چرا وحدت ملی برای امام اهمیت داشت؟

اکرم استیری: امام خمینی بارها در سخنان خود ملّت ایران را به حفظ وحدت و اتّحاد سفارش کرده اند به این جهت که ایشان وحدت عموم ملّت را رمز پیروزی می دانستند به عبارتی وحدت ملّی باعث به ثمر رسیدن انقلاب به رهبری امام خمینی شد. ایشان در قسمتی از وصیت نامة سیاسی الهی خود در مورد رمز پیروزی و رمز بقاء انقلاب اسلامی می فرمایند:

«بی تردید رمز بقاء انقلاب اسلامی همان رمز پیروزی است و رمز پیروزی را ملّت می داند و نسل های آینده در تاریخ خواهند خواند که دو رکن اصلی آن انگیزة الهی و مقصد عالی حکومت اسلامی و اجتماع ملّت در سراسر کشور با وحدت کلمه برای همان انگیزه و مقصد. اینجانب به همه نسل های حاضر و آینده وصیت م ی کنم که اگر بخواهید اسلام و حکومت الله برقرار باشد و دست استعمار و استثمارگران خارج و داخل از کشورتان قطع شود این انگیزه الهی را که خداوند تعالی در قرآن کریم بر آن سفارش فرموده است از دست ندهید و در مقابل این انگیزه که رمز پیروزی و بقاء آن است، فراموشی هدف و تفرقه و اختلاف است. بی جهت نیست که بوقهای تبلیغا تی در سراسر جهان و ولیده های بومی آنان تمام توان خود را صرف شایعه ها و دروغهای تفرقه افکن نموده اند و میلیاردها دلار برای آن صرف می کنند... امروز و در آتیه نیز آنچه برای ملّت ایران و مسلمانان جهان باید مطرح باشد و اهمیت آن را در نظر گیرند، خنثی کردن تبلیغا ت تفرقه افکن خانه برانداز است .توصیة اینجانب به مسلمین و خصوص ایرانیان به ویژه در عصر حاضر آن است که در مقابل این توطئه ها عکس العمل نشان داده و به انسجام و وحدت خود به هر راه ممکن افزایش دهند و کفار و منافقان را مأیوس نمایند. 4

امام رمز پیروزی ملّت ایران ر ا انگیزة الهی و هدف آن را تشکیل حکومت اسلامی می دانستند که به وسیلة وحدت عموم ملّت بر سر همان انگیزه و هدف محقق شد .امام مردم ایران را به حفظ بیشتر این وحدت برای مقابله با نقشه های تفرقه افکنانه دشمنان سفارش می نمایند .امام معتقدند که در عین کثرت باید وحدت داشته باشیم و در این باره می فرمایند:

وحدت در عین کثرت: «البته دو تفکّر هست باید هم باشد، دو رأی هست باید هم باشد، سلیقه های مختلف باید باشد لکن سلیقه های مختلف اسباب این نمی شود که انسان با هم خوب نباشد... اگر در یک ملّتی اختلاف سلیقه نباشد، این ناقص است... اختلاف باید باشد، اختلاف سلیقه، اختلاف رأی، مباحثه، جار و جنجال اینها باید باشد لکن نتیجه این نباشد که ما دو دسته بشویم دشمن هم. باید دو دسته باشیم در عین حالی که اختلاف داریم، دوست هم باشیم.» 5

وحدت به این معنی نیست که فقط یک فکر و سلیقه وجود داشته باشد که چنین چیزی عملی نیست .انسانها نظرات و افکار متفاوت و مخالف یکدیگر دارند و این طبیعی است، مهم این است که با داشتن این اختلاف نظرها، در رسیدن به یک هدف و مقصد واحد بتوانند اختلافها را کنار بگذارند و با هم متّحد شوند نه اینکه دشمن هم باشند و باعث آسیب رسیدن به کشور شوند. چرا وحدت ملّی برای امام خمینی اهمیت داشت؟ ایشان در مورد اهمیت و ضرورت وحدت ملّی سخنانی ایراد فرموده اند .امام خمینی وحدت و اتّحاد اقشار مردم را برای آبادانی و نجات کشور، برای حفظ نهضت انقلابی ایران و برای مقابله با دشمنان لازم و ضروری می دانستند.

وحدت شرط ترمیم خرابیها: «اولین قدمی که ما باید برداریم ترمیم این خرابیهایی است که به وسیلة شاه که از عمال خارجی بود حاصل شده است و این میسر نیست الا به کمک کردن جمیع طبقات .من از جمیع طبقات ملّت با کمال تواضع تقاضا دارم که در این مشروع اسلامی و در این مشروع ملّی همه با هم کم ک کنند، همه دست به دست هم بدهند اختلافات حزبی و مسلکی را کنار بگذارند، اختلافات قدیمی و جدیدی را کنار بگذارند ... با صدای واحد، با ید واحد قیام کنند، قیام به... امر مهمی که نجات دادن کشور است، نجات دادن این کشتی متزلزل است.» 6

طبق فرمایش امام ساختن و آباد کردن کشور که از زیر سلطه شاه رهایی پیدا کرده ممکن نیست مگر با وحدت ملّی و با کمک تمام اقشار ملّت که بایستی برای نجات کشور از تفرقه دوری کنند.

