مردم به خوانش امام(س) از اسلام رای دادند

«مجلس در راس همه امور است.» امام(س) بارها بر این جمله و اهمیت مجلسی که توسط آرای مردم انتخاب شده است، در تعیین سرنوشت ملت تاکید داشتند. سخن ایشان در ادامه اهمیت مجلس، این بود که مجلس خوب، همه چیز را خوب می کند و مجلس بد همه چیز را بد. این جمله معروف بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در طول زمان مورد تفسیرها و چالش های متفاوتی قرار گرفته و سوالات متعددی پیرامون آن مطرح شده است. این نکته مهم است که چرا امام بر نقش پارلمان و رای مردم تا این اندازه تاکید داشتند؟ آیا این تاکید بر نقش مردم برخاسته از دیدگاه فقهی ایشان بود و برگرفته از آموزه های شیعی است؟ کدام مجلس است که در راس همه امور قرار می گیرد؟ همه این سوالات دلیلی شد برای گفت وگو و به بحث گذاشتن «روند طی شده بر پارلمانتاریسم، پس از انقلاب اسلامی» با دکتر فاطمه راکعی از زنان فعال در حوزه های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی که سابقه نمایندگی مجلس را نیز داراست.

به گزارش پرتال امام خمینی(س) متن گفت وگوی شفقنا با دکتر فاطمه راکعی را در ادامه می خوانید:

*پیش از انقلاب، اقشار مختلف مردم در کنار یکدیگر قرار گرفتند، در انقلاب شرکت کردند و بر اساس نص قانون، حاکمیت به مردم بازگشت. پس از انقلاب نیز مشاهده شد که نوع نگاه به مجلس تغییر کرد و امام(س)، بهای بسیاری به پارلمانتاریسم دادند. چرا ایشان بر این موضوع تاکید داشتند؟

راکعی: در ابتدا دهه مبارک فجر و پیروزی انقلاب سال 57 در ایران را تبریک می گویم. امام(س) به عنوان رهبر انقلاب اسلامی به شدت به جمهوریت نظام معتقد بودند و در برابر افرادی که به حکومت اسلامی اعتقاد داشتند، بارها تاکید کردند که نظر ایشان جمهوری اسلامی است، نه یک کلمه کم و نه یک کلمه بیش. بنا بر مطالب گفته شده بدیهی است که ایشان بر پارلمانتاریسم به طور خاص تاکید داشته باشند که داشتند زیرا معتقد بودند ضمن وجود ولایت فقیه که خود، آن را عهده دار بودند، نظام باید دقیقا بر مدار رای مردم شکل بگیرد. خواسته امام این بود که مردم در تمام سطوح و جریان های تحول انقلابی در کشور و شکل گیری نظام، دخیل باشند. رهبری ایشان و پیشاهنگ تحولات انقلابی بودن در ایران نیز خواسته مردم بود و امام به این خواسته مردم لبیک گفتند و رهبری را عهده دار شدند. حضرت امام علی(ع) نیز در دوره حکومت خود حتی برای تصمیم گیری در مورد حکومت کردن شخص ایشان بر خواسته مردم بسیار تاکید داشتند و این یک سنت در تاریخ اسلام و تشیع است. موضوع دیگری که حضرت امام(س) بر آن تاکید و اعتقاد داشتند، مساله مقتضیات زمان و مکان و نقش آنها در قوانین و مقررات است. با این دیدگاه و با توجه به مطالعات امام در تاریخ تحولات و انقلاب های جهان، جمهوریت نظام ها و نقش مردم در تحولات جوامع بشری، ایشان متوجه بودند که  پارلمانتاریسم،  یکی از مسایلی است که با در نظر گرفتن مقتضیات زمان هماهنگی دارد. پارلمان به عنوان نهادی شکل گرفته با رای مردم، متشکل از نمایندگان مورد اعتماد مردم است که در مجلس استقرار پیدا می کنند تا بر مبنای نیازهای کشور و مردم و در تمام موارد ملی و بین المللی دارای اهمیت برای یک کشور و یک ملت، قانونگذاری کنند. با توجه به ارزشی که حضرت امام برای نقش مجلس و نمایندگان واقعی مردم مانند شهید سید حسن مدرس قایل بودند، دقیقا پارلمانی می توانسته مد نظر ایشان باشد با نمایندگانی که از دل مردم جوشیده اند، با آگاهی ها، دغدغه ها و شجاعت و صراحت بیانی مانند شهید مدرس. شکل گیری چنین پارلمانی در جمهوری اسلامی، آرزوی همه ما و خواسته حضرت امام بود.

