ذوات قدسی انسان های کامل معصوم است. اگر عالمان دین، وارثان انبیاء هستند؛ تکریم آنان در دوران حیات و پس از عروج به ملکوت اعلی دنباله تکریم انبیاء و معصومین (ع) است نه در تقابل و تضاد با آن.
آنچه به طور اختصار آمد را بنا داشتم در مناظره ای حضوری یا مجازی با آقای زائری در میان گذارم که متاسفانه پیشنهاد من برای مناظره توسط وی پذیرفته نشد. امیدوارم ایشان با مداقه بیشتر، اندکی بیاندیشد و در این مطلب ناصواب که سالهاست در فضاهای رسانه ای گوناگون بازگو می کند؛ تجدید نظر نماید و خوراکی مناسب برای دشمنان داخلی و خارجی پیشوای مسلمانان و رهبر آزادگان جهان، حضرت امام امت (س) فراهم نیاورد.
زیارتنامه و حرم امام خمینی؛ ابهام‌ها، نقد‌ها و بهانه‌ها/ دو خط موازی باز به هم رسیدند؟
در باره همین موضوع مهرداد خدیر در عصر ایران نوشت: قرائت زیارت‌نامۀ امام خمینی هنگام حضور سید ابراهیم رییسی و اعضای دولت جدید در آرامگاه رهبر فقید انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران اگرچه مسبوق به سابقه است و امر تازه‌ای نیست اما این بار چون از شبکۀ خبر سیما مستقیماً پخش ودر فضای مجازی بازنشر شد حاشیه‌ها و بحث‌هایی به همراه داشته است. در کنار آن بحثِ آنچه «تجملات و هزینۀ ساخت وساز حرم مطهر» خوانده میشود نیز تازه شده است.
قرائت زیارت‌نامۀ امام خمینی هنگام حضور سید ابراهیم رییسی و اعضای دولت جدید در آرامگاه رهبر فقید انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران اگرچه مسبوق به سابقه است و امر تازه ای نیست اما این بار چون از شبکۀ خبر سیما مستقیماً پخش ودر فضای مجازی بازنشر شد حاشیه‌ها و بحث‌هایی به همراه داشته است.
در کنار آن بحثِ آنچه «تجملات و هزینۀ ساخت وساز حرم مطهر» خوانده میشود نیز تازه شده است.
نکتۀ قابل توجه در این میان این است که هم پاره‌ای چهره‌های سنتی مذهبی از قرائت «زیارتنامه» به سبب بار مذهبی آن برای رهبری سیاسی ولو در جایگاه مرجع تقلید بوده باشد، انتقاد می‌کنند و هم به این بهانه رسانه‌های مخالف تمامیت جمهوری اسلامی و هم برخی مدعیان سینه‌چاک نظام که معماری یا آرایه‌ها و پیرایه‌های حرم را با نوع زیست رهبر فقید انقلاب، مغایر می‌دانند و به عبارت دیگر، «باز هم دو خط موازی به هم رسیدند!»
منظور این است که کسانی با سابقه و صبغۀ دفاع از مرحوم امام زبان به نقد گشودند، برخی از منظر مذهبی و این که چون وجهۀ سیاسی بنیانگذار جمهوری اسلامی می‌چربیده، نباید مانند بزرگان دینی زیارتنامه داشته باشد و آن سو کسانی که کینه از رهبر انقلاب ضد سلطنتی مردم ایران در سال 1357 را پنهان نمی‌کنند و به اینها البته و صد البته باید اضافه کرد «حساسیت نسبت به مواضع مستقل سید حسن خمینی تولیت این آستان» را.
روزنامۀ جمهوری اسلامی در قالب توصیه به رییس جمهوری و وزیران جدید نوشته است: «امام در مکانی ساده بار عام می‌داد و حتی اجازه نداد دیوار حسینیه را رنگ کنند. وزرا به تنهایی به حرم بروند بدون تشریفات و زیارت‌خوانی و در نجوا با امام بگویند شما اهل اشرافی‌گری نبودید.»