وحدت برای حفظ نهضت: «باید به همت همه باشد یعنی یک قشر که نمی تواند بسازد، همان طور که این نهضت را اگر یک قشر می خواست که به آخر برساند، نمی شد، همه اقشار وقتی با هم شدند این سد شکسته شد از اینجا به بعد هم باید همه اقشار با هم باشند تا بتوانند این بار را به آخر برسانند و این نهضت را به آخر، ... این وحدت کلمه باید محفوظ بماند که اگر خدای نخواسته این وحدت کلمه از دست برود و خدای نخواسته به شکست برگردیم، تا آخر دیگر ایران روی خوش به خودش نخواهد دید بنابراین همه ما موظف هستیم که این نهضت را حفظ کنیم و  وحدت کلمه را حفظ کنیم.» 7

امام به حفظ وحدت بعد از پیروزی انقلاب نیز تأکید کرده اند. همان طور که قبل از پیروزی انقلاب همة اقشار مردم یک صدا با هم حضور داشتند و سرانجام نیز موفق شدند، بعد از پیروزی این وحدت باید به مراتب بیشتر و قویتر هم باشد تا بتوان این نهضت را که با تحمل رنج و زحمت به دست آمده، حفظ کرد.

تقویت وحدت در مقابل دشمنان : «امروزی که همه با ما مخالفند، ما خودمان باید با هم باشیم، نمی گویم نیستیم که الان ... من در عین حالی که می گویم شما با هم هستید، می گویم بیشتر باشید، می گویم این را نگهش دارید . امروز همه با ما مخالفند، ما خودمان باید حفظ کنیم وحدتمان را، هر چه آنها خلا ف کنند، ما وحدتمان باید قویتر باشد، هرچه تبلیغات آنها زیاد بشود ما باید وحدتمان زیادتر بشود . آنها همه تبلیغات را برای این می کنند که اختلاف ایجاد کنند . آنها ایادی شان در همه جا راه افتاده است برای این که در ایران خلاف ایجاد کنند در حالی که کشور دشمنان بسیاری دارد، بهترین راه برای مقابله با نقشه های تفرقه افکنانه آنها، حفظ وحدت ملّی و تقویت هرچه بیشتر آن است که باعث ناامیدی دشمنان و خنثی شدن توطئه های آنها می شود.» 8

امام خمینی معتقد بودند که باید به دور از تفرقه و با وحدت کلمه دشمنان را در هم کوبید که اگر این کار صورت نگیرد، آنها زودتر اقدام و بر ما غلبه می کنند و دیگر ما نمی توانیم کاری از پیش ببریم.

«بر ملّت شریف ایران است که در هر مسلکی و با هر گروهی هستند، از اختلاف و نفاق و کارشکنی برای یکدیگر دست بردارند و دشمنان را با وحدت کلمه و اعتصام به حبل الله در هم کوبند و نزاعهای شخصی و گروهی را که جز از هوای نفس برنمی خیزد و در صورت رشد همه را به تباهی می کشد و کشور را به خرابی سوق می دهد کنار گذارند و گویندگان و روشنفکران و متفکران و دانشگاهیان و دانشمندان، همه توان خود را صرف قطع امید دشمن اصلی ما آمریکا کنند که با سلطة دشمن قدرتمند، برای هیچ یک چیزی باقی نخواهد ماند .» 9

امام ریشه و منشأ نزاعها و درگیری ها را هوای نفس و فریب شیطان دانسته اند که اگر جلوی آن گرفته نشود باعث نابودی همه و ویرانی کشور می شود. امام خمینی در سخنان خود کل اقشار ملّت ایران را به حفظ وحدت و پیوستگی دعوت نموده اند.

