مدیر کل امور بانوان و معاون اجتماعی سابق وزارت کشور، علاوه بر مسولیت های اجتماعی متعدد به دلیل مطالعات میان رشته ای در حوزه زنان ارزیابی های کارشناسانه ای از مسائل زنان در جامعه ایران امروز دارد. او که کارشناس روانشناسی و دکتری فقه از دانشگاه بیروت و عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است؛ عضویت در شوراهای سیاست گذار و تصمیم ساز متعددی را در حوزه زنان را عهده دار بوده است.
به گزارش پرتال امام خمینی(س) دکتر اشرف بروجردی در گفت و گوی تفصیلی خود با جماران به نقصان های موجود در قوانین و سیاست های کشور در حوزه زنان در مقایسه با دیدگاه ها و سیاست های مورد نظر امام خمینی اشاره می کند و از این منظر قانون اساسی را مورد بررسی قرار می دهد.
الگو واقع شدن دیدگاه های امام خمینی درباره زنان، چه نتیجه ای برای جامعه امروز ایران می تواند دربرداشته باشد؟
اولین نکته ای که باید در رابطه با نگاه امام خمینی توضیح داد این است که، بین سخنان امام خمینی و باور ایشان در رابطه با مسئله ای که بیان می کنند تضادی وجود ندارد. چرا که تا زمانی که امام در رابطه با مطلبی به باور و یقین نمی رسیدند آن مطلب و مسئله را بیان نمی کردند. در نتیجه چکیده سخنان امام خمینی پیرامون هرمسئله را می توان باور ایشان در رابطه با آن مسئله دانست.
بارها این امر ثابت شده است که اگر به باورهای امام در جامعه به شکل صحیح عمل شود جامعه به بهترین شکل هدایت خواهد شد. به همین دلیل لازم است که برای پیشبرد جامعه سخنان امام خمینی هر چه پر رنگتر دیده و مورد توجه واقع شوند؛ چرا که در بسیاری از امور و حوزه های گوناگون به این امر رسیده ایم که مبنای عمل قرار دادن سخنان ایشان باعث سربلندی کشور می شود.
در دیدگاه امام خمینی جنس زن چه چگونه تعریف شده است؟
قبل از اینکه درباره وضعیت زن در نگاه امام به بحث بپردازیم باید به موضوعی فراگیرتر و مهمتر پرداخته شود و آن این است که امام خمینی انسان را به ماهو انسان تکریم می کنند و در نگاه ایشان جنسیت مطرح نیست. در نگاه امام زن و مرد هر دو محترم هستند و باید به عنوان انسان مورد تکریم واقع شوند و نقش شان در مقاطع سیاسی فرهنگی و اجتماعی دیده شود. در درجه بعدی جملات متنوعی که امام در حوزه زنان مطرح می کنند نشان دهنده شأن و مقام بالایی است که ایشان برای زنان در جامعه قائل هستند.
بعد از گذشت سه دهه از انقلاب، وضعیت امروز زنان با باورهای امام خمینی درباره آنان چقدر تطابق و هماهنگی دارد؟
در یک پاسخ کلی باید بگوییم متاسفانه دیدگاه و باور های حضرت امام بعد از گذشت سی و پنج سال از انقلاب در جامعه امروز در سطح مدیریتی و اجرایی چه به صورت قانون و چه به عنوان یک منظر و یک نگاه به مسائل امروز وجود ندارد. عدم تطابق میان وضعیت زنان در جامعه با سخنان و خواسته های امام درباره آنها را می توان نمونه ی بارزی از غریب ماندن نگاه امام در جامعه دانست. در واقع نگاه و خواسته امام در بسیاری از حوزه ها به آن شکل که شایسته بوده، در جامعه اجرا نشده است و با آن اختلاف دارد.
دلیل مغفول ماندن نگاه امام در جامعه امروز چیست؟
دلیل اینکه نگاه امام در جامعه ناشناخته و مغفول مانده است این است که، کسانی در جامعه قانون گذار و مجری هستند که، یا به طور کلی باور امام را به شکل صحیح نشناخته اند و یا آن باور را در جامعه عملیاتی نکرده اند. این نکته حتی درباره کسانی که قانون اساسی را تدوین کرده اند نیز صدق می کند. همین مسئله عاملی شده است برای اینکه، افراد زیادی به ویژه نسل جوان جامعه امام خمینی را به طور کامل نشناسند.
در جایی از صحبتتان گفتید کسانی که قانون اساسی را تدوین کرده اند با باور های امام به شکل کامل آشنایی نداشته اند؛ ارزیابی شما از وضعیت قانون اساسی کشور در رابطه با زنان چیست؟
اصل بیست و یکم از فصل سوم قانون اساسی کشور به وضعیت زنان اختصاص دارد که شامل این موارد است:
دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و امور زیر را انجام دهد:
1_ ایجاد زمینه های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیاء حقوق مادی و معنوی او.
2_ حمایت مادران، بالخصوص در دوران بارداری و حضانت فرزند، و حمایت از کودکان بی سرپرست.
3_ ایجاد دادگاه صالح برای حفظ کیان و بقای خانواده.
4_ ایجاد بیمه خاص بیوگان و زنان سالخورده و بی سرپرست.
5_ اعطای قیمومت فرزندان به مادران شایسته در جهت غبطه آنها در صورت نبودن ولی شرعی.
موارد بالا بندی است که در قانون اساسی کشور به زنان اختصاص دارد. اجازه بدهید اینجا من سوالی را مطرح کنم و از شما بخواهم پاسخ دهید. بند های بالا همه جنبه های زندگی همه بانوان را در بردارد؟ یا اینکه به همه مواردی که امام در رابطه با آموزش، شرکت در سیاست و دیگر حقوقی که برای زنان قائل بودند، می پردازد؟ مسلما پاسخی که شما به این سوال خواهید داد منفی است.
نمونه هایی از نقصان های اصل بیست و یکم قانون اساسی در مقایسه با دیدگاه هایی امام خمینی را توضیح می دهید؟
اصل بیست و یکم قانون اساسی به کرامت زنان اشاره کرده است اما بندهای این اصل زنان را محدود به خانواده، بی سرپرست و یا بد سرپرست می بیند. این در حالی است که امام برای زنان جدای از زنانی که در شرایط محرومیت قرار دارند به طرح موضوع پرداخته است. حتی در قانون اساسی هم همه جنبه های نگاه امام وجود ندارد. بنابراین اگر وضعیت زنان در جامعه، در نگاه مسئولین و در مقررات را با نگاه امام به زنان مقایسه کنیم به غربت نگاه امام در جامعه و مغفول ماندن باور های ایشان در جامعه می رسید.
می توانید نمونه هایی از تفاوت میان باورهای امام نسبت به زنان و آنچه در جامعه امروز و در میان مسئولین وجود دارد را ذکر کنید؟
از نمونه این تفاوت ها می توان به این مسئله اشاره کرد که امام به انسان ساز بودن زنان تاکید دارند و برای زنان، شان انسان ساز بودن را قائل اند. اما کدام یک از قوانین ما به انسان ساز بودن زنان توجه داشته است؟
کدام یک از قوانین ما به این مسئله دقت کرده است که برای انسان ساز بودن باید ابزار تربیت و دیگر ملزومات آن در اختیار زنان قرار بگیرد، تا با استفاده از آنها بتواند نتیجه بگیرد. به این معنا که زنان باید اختیار انتخاب چگونگی تربیت فرزندان، راه های تربیتی، نحوه نظارت بر آنها را داشته