داستان اما بر سر این عبارات است:
«السلام علیک یا روح‌الله الامام الخمینی و علی ولدیک الطاهرین. مصطفی الشهید المدفون بارض الغریب و احمد مدفون به جوارک. والسلام علی الشهدا الذین بذلوا مهجم دونک.»
که به فارسی میشود: سلام بر تو ای امام روح الله خمینی و بر فرزندانت، مصطفای شهید که در سرزمین غریب به خاک سپرده شده و بر احمد که در کنار توست....
از وزیران جدید هم انتقاد شده که چرا مانند دکتر بهرام عین‌اللهی وزیر جدید بهداشت، دست بر سینه گذاشته یا عزت‌الله ضرغامی وزیر جدید میراث و گردشگری که توییت گذاشته «تشریفات مراسم، مُخلّ معنویت زایران حرم» شده است و تعابیر «معنویت و زیارت» را برنتافته‌اند.
محمد رضا زایری از «ترویج و تکرار تعابیری چون "السلام علیک یا روح‌الله"، استفاده از عبارت "حرم مطهر" و قرار دادن مرقد امام خمینی در کنار بارگاه ملکوتی امام رضا و حضرت معصومه در اخبار سراسری» انتقاد کرده و هشدار داده «این روند به آیینی نمایشی تبدیل میشود».
نگرانی اصلی حجت‌الاسلام زایری اما این است:
«وقتی پیش چشم مخاطب عام، مخصوصا نسلی که دوران مرحوم امام خمینی را درک نکرده نماد و نشانه می‌سازیم، ناخودآگاه خواهند گفت لابد قبلی‌ها هم همین طور بوده‌اند و یواش یواش، برایشان دَم و دستگاه و گنبد و بارگاه ساخته‌اند. چنان‌که بارها این را شنیده‌ام.»
به اعتقاد او «مخاطب عام، بارگاه و زیارتنامه رابرای امامان و امام زاده‌ها می‌داند و اگر به کسی در این روزگار توسعه دهیم به همه چیز شک می‌کند و می گویند "اونا هم همین جوری درست شدن دیگه"!»
محسن قنبریان اما این نکات را یادآور شده است:
-«اگر زیارت "هانی بن عروه" یا " مختار ثقفی" را مرور کنید هم این الفاظ را می بینید: "السلام علیک یا عبد الصالح الناصح لله و لرسوله" و با نشانه های دیگر بر آن است که بگوید زیارتنامه مختص امام و امام زاده نیست چون هانی و مختار هم نه امام بودند نه امام زاده.
آنگاه می‌پرسد: آیا کسی از منتقدین امام خمینی هست که او را از مختار ثقفی کمتر بداند؟ تازه بر خلاف عبدالعظیم حسنی روایات متعارض هم وجود دارد.
- زیارت‌نامۀ مختار را "شهید اول" نوشته و زیارت " هانی" هم از "المزار مشهدی" متعلق به قرن هفتم سرزده و زیارت‌نامۀ امام خمینی هم از آیت‌الله عبدالله جوادی‌آملی است.
محمد مهدی حسینی دورود- دین‌پژوه- نیز در یادداشتی که در اختیار عصر ایران قرار داده به یادداشت مسیح مهاجری مدیر روزنامه جمهوری اسلامی که به بخش هایی از آن در بالا اشاره شد واکنش نشان داده و این نکات را آورده است:
۱ - بسیاری از اماکن ملی و مذهبی دیگر در داخل و خارج کشور از برج میلاد و مصلای تهران تا صحن های ساخته شده در عتبات عالیات توسط همین مردم یا دولت‌های جمهوری اسلامی ایران یا مشترکاً و با افتخار ساخته شده است و تازه برای ساخت پروژه های مزبور چندین برابر مرقد حضرت امام (ره) هزینه شده است.