«من با کمال تواضع دست خود را به سوی ملّت نجیب ایران دراز می کنم، از روحانیون عظیم الشأن تا خطبای ارجمند، از جوانان محترم حوزه های علمیه تا دانشجویان ... داخل و خارج کشور ایدهم الله تعالی  و از همه صمیمانه و با عرض تشکّر خواستارم که پیوستگی و وحدت کلمه خود را حفظ و از مناقشات تفرقه انداز احتراز نمایند و با صدای واحد و ندای همگانی در راه استقلال کشور و قطع ایادی اجانب و عمال وابسته آنها کوشش کنند و با اتکا به خدای متعال و احکام عدالت پرور اسلام همدست و همداستان شوند.» 10

امام در خصوص حفظ وحدت ملّی خطاب به اقلیت های قومی که دشمنان سعی داشتند بین آنها با بقیه مردم ایران جدایی بیندازند، سخنانی ایراد فرموده اند. ایشان در مورد همبستگی مردم آذربایجان با ملّت ایران می فرمایند:

«آذربایجان با ملّت ایران یکی است و ملّت آذربایجان و ملّت ایران، دو تا نیست همه یک هستند. اسلام به همة ما حق دارد ما باید حق اسلام را ادا کنیم . ادا کردن حق اسلام به این است که تفرقه در بین خودمان نباشد. آنهایی که می خواهند ایجاد تفرقه کنند، از خود برانید. توطئه هایی که از شرق و غرب در ایران دارد نضج می گیرد، نگذارید که نضج بگیرد . اهالی آذربایجان نگذارند اختلاف در میان ملّت حاصل بشود. ...اسلام بین همه افراد مسلمین را عقد اخوت بسته است . مؤمنین را برادرخوانده است . شما برادرها پشتیبان هم باشید. نکند که اعدای اسلام بخواهند با  طریقهای مختلف تفرقه بیفکنند بین شماها و دیگران.» 11

امام به مردم کردستان نیز توصیه می نماید که فریب گروههای تفرقه افکنی که شعار نژادپرستی را مطرح می کنند، نخورند زیرا در اسلام همه نژادها و همه مسلمانان با هر زبانی که داشته باشند، برادر و برابرند و اسلام با نژادپرستی مخالف است.

«اهالی کردستان و دیگرانی که در آن نواحی هستند، گول این گروهکها [حزب دموکرات و گروهک کومله] را نخورید . اینها نغمه ای بلند کردند برخلاف قرآن مجید و برخلاف اسلام . نغمة نژادپرستی، طرح اینکه کرد، لر، فارس اینها باید از هم جدا باشند و هر یک مستقلاً برای خود چیزی داشته باشند این آن است که اسلام آمده است که بردارد از میان این دیوارها را. اسلام آمده و توحید همقدم «لا اله الاا لله» است که خراب کند و همة شما و همة ما و همة مسلمین در تحت لوای باشیم و همنفس باشیم و اسلام را به پیش ببریم.»

امام در بیانات خود به برادری و برابری تمام اقشار در حقوق و قانون اساسی نیز اشاره کرده اند که این تساوی و برابری تأکید اسلام است در اسلام همه نژادها با هم برابرند پس حقوق مساوی دارند و گروهی برتر از گروهی دیگر نیست مگر به تقوا و پرهیزگاری.

«اقلیت های مذهبی حقوقشان رعایت می شود. اسلام به آنها برای آنها احترام قائل هست،  برای همه اقشار احترام قائل است. کردها و سایر چیزها سایر دستجاتی که هستند و زبانه ای مختلف دارند، اینها همه برادرهای ما هستند و ما با آنها هستیم و آنها با ما هستند و همه اهل یک ملت و اهل یک مذهب هستیم و من امیدوارم که در بعض جاهای مختلفی که در ایران بعض عناصر مفسده جو رفتند و آنجا تبلیغات سوء می کنند و مردم بیچاره را وادار می کنند به اینکه شلوغ کنند و برادرکشی کنند، خود مردم بیدار بشوند و نگذارند این خائنین این کارها را آنجا بکنند. ما همه برادر هستیم. ما با اهل سنت برادر هستیم و ما نباید ... آقایی کنیم، نباید حقوق بعضی ها را ملاحظه نکنیم. ما در حقوق علی السواء هستیم و قانون هم که ان شاءالله بعد به تصویب ملّت می خواهد برسد، در قانون هم همه اقشار حقوقشان ملاحظه شده است و اقلیتهای مذهبی، نسوان، دیگر اقشار همه حقوقشان ملاحظه شده است و هیچ فرقی مابین گروه و گروهی در اسلام  نیست.»13

در این سخنان امام باز هم سفارش می کنند که مراقب دشمنان تفرقه انداز باشید و تأکید می نمایند که حقوق همه اقشار ملّت در قانون ملاحظه شده و حقی از کسی ضایع نخواهد شد.