*امام(س) جمله معروفی دارند تحت این عنوان که «مجلس در راس امور است». با توجه به مشی حضرت امام(س)، منظور دقیق ایشان از این جمله چه بود؟ یعنی می خواستند چه پدیده ای را از خود به یادگار بگذارند؟

راکعی: از نظر امام(س)، مجلس در راس امور است و باید باشد، به دلیل اینکه قانونگذاری شکل گرفته از یک اراده ملی است و نمایندگان واقعی مردم باید در آنجا حضور داشته باشند. می توان گفت مجلس، نهادی است که باید حرف اول را در کشور در زمینه پیشرفت امور و قانونگذاری برای رسیدن به اهدافی که پیشرفت و سعادت معنوی و مادی کشور و مردم در آن است، بزند. چنین نهادی از نظر امام قطعا در راس امور قرار دارد و باید در ارتباط با قوانین حرف اول را در کشور بزند زیرا وظیفه مجلس، قانونگذاری است. اما این که بعد از انقلاب به لحاظ سیاسی چه اتفاقاتی افتاد و آیا مجالس تشکیل شده، مجالس مورد نظر حضرت امام(س) بود یا خیر، سوال دیگری است.

* جمله یاد شده از امام(س) در ایام حضور ایشان و همینطور بعد از ایشان به چه شکلی در جامعه تفسیر شد؟

راکعی: امام(س) همواره بر جایگاه مجلس تاکید ویژه داشت و به همان نسبت، مجلس، متشکل از منتخبان مردم بود و نمایندگان تلاش داشتند نظرات واقعی مردم را نمایندگی کنند و اختلاف نظر سیاسی بین افراد به شکلی نبود که حاد باشد. در آن دوره، خطوط سیاسی به گونه ای بود که مردم سلیقه های مختلف را می شناختند و افرادی که می خواستند را به نمایندگی خود انتخاب کنند. این افراد، خادمان انقلاب بودند، در اسلام آنها تردیدی وجود نداشت، انسان های صالح، درستکار و امانتداری بودند که با انتخاب مردم به مجالس راه پیدا می کردند. قطعا سلیقه ها و نگرش های مختلفی که امروز مشاهده می شود، از بدو پیروزی انقلاب و قبل از آن در بین افراد وجود داشته است. همه مسلمان هستیم اما تفاوت در تلقی های متفاوتی است که ممکن است از اسلام وجود داشته باشد. برخی تلقی بسته تری داشتند، برخی دیگر با دید علمای روشنفکر از جمله خود حضرت امام(س) به مسایل نگاه می کردند اما این مسایل، چندان حاد نشده بود. علاوه برآن شورای محترم نگهبان هم در آن زمان وجود داشت و افرادی که قرار بود به مجلس راه یابند، از نظر انقلابی بودن، وابستگی نداشتن به رژیم گذشته و... رصد می شدند و در نتیجه افراد مسلمان، سالم، صالح و انقلابی به مجالس بعد از پیروزی انقلاب، راه پیدا می کردند. البته اینجا باید گله کرد که برخی رفتارها و گرایش ها به تدریج مانع از حضور همه گرایش های فکری و سیاسی در عرصه شدند و مشکلاتی را به وجود آوردند که برخی از نمایندگان واقعی مردم از انجام وظیفه نمایندگی مردم بازماندند. اوایل انقلاب، همه دیدگاه ها وجود داشت و سلیقه های خاص سیاسی را نمایندگی می کرد و طبیعتا همه در چارچوب نظام اسلامی هم فعالیت می کردند. زمانی در پارلمان، اکثریت با یک طیف سیاسی و زمانی دیگر با یک طیف دیگر بود و اختلافات حاد نشده بود. ایران، کشوری چند صدایی است، قومیت ها، ادیان، مذاهب و زبان های مختلفی دارد و مجلس نیز باید همه سلیقه ها و گرایش های سیاسی که ضد نظام نیستند و در چارچوب نظام فعالیت می کنند را نمایندگی کند.