۲ - جناب مهاجری یاسوراخ دعا را گم کرده یا دیواری کوتاه‌تر از امام و بیت امام نیافته یا شهامت لازم برای سرک کشیدن به نهادها و پروژه های دیگر را ندارد که هر از گاهی این‌گونه [موضع می گیرند؟]
۳-«حرم و مراقد مطهر» در فرهنگ شیعه معماری خاص خود را می‌طلبد که البته هیچ شباهتی با کاخ و عمارات شاهان ندارد و برای زندگی یک فرد یا یک خانواده ساخته نشده مثل ساختمان و محیط دانشگاه و دیگر مؤسسات که اقتضائات خاص خود را دارد. کسانی با اصل حرم مشکل دارند برای معصوم و غیر معصوم یا متقدم و متأخر و سنت شیعه در توجه به مقابر را نقد می کنند. از برخی روحانیون اما مایه شگفتی است چرا که هر چه دارند از امام است.
۴ . این بنا مثل سایر ابنیۀ مذهبی و عمومی ملک شخصی هیچ کس نیست و عام‌المنفعه و در اختیار عموم مردم است و بیشترین خدمات را -به ویژه تا قبل از کرونا- به مردم و مسافران و کارگران دور از شهر و دیار خود ارایه داده است و محیطی کاملا عمومی برای استفاده همگان است.
۵ . شکوه و عظمت مرقد مطهر امام راحل از شعائر ملی و بیانگر شکوه و عظمت مردم ایران و آبروی کشور ایران و خار چشم دشمنان ایران و نظام جمهوری اسلامی است.
۶. در مسکو با مومیایی کردن جسد "لنین" و قرار دادن آن در وسط میدان شهر ۷۰ سال است که پیکر رهبر انقلاب 1917 را نگاه داشته برای "دیدن" آن بلیت می‌فروشند حتی بعد از فروپاشی اتحاد شوروی در حالی که نه به زیارت اعتقاد دارند نه به ماوراء‌الطبیعه. منتقدان مدعی را در اینجا چه شده است؟
۷ . همه این اقدامات (ساخت و ساز و توسعه حرم ها) چه در داخل و چه خارج از کشور زیر نظر ولی فقیه و رهبری معظم صورت گرفته است که قطعا نسبت به امام، مردم و بیت المال دلسوزتر و حساس تر است و هر بار که به حرم آمده‌اند عملیات عمرانی را از نزدیک دیده‌اند و این پروژه ناگاه سر برنیاورده است.
۸ . حرم امام، قلب یک پروژۀ برزگ تر شهری است و نگینی است در میان انگشتری بزرگ‌تر و یکی از بارزترین و شناخته شده ترین نقاط تهران با درهای باز به روی همگان. حتی کسانی که تنها لَختی می‌آسایند و می‌روند.
۹. اگر این سخنان از تلویزیون "من و تو" شنیده می‌شد جای تعجب نداشت اما از مدیر روزنامۀ جمهوری اسلامی مایۀ شگفتی است.»
به اعتقاد او بخش اصلی حملات و هجوم ها به خاطر حضور شخص سید حسن خمینی در رأس مجموعه و مواضع مستقل او و محبوبیت یادگار امام است و به این سبب مواضع برخی را ناظر به همین موضوع می داند و از بعضی دیگر که ناخواسته در این زمین بازی می کنند ابراز تأسف می‌کند.
اگرچه به نظر می‌رسد نکات هر دو طرف چه مسیح مهاجری و محمد رضا زایری در مقام نقد و چه محمد مهدی حسینی دورود و محسن قنبریان در توضیح و دفاع نقل شد و نویسنده تنها نقل کرد اما در مقام یادداشت و به عنوان نظر راقم این سطور این موارد را می‌توان برشمرد:
۱ . سخن از محل دفن پیکر امام خمینی است به عنوان رهبر انقلاب ضد سلطنتی مردم ایران که با کمتری تلفات و بیشترین سرعت یک جنبش کلاسیک جمهوری خواهانه با مضامین مذهبی و آرمان های عدالت خواهانه را به پیروزی رساند و از روشنفکران و روحانیون سنتی تا چریک های سوسیالیست، از بازاریان متمول تا کارگران و کشاورزان، از کارمندانی که قاعدتا باید در خدمت بوروکراسی ساخته رضا شاه و محمد رضا شاه می بودند تا کارگران شرکت نفت، همه و همه را زیر چتر آورد تا جایی که کارکنان ساواک بعد از پیروزی انقلاب خواستار دریافت حقوق خود شدند.