همان طور که امام خمینی از طریق سخنرانی مردم ایران را به حفظ وحدت و دوری از تفرقه سفارش می کردند تصمیم گرفتند برای تحقق این وحدت و تقویت بیشتر آن اقدام عملی انجام دهند بنابراین اقدام به برگزاری نماز جمعه کردند تا از طریق این مراسم مذهبی متروک شده مردم انسجام بیشتری پیدا کنند. اولین نماز جمعه به دستور امام بعد از پیروزی انقلاب در پنجم مرداد سال 1358 به امامت آیت الله طالقانی برگزار شد. امام در مورد نماز جمعه می فرمایند:

«مردم را در خطبه های نماز به وظایف خطیری که دارند آشنا سازید و از توطئه هایدشمنان اسلام و مملکت آگاه کنید و به اتحاد و وحدت کلمه دعوت نمایید. امید است اهالی محتر م از این فرصت استفاده نموده و با اجتماع بیشتر و هرچه باشکوهتر آن را انجام دهند.» 14

برگزاری نماز جمعه باعث تجمع عدة زیادی از مردم با افکار، قومیت ها و زبانه ای مختلف در مکانی واحد و در صفوف به هم فشرده می شود و سبب نزدیک شدن دلها به یکدیگر و الفت بیشتر بین آنها می گردد. نماز جمعه وسیله ای برای تحقق و نمایش وحدت بیشتر مردم و آگاه شدن آنها از مسائل سیاسی و اجتماعی روز و نقشه های دشمنان است.

در راستای حفظ وحدت ملّی بین تمام اقشار ملّت، امام خمینی به اقلیت های مذهبی نیز که در ایران هستند، توجه داشته اند و آنها را جزئی از ملّت ایران دانسته اند و به حفظ وحدت کلمه با بقیه مردم ایران سفارش کرده اند. آنچه مهم است وحدت ملّی در مقابل دشمنان است یعنی وحدت همه ایرانیانی که در این مرز و بوم زندگی می کنند چه اکثریت باشند چه جزء اقلیت های قومی یا مذهبی. امام در مورد اقلیتها ی مذهبی می فرمایند:

«همه اقلیت ها مطمئن باشند که اسلام با اقلیت ها همیشه به طور انسانی، به طور عدالت رفتار کرده است و همه در رفاه هستند و اینها هم مثل سایر اقلیت ها جزئی از ملّت ما هستند و ما و آنها با هم در این مملکت زندگی می کنیم ان شاءالله و رفاه همه حاصل خواهد شد و رمز این پیروزی که وحدت کلمه است باید حفظ بشود . ما در محل خودمان، شما در محل خودتان، سایر طبقات همین طور... شما هم که زرتشتی ها هستید و همیشه خدمتگزار این ملّت و این مملکت بودید، باید به کار خودتان ادامه بدهید و وحدت کلمه را حفظ کنید از خداوند تعالی توفیق همه ملّت ایران را خواهانم.» 15

در بیانات امام خمینی درخصوص ایجاد و حفظ وحدت ملّی در کشور، نکته ای اساسی را مشاهده می کنیم و آن، این است که امام در سخنان خود خطاب به همه اقشار ملّت، اقلیت های مذهبی و قومی در مورد حفظ وحدت، به دین اسلام اشاره کرده اند. امام خطاب به اقشار مختلف مردم تذکّر داده اند که اسلام دین برادری است و با همه انسانها به عدالت و انصاف رفتار می کنند.

امام با تشکیل حکومت اسلامی، با الهام گیری از دین اسلام و با اجرای احکام عادلانة آن سعی کردند وحدت را بین عموم ملّت ایران ایجاد و حفظ نمایند. امام خمینی به وحدت ملّی تأکید می کردند اما ملّی گرایی را که از نقشه های بیگانگان است نفی می کردند چرا که این مسأله بین مسلمانان تفرقه و جدایی ایجاد می کند. ایشان در مورد وجوه ملّی گرایی می فرمایند:

«از مسائلی که طراحان برای ایجاد اختلاف بین مسلمین طرح و عمال استعمارگران در تبلیغ آن به پا خاسته اند، قومیت و ملی است... در ایران نیز دستجات محدودی دانسته یا ندانسته از آن ترویج و تأیید می کنند و در سایر نقاط از ترک و کرد و دیگر طوایف هم همان راه را پیش گرفته اند و مسلمانان را در مقابل هم قرار داد ه اند و حتی به دشمنی کشید ه اند... و آن ملّی گرایی که به دشمنی بین مسلمین و شکاف در صفوف مؤمنین منجر می شود برخلاف اسلام و مصلحت  مسلمین و از حیله های اجانب است که از اسلام و گسترش آن رنج می برند.»

انسجام اسلامی در سیره نظری و عملی امام خمینی

مسأله وحدت و انسجام اسلامی از مسائل مهم و حیاتی در ذهن و فکر امام بود . ایشان منادی بزرگ وحدت بین مسلمانان بودند و بارها در فرمایشات خود مسلمانان را به این امر مهم سفارش نموده اند. ابتدا به این مسأله می پردازیم که منظور از وحدت و انسجام اسلامی چیست؟ آیا منظور این است که میان مذاهب اسلامی یکی انتخاب شود یا اینکه وحدت اسلامی ربطی به وحدت مذاهب ندارد و منظور از اتّحاد مسلمانان اتّحاد پیروان مذاهب مختلف در عین حفظ اصول و فروع در برابر بیگانگان است.