*امام(س) با تاکید خود بر اهمیت نقش مجلس می خواستند به مردم، هویت تصمیم گیر دهند، مردم تا چه اندازه توانستند از موقعیت ایجاد شده استفاده کنند؟

راکعی: عامه مردم ایران با توجه به فرهنگ ارزشی و انقلابی که از پیروزی انقلاب گرفتند و منش و روش حضرت امام(س)، پیشرفت فراوانی در مسایل سیاسی داشتند اما متاسفانه در مواقعی برخی گروه ها با تنگ نظری حتی به انکار اصل تحزب رسیدند و جوی ایجاد شد که مردم از احزاب دوری کنند. این مسایل گرچه بر قشر تحصیلکرده، فرهنگی و حتی عامه مردم چندان موثر نبود اما متاسفانه کمابیش تاثیرات خود را گذاشت. مردم هرگز تاکیدات حضرت امام(س) بر انتخابات آزاد، نقش بسیار سازنده هر رای در سرنوشت اجتماعی مردم و لزوم شرکت در انتخابات را  فراموش نکردند. مردم همیشه لبیک گفتند اما با برخورد رادیکالی برخی جریانات و گروه های سیاسی با مسایل، عده ای دلسرد شدند و نسبت به تاثیرگذاری در عرصه های اجتماعی و سیاسی ناامید و در مواردی دچار تردید شدند. انشالله باید در هر گروه یا نگاه سیاسی، رادیکالیسم کنار گذاشته شود و در یک فضای سیاسی آزاد، بدون تخطئه یکدیگر، برخورد حذفی و کنار گذاشتن نگاه «یا من یا هیچ»، به همه گرایش ها و سلیقه های سیاسی فعال در چارچوب نظام اسلامی، شرع مقدس اسلام و قانون اساسی اجازه فعالیت داده شود، احزاب شناسنامه داری که از نظام پروانه فعالیت گرفتند بتوانند به طور سالم و علنی حرف های خود را بزنند، نماینده های خود را به مردم معرفی کنند و مردم نیز با مطالعه افکار و سلیقه های سیاسی مختلف، انتخاب آزادانه خود را داشته باشند. در آن صورت است که پارلمانتاریسم مورد نظر حضرت امام(س)، دوباره حاکم خواهد شد.

*در گفت وگو با کارشناسان، گاهی انتقادی نسبت به مردم شنیده می شود که مردم، بعد از انقلاب، نقش نظارتی خود را برعهده نگرفتند. چه عواملی باعث شد مردم به طور کامل به مسوولان اعتماد کنند و نقش نظارتی شان به مرور زمان کاهش یابد؟

راکعی: نقش نظارتی مردم یعنی به چه شکل؟ چنین نظارتی، نهادینه شده و قانونمند نبود.

*منظور از نظارت، همان وظیفه امر به معروف و نهی از منکر یا نقد مردم نسبت به حکومت با ابرارهایی مثل رسانه و NGO است که موجب پاسخگو ماندن آن خواهد بود.

راکعی: این بسیار طبیعی است که مردم به مسوولان به عنوان افرادی که زمام امور اجرایی یا سیاسی کشور را در نظام جمهوری اسلامی به عهده دارند، اعتماد کنند. متاسفانه با مسایل اخیر از جمله اختلاس ها و برخی فسادها به نظام ظلم شد و به اعتماد مردم ضربه وارد شد و این نتیجه حاصل شد که مردم بیش از گذشته مسایل را رصد کنند و در هر قسمتی کاری خلاف مشاهده کردند، به سرعت اقدام کنند و به مسوولان و نهادهای شناخته شده ای که مورد اعتماد آنهاست اطلاع دهند و خواستار پی گیری قانونی مسایل باشند و از حقوق خود دفاع کنند.