طبعا اگر خود وصیت کرده بود که در حرم امام رضا یا حضرت معصومه یا شهرری دفن شود طبعا بارگاهی برپا نمی‌شد.
در صورتی غیر از حالت کنونی هم باید مثل مرحوم طالقانی به یک قبر ساده بسنده می‌شد. در این صورت این پرسش در یمان بود که رهبران خارجی که برای ادای احترام می‌آیند و گل، نثار می‌کنند کجا می‌رفتند؟ طبعا باید بنای یادبود می‌ساختند اما شایبه ساخت بنایی چون رضاشاه را که شیخ صادق خلخالی بعد انقلاب تخریب کرد به اذهان می‌آورد. در نظر داشته باشیم که در هر ساختاری «بنیانگذار» جایگاه ممتازی دارد.
از این رو تصمیم گرفتند برای رهبر انقلابی «به نام خدا» و «در جست‌و‌جوی معنویت» -به تعبیر میشل فوکو - آرامگاه به شکل مقابر مذهبی باشد. مادام که کامل نشده بود هم انتقادی نبود یا چون سرمایۀ اجتماعی آسیب ندیده بود مشهود نبود اما از وقتی کامل شد و در سال های اخیر سرمایۀ اجتماعی هم آسیب دیده اصطلاح کاخ - مقبره به کار رفت.
از این رو از کسانی که با امام مخالف‌اند هیچ تعجبی نیست اما واقعیت این است که اساساً «حرم ساده» به معنی نداریم. جمع و جور و کوچک مثل خیلی امام زاده ها داریم اما انها نیز عاری از تزیین نیستند و اگر قرار بر سادگی و بی‌پیرایگی بود از ابتدا باید بنایی دیگر احداث می‌شد.
به گفته کارشناسان گردشگری مذهبی، در خاور دور، «معبد» می‌سازند. اهل سنت اما تنها به «مسجد» بها می‌دهند و پیکر پیامبر گرامی هم در مسجد است ولی شیعه در کنار مسجد، «مقبره»ها را گرامی می‌دارد و به جز امام دوازدهم به سبب باور به حیات، برای دیگران مقبره ساخته چه امام و چه امام‌زاده. چه معصوم و چه غیر معصوم . چه مرد و چه زن. چه اهل سیاست چه دور از سیاست. با این وصف مشکل با حرم یا زیارتنامه امام به دو سبب است. یکی هم‌روزگار و معاصر بودن و دیگری اشتهار غالب سیاسی.
۲ . قیاس با آرامگاه گاندی هم مع‌الفارق است. اساسا از ابتدا برخی روشنفکران امام خمینی را با مهاتما گاندی اشتباه گرفتند. مهندس بازرگان هم که کتاب «نهضت آزادی هند» را نوشته بود می پنداشت امام گاندی و خود او هم «نهرو» ایران است. خمینی اما گاندی نبود تا آرامگاه او مانند گاندی باشد تازه همین که نام و نشانی برای رهبر نهضت استقلال هند باقی گذاشته‌اند نهایت تکریم اوست.
۳. اگر روحانیون سنتی خرده بگیرند نقدی وارد نیست. چون از ابتدا با انقلاب همراه نبودند و هرگز تصور نمی‌کردند که یک آیت‌الله به جای ظل‌الله در رأس حکومت قرار گیردو حکومت بدون شاه در مخیله شان نمی گنجید. این سخن واعظ شهیر شهر درمسجد سید عزیز‌الله را هنوزبرخی به خاطر دارند که «زنبورها هم شاه دارند، مگر می شود مملکت بی شاه باشد» و همین طیف، نگران بود که مملکتی که شاه ندارد به دست کمونیست‌ها بیفتد و در قبال کودتای 28 مرداد 1332 اگر حمایت نکردند سکوت کردند.
تلویزیون‌های ضد انقلاب هم به صورت طبیعی به این سوژه می‌پردازند تا حرم امام را در مقابل کاخ نشینی شاه قرار دهند.