منظور از وحدت امت اسلامی این نیست که حتی از بحث و بیان موضع اعتقادی و فقهی خویش خودداری نمایند بلکه مقصود این است که نخست فرق مسلمین یکدیگر را به طور صحیح بشناسند، از مواضع فکری و اعتقادی هم آگاهانه مطلع شوند و جهت حفظ و گسترش کیان و بنیاد اسلام عزیز از نزاعی که قرآن کریم آن را نهی فرموده، بازایستند و برای دفاع از ساحت مقدس قرآن مجید و اصول ثابت و مشترک اسلامی در برابر د شمنان امتی متحد و ملّتی متشکل و جماعتی همنوا و هم جبهه باشند. مخالفین اتّحاد مسلمین برای اینکه از وحدت اسلامی مفهومی غیرمنطقی و غیرعملی بسازند آن را به نام وحدت مذهبی توجیه می کنند تا در قدم اول با شکست مواجه گردد.

بدیهی است که منظور علمای روشنفکر اسلامی از وحدت اسلامی حصر مذاهب به یک مذهب یا اخذ مشترکات مذاهب و طرد مفترقات آنها نیست که نه معقول و منطقی است و نه مطلوب و عملی، بلکه منظور این دانشمندان متشکل شدن مسلمین است در یک صف در برابر دشمنان مشترکشان و این کار اضافه بر اینکه با موازین کتاب و سنت سازگا ر است معقول و مطلوب هم خواهد بود. 17

حال که مقصود از وحدت اسلامی روشن شد، باید ببینیم که چه عواملی منجر به ایجاد وحدت اسلامی در بین مسلمانان می شود؟ در آیات قرآن به اصول اساسی برای دست یابی به وحدت در جامعه اسلامی اشاره شده که ما به ذکر آن اصول می پردازیم.

اصول وحدت اسلامی 18

اصل اول: یکتاپرستی ایمان به خدای یگانه و غیب و فرشتگان و کتابهای آسمانی و پیامبران و روز بازپسین، مهم ترین پایگاهی است که وحدت جوامع مسلمان باید بر آن استوار گردد . اصولاً نظریة توحید دیدگاهی وحدت گراست و به مثابة مرکزیت نظام تکوین و تش ریع امت واحده اسلامی به شمار می رود.

اصل دوم: پیروی از پیامبر اکرم(ص) پس از اصل توحید، مسأله اطاعت از پیامبر(ص) و پایبندی به اوامر و تعالیم و احکام آن حضرت و پیروی از تصمیمات و دستورهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی حضرت، موضوعی است که در تحقق بخشیدن به وحدت جامعة مسلمان نقش بسزایی دارد.

اصل سوم: اخوت دینی از دیدگاه قرآن، اخوت دینی زمینه ای است که وحدت اسلامی در آن می شکفد و به آن نمود اجتماعی و ارزش انسانی می بخشد. پیوند ایمانی و برادری اسلامی تنها رشته ای است که می تواند بنیانگزار وحدت راستین در میان آدمیان از هر گروه و قبیله و هر رنگ و زبان و مکان باشد.

اصل چهارم: موازین اخلاقی موازین اخلاقی، بستری مهم جهت برپایی وحدت اسلامی است . قرآن کریم به طور کلی از نقش اخلاق در پدیدار شدن وحدت و به طور خاص از شاخصه های روابط حاکم در جامعه سخن گفته است به طوری که زمینة از میان رفتن اسباب و عوامل پدید آورندة اختلاف فراهم گردد. در اینجا فقط به ذکر شاخصه هایی کلّی از موازین اخلاقی که در ارتباط با موضوع وحدت اسلامی نقش آفرین است، اکتفا می کنیم:

عهد و پیمان  امر به معروف و نهی از منکر  فرمان به عدل و قسط  همیاری و همکاری د ر تقوی و نیکوکاری.

امام در وصیت به ملّتها و علمای کشورهای اسلامی فرموده اند:

«وصیت من به ملّتهای کشورهای اسلامی است که انتظار نداشته باشید که از خارج کسی به شما در رسیدن به هدف، که آن اسلام و پیاده کردن احکام اسلام است، کمک کند، خود باید به این امر حیاتی که آزادی و استقلال را تحقق می بخشد قیام کنید و علمای اعلام و خطبای محترم کشورهای اسلامی دولتها را دعوت کنند که از وابستگی به قدرتهای بزرگ خارجی خود را رها کنند و با ملّت خود تفاهم کنند در این صورت پیروزی را در آغوش خواهند کشید. و نیز ملّتها را دعوت به وحدت کنند و از نژادپرستی که مخالف دستور اسلام است بپرهیزند ... که اسلام بزرگ آنان را برادر خوانده. و اگر این برادری ایمانی با همت دولتها و ملّتها و با تأیید خداوند متعال روزی تحقق  یابد، خواهید دید که بزرگترین قدرت جهان را مسلمین تشکیل می دهند.» 19