*ایران در شرایطی وارد نیمه دوم چهارمین دهه انقلاب می شود که مردم با عبور از دوره ای دلسردی، امیدی دوباره یافته اند. پیشنهاد شما به مسوولان در کلیه سطوح چیست که بتوانند آرمان های نسل جدید کشور را به ویژه به همان جمله حضرت امام که «مجلس در راس امور است»، پیوند زنند و امید را زنده نگه دارند؟

راکعی: انتظار از مسوولان دلسوز انقلاب در قوای مختلف و عقلای گروه های مختلف سیاسی این است که تاکید اول آنها فراتر از دیدگاه های سیاسی، بر اسلام و قانون باشد. باور داشته باشند که رای 98 درصدی مردم در ابتدای انقلاب به جمهوری اسلامی، رای به دیدگاه های حضرت امام(س) و خوانش امروزی ایشان از اسلام بود و تاکید مستقیم بر آموزه های فرهنگی و دینی ملت ایران و بر نوع حکومت و تفکر امام علی(ع) به عنوان یک الگوی مجسم اسلامی داشت. گفتمان امام(س) مردمی بودن، عدالت خواه بودن، اهمیت دادن به رای مردم یعنی همان در راس امور بودن مجلس بود و همان گفتمان بود که پیروز شد. در حال حاضر حتی افرادی که با دیدگاه های امام(س) اتفاق نظر چندانی ندارند، هیچ وقت نباید این مساله را فراموش کنند که مردم به قرائت حضرت امام از اسلام، توجه به مقتضیات زمان و اعتقاد به رای مردم که در سخنان و نوشته های ایشان کاملا روشن است، رای دادند. باید تمام این خوانش امام را در نظر داشت یعنی قرآن و اسلام، عدالت خواهی، تاکید بر معاصر بودن افکار اسلامی و به مقتضیات زمان اهمیت دادن، براساس قانون عمل کردن و اهیمت جایگاه مردم در تعیین مقدرات کشور. در حال حاضرکشور از قانون اساسی مدون بهره مند است، علی رغم نقدهایی که ممکن است بر آن وارد باشد، حداقل خواست یک جامعه متمدن فرهیخته که بیش از سه دهه از انقلابش می گذرد و استقرار پیدا کرده است، عمل کردن مسوولان در چارچوب قوانین و بدون کوچکترین تخلف قانونی است. بروز تخلف، به ویژه اگر از طرف مسوولان نظام باشد، بدترین ضربه را به ایمان و اعتماد مردم می زند. اخلاق سیاسی مورد انتظار از جمهوری اسلامی در سطح مسوولان، گروه های سیاسی و افراد این است که همه باید در برابر قانون پاسخگو باشند، مردم باید هر گونه بی قانونی را رصد کنند و دلسوزان نظام را از آن آگاه کنند تا در جهت اصلاح بکوشند. کشور در سال های اخیر به دلیل خدشه وارد شدن به بخشی از اعتماد مردم در شرایط دشواری قرار گرفته بود که خوشبختانه با رای آگاهانه مردم در انتخابات، این مساله تعدیل شد. در آخر، مسوولان، قانونگذاران و دلسوزان نظام باید بدانند که قوانین نیز وحی منزل نیست و با گذشت زمان و پدیدار شدن مسایل جدید، با در نظر گرفتن شرط مغایر نبودن روح قوانین با قرآن، قابل تغییر هستند. باید امکان نقد و به روز شدن قوانین وجود داشته باشد. البته تا زمانی که قوانین تغییر نکرده است، همه از جمله همه مسوولان باید قانونگرا باشند و در چارچوب قوانین عمل کنند. در صورت رعایت همه این موارد، می توان مجلسی داشت به آن گونه ای که حضرت امام(س)، شهدا  و ملت انقلابی ایران می خواستند.