با این وصف نیروهای انقلابی چرا بر طبل ابهام و نقد می‌کوبند؟
برخی مانند حجت‌الاسلام مسیح مهاجری در عین نقد به اصول‌گرایان با اصلاح طلبان مرزبندی دارند و نمی‌خواهند پرچم اصول‌گرایی را زمین بگذارند و به دیگران بسپارند.
بعضی اما چنان که گفته شد با شخص سید حسن خمینی مشکل دارند. همان‌ها که دردورۀ احمدی نژاد در حرم شعار دادند «نوادۀ روح الله، سید حسن نصر‌الله» و او را نه «خمینی» که «مصطفوی» می‌دانند.
در این میان جالب این است که کسی با مصلای امام خمینی کار ندارد که 40 سال است ساخت و ساز آن تمام نمی‌شود و عملا هیچ کاربردی به جز نمازهای عید فطر و نمایشگاه‌های کتاب و قرآن ندارد و هر از گاهی نماز جمعه در آن برگزار می‌شد که آن هم به خاطر کرونا تعطیل شده و قبل از کرونا هم چون کاهش جمعیت نمازگزاران در مصلا بیشتر مشخص است تا دانشگاه تهران ترجیح این بود به جز زمستان باز در دانشگاه تهران برگزار شود.
مصلای تهران به جای «شهستان پهلوی» ساخته شد که قرار بود «داون تاون» تهران باشد و خطوط مترو به آنجا ختم شود و مرکز اداری و گردشگری باشد و باز جای شکر آن باقی است که در دورۀ شهرداری کرباسچی طرح گردشگری در منطقه آغاز و در دورۀ قالیباف عملیاتی شد و پل طبیعت و مناطق گردشگری عباس آباد نگین تهران شده‌اند.
از این رو می‌توان از منتقدان پرسید اگر با بودجۀ ساخت حرم امام خمینی مشکل دارند دربارۀ برج مخابراتی میلاد چه باید گفت که موجب تعجب کارشناسان ژاپنی است چون در شهر کوهپایه‌ای، آنتن را می‌توان در قله کاشت و نیاز به برج نیست و چون شبیه آن در چند شهر بزرگ دنیا در مالزی و کانادا هست نماد اختصاصی هم نیست.
یا با تجملات حرم مشکل دارند؟ اما چه دوست داشته باشیم چه نه وقتی نام حرم می گذاریم همین است. اگر برای قبر آقای طالقانی هم حرم ساخته می‌شد و بودجه اختصاص می‌دادند و قرار بود تولیت و آستان داشته باشد همین می‌شد.
دست آخر این که:
علی لاریجانی رییس سه دو دورۀ مجلس شورای اسلامی ودر عین حال ناصالح از نظر شورای نگهبان برای ریاست جمهوری که از دانشگاه شریف لیسانس ریاضیات دارد یک بار گفته بود «سیاست، مثل ریاضیات است. مسألۀ آن را باید حل کرد نه این که دور آن بال‌بال بزنیم.»
این گزارش/ یادداشت را با این عبارت به پایان می‌رسانم که اتفاقا سیاست، مثل ریاضیات نیست. چون «در ریاضیات دو خط موازی هیچ گاه به هم نمی‌رسند اما در سیاست گاهی دو خط موازی به هم می‌رسند!»
کما این که هم شیعیان غالی (غلو کننده) به عربستان سعودی بد و بیراه می گویند و از آنها متنفرند و هم پان ایرانیست‌های افراطی که میانه‌ای با دین و مذهب ندارند!
در این فقره نیز دو خط موازی باز به هم رسیده‌اند. هم ضد‌انقلاب‌ترین ضد‌انقلاب‌ها با حرم امام خمینی و زیارتنامه و شکل و شمایل آرامگاه رهبر فقید انقلاب، میانه‌ای ندارند و هم مدعی‌ترین مدعیان که خود را مدافع امام و راه او می‌دانند و وجه جالب توجه قضیه از منظر رسانه ای و نه بحث‌های مرتبط مذهبی همین است.
.
انتهای پیام /*