امام خمینی عقیده داشتند که وحدت حلال مشکلات مسلمانان است و تفرقه بر گرفتاریهای آنها می افزاید:

«مشکل عمدة مسلمین همان دوری از اسلام و قرآن است و اگر مسلمین به حسب امری که خدای تبارک و تعالی فر موده است «واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لاتفرقو ا» اگر به همین یک امر و نهی عمل می کردند تمام مشکلا تشان، مشکلات سیاسی، اجتماعی و اقتصاد ی شان رفع می شد و هیچ قدرتی نمی توانست با آن مقابله کند لکن مع الاسف به واسطه غفلت بعضی و عدم توجه بعضی و تغافل بعضی از این امر محروم ماندند و تا این امر الهی تحقق پیدا نکند باید مسلمین  انتظار گرفتاریهای بیشتر داشته باشند.» 20

به عقیدة امام خمینی از مشکلات مهم مسلمانان، دولتهایی هستند که بر کشورهای اسلامی حکومت می کنند:

«مشکل... مشکل دولتهاست با هم، چرا باید دولت های اسلامی با هم اینطور باشند که هر کدام به طرف دیگر بکشند؟ چرا باید یک کشورهایی که دارای همه چیز هستند و دارای همه جور قدرت هستند، اسرائیل با آن عده کم بیاید و به آنها اینطور حکمفرمایی کند؟ چرا باید اینطور باشد؟ جز این است که ملّت ها از هم جدا و از دولتها جدا و دولت ها از هم جدا و یک میلیارد جمعیت مسلمین با همه تجهیزاتی که دارند نشسته اند و اسرائیل آن جنایات را به لبنان می کند و به فلسطین می کند و آنها نشسته اند و تماشا می کنند؟ تماشاگر هستند؟ آ ن قدر صدای برادرهای ما از آنجا بلند است و ما گوش می کنیم و نشستیم تماشاگر هستیم. کی ما باید قدرت خودمان را بیابیم.» 21

از دیدگاه امام خمینی این مشکل چند جنبه دارد: یکی مشکل وجود دولتهای وابسته و خودکامه فی نفسه، دیگر مشکل اختلاف این دولتها با یکدیگر در سطح جهان اسلام و سومی که همانند جنبة دوم از مشکل اصلی ناشی می شود وجود جدایی و فاصله میان ملّتها و دولتها می باشد که در مجموع به ضعف و تفرقه در قدرت سیاسی مسلمین انجامیده است. 22

به عقیدة امام خمینی برای ایجاد وحدت بین مسلمانان باید حکومتهای ظالم مسلّط بر آنها را ساقط کرده و به جای آن حکومت اسلامی تشکیل دهیم. ایشان در مورد لزوم وحدت اسلامی و تشکیل حکومت اسلامی فرموده اند:

«از طرفی وطن اسلام را استعمارگران و حکام مستبد و جاه طلب تجزیه کرده اند. امت اسلام را از هم جدا کرده و به صورت چندین ملّت مجزا در آورد ه اند... ما برای این که وحدت امت اسلام را تأمین کنیم، برای این که وطن اسلام را از تصرف و نفوذ استعمارگران و دولتهای دست نشاندة آنها خارج و آزاد کنیم راهی نداریم جز این که تشکیل حکومت بدهیم . چون به منظور تحقق وحدت و آزادی ملتهای مسلمان بایستی حکومتهای ظالم و دست نشانده را سرنگون کنیم و پس از آن حکومت عادلانة اسلامی را که در خدمت مردم است به وجود آوریم.» 23

امام خمینی تشکیل حکومت به ویژه حکومت اسلامی را برای نجات قلمرو اسلام و اتحاد بین مسلمانان لازم می دانستند. اما چه مسائلی باعث تفرقه بین مسلمانان شده است . مهم ترین مسأله ای که باعث جدایی و اختلاف بین مسلمانان شده مطرح کردن مسأله شیعه و سنی بودن که توسط عمال اجانب و ابرقدرتها مطرح و به آن دامنه زده می شود تا از این طریق بین مسلمانان اختلاف بیندازند تا هم مانع رشد اسلام شوند و هم از طرفی بتوانند به راحتی بر آنها سلطه پیدا کنند. امام خمینی به این مسأله مهم توجه داشته اند و بارها در سخنا ن خود به برادری اهل سنت و شیعه تأکید کرده اند. ایشان تفرقه اندازی را کار دشمنان اسلام دانسته و از شیعیان و سنی ها خواسته اند که وحدت خود را حفظ و نقشه های اجانب را خنثی کنند. امام اختلاف شیعه و سنی را از ملی گرایی خطرناکتر می دانند و در این مورد می فرمایند:

«از ملی گرایی خطرناکتر و غم انگیزتر، ایجاد خلاف بین اهل سنت و جماعت با شیعیان است  و القای تبلیغات فتنه انگیز و دشمنی ساز بین برادران اسلامی و ایمانی است و بحمدالله تعالی در انقلاب اسلامی ایران هیچ اختلافی بین این دو طایفه وجود ندارد و همه با دوستی و اخوت در کنار هم زندگی می کنند و اهل سنت که در ایران جمعیت اش بی شمارند... و دارای علما و مشایخ بسیار هستند، با ما برادر و ما با آنها بردار و برابریم و آنان با نغمه های نفاق افکنانه ای که بعضی جنایتکاران و وابستگان به صهیونیسم و آمریکا، ساز نمو ده اند، مخالفند. و برادران اهل سنت در کشورهای اسلامی بدانند که این عمال وابسته به قدرتهای شیطانی بزرگ، خیرخواه مسلمین و اسلام نیستند و لازم است مسلمانان از آن ها تبری کنند و به تبلیغات نفاق افکنانه آنان گوش فراندهند. من دست برادری به تمام مسلمانان متعهد جهان می دهم و از آنان می خواهم که به شیعیان با چشم برادری عزیز نگاه کنند و با این عمل شان همانند همیشه نقشه های شوم اجانب را خنثی کنند.»

به عقیدة امام کسانی که تفرقه اندازی می کنند نه طرف شیعه اند نه طرف سنی، بلکه آنها اساساً با اسلام مخالفند پس ضروری است که مسلمانان با هم در مقابل این دشمنان مشترک متّحد شوند. یکی از مسائل مورد توجه امام خمینی قضیه بیت المقدس بود که به عنوان قبله اول مسلمین توسط اشغالگران اسرائیلی غصب شده است و از طرف دیگر ظلم هایی که به مردم فلسطین می شود و جنایاتی که در آنجا صورت می گیرد به عنوان مشکل مسلمین مدنظر ایشان بود. ایشان اسرائیل را غده سرطانی می دانستند و از سالها قبل خطر آن را به مسلمین گوشزد کرده بودند. امام که به طور مکرر مسلمانان را به وحدت و اتّحاد دعوت کرده اند از مسلمانان جهان خواستند که برای کمک و همیاری با مردم لبنان و فلسطین و آزادی قدس شریف از چنگال صهیونیست ها به پاخیزند. در این راستا و جهت ابراز «همبستگی بین المللی مسلمانان» و حمایت از مردم فلسطین، امام خمینی طی یک اقدام تاریخی در پیامی خطاب به مسلمانان جهان، آخرین جمعه ماه مبارک رمضان را به عنوان روز قدس انتخاب و اعلام نمودند و در پیامی که به مناسبت روز قدس صادر نمودند، روز قدس را نه تنها روز فلسطین بلکه روز اسلام و روز حکومت اسلامی معرفی کردند:

«روز قدس ... روزی است که باید همت کنید و همت کنیم که قدس را نجات بدهیم و برادران  لبنانی را از این فشارها نجات بدهیم، روزی است که باید تمام مستضعفین را از چنگال مستکبرین بیرون بیاوریم روزی است که باید جامعه مسلمین همه اظهار وجود بکنند و هشدار بدهند به ابرقدرتها... روز قدس روز اسلام است ... روزی است که اسلام را باید احیا کرد ... و قوانین اسلام در ممالک اسلامی اجرا بشود ... روز قدس روز حیات اسلام است. روز قدس فقط روز فلسطین نیست روز اسلام است روز حکومت اسلامی است... روزی است که باید به ابرقدرتها فهماند که دیگر آنها نمی توانند در ممالک اسلامی پیشروی کنند. من روز قدس را روز اسلام و روز رسول اکرم می دانم و روزی است که باید ما تمام قوای خودمان را مجهز کنیم و مسلمین از آن انزوایی که آن ها را کشانده بود خارج شوند و با تمام قدرت و قوت در مقابل اجانب بایستند.» 25

این اقدام آگاهانه امام در نامگذاری روزی به نام روز قدس و در حمایت از مردم فلسطین زمینة نزدیکی و وحدت بیشتر مسلمانان را فراهم می کند و آنها را در مقابل دشمن مشترک یعنی اسرائیل که دشمن اسلام و مسلمین است متّحد می کند. یکی دیگر از عوامل وحدت مسلمین کعبه و مراسم حج است که مرکز عبادت و اجتماع اسلامی می باشد و هر ساله نیز این مراسم پرشکوه برگزار می شود و عدة زیادی از مسلمانان از سراسر جهان در این مراسم مذهبی، سیاسی و اجتماعی شرکت می کنند. این مراسم تجلّی وحدت و انسجام مسلمین است که در مکانی واحد جمع می شوند و اعمال مشترکی را انجام می دهند .

مسلمانان در این مراسم معنوی و در این اجتماع بزرگ فریاد برائت از مشرکین را سر می دهند که این مسأله بر وحدت بین آنها می افزاید. امام خمینی در مورد فلسفة سیاسی حج می فرمایند:

«جهات سیاسی زیادی در اجتماعات، جماعات و جمعات و خصوصاً اجتماع گرانبهای حج می باشد که از آن جمله اطلاع بر گرفتاریهای اساسی و سیاسی اسلام و مسلمین است ... و از جمله وظایف در این اجتماع عظیم، دعوت مردم و جوامع اسلامی به وحدت کلمه و رفع اختلافات بین طبقات مسلمین است که خطبا و گویندگان و نویسندگان در این امر حیاتی اقدام نمایند و کوشش کنند در به وجود آوردن جبهة مستضعفین که با وحدت جبهه و وحدت کلمه و شعار لااله اله الله از تحت اسارت قدرتهای شیطانی، اجانب و استعمارگران و استثمارگران بیرون آیند و با اخوت اسلامی بر مشکلات غلبه پیدا کنند ... ای مسلمانان جهان و ای پیروان مکتب توحید ! رمز تمام گرفتاریهای کشورهای اسلامی، اختلاف کلمه و عدم هماهنگی است و رمز پیروزی، وحدت کلمه و ایجاد هماهنگی است... اعتصام به حبل الله بیان هماهنگی جمیع مسلمین است.» 26

یکی دیگر از اقدامات امام برای تحقق وحدت بین مسلمانان این بود که از 12 ربیع الاول تا 17 ربیع الاول را [که بین شیعه و سنی اختلاف است] به مناسبت میلاد پیامبر اکرم(ص) هفته وحدت نامیدند. البته پیشنهاد آن از سوی آیت الله م نتظری مطرح شد و امام خمینی نیز آن را تأیید کردند .

این اقدام نیز تلاشی بود در راه ایجاد وحدت و انسجام بیشتر بین مسلمانان و دوری از تفرقه بر سر مسائل جزئی. آنچه مهم می باشد این است که همه مسلمانان حضرت محمد(ص) را به عنوان پیامبر خود قبول دارند و دیگر اختلاف بر سر روز میلاد آن بزرگوار نباید باعث تفرقه و جدایی بین مسلمانان شود.

پی نوشتها:

1.صحیفه امام، ج 21 ، ص 404

2. همان، ج 21 ، ص 47 ؛ تبیان، دفتر پانزدهم، ص 18

3. همان، ج 5، ص 484 ؛ تبیان، دفتر پانزدهم، ص 23

4. همان، ج 7، ص 251 ؛ تبیان، دفتر پانزدهم، ص 28

5. همان، ج 19 ، صص 256 و  255 ؛ تبیان، دفتر پانزدهم، ص 36

6. همان، ج 12 ، ص 221 ؛ تبیان، دفتر پانزدهم، ص 238

7. همان، ج 3، ص 317 ؛ تبیان، دفتر پانزدهم، ص 222

8. همان، ج 11 ، ص 529  528 ؛ تبیان، دفتر سی و چهارم، ص 27

9. همان، ج 17 ، ص 109 ؛ تبیان، دفتر سی و چهارم، ص 36

10. همان، ج 6، ص 462

11.  همان، ج 11 ، ص 40

12. همان، ج 6، ص 192 ؛ تبیان، دفتر پانزدهم، ص 224

13.  همان، ج 13 ، ص 209

14.  وحدت مسلمین، چاپ اول، قم: نشر الهادی، ص 501

15. محمدباقر حکیم، وحدت اسلامی از دیدگاه قرآن و سنت، عبدالهادی فقهی زاده، تهران: تبیان، صص 96 و 85 و 79 و 76

16. صحیفه امام، جلد 21 ، ص 427  428

17. همان، ج 9، ص 129

18. همان، ج 10 ، صص 418 و 417

19. احمد موثقی، اندیشه و استراتژی وحدت در شبه قاره هند و ایران، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، صص 300 و 299

20. امام خمینی، حکومت اسلامی، ص 36

21. صحیفه امام، ج 13 ، صص 210  209 ؛ تبیان، دفتر پانزدهم، ص 213

22. همان، ج 9، صص 278  276 ؛ تبیان، دفتر چهارم، صص 136  135

23. همان، ج 10 ، صص 160  159

منبع: فصلنامه حضور، ش 63، زمستان 86، صص 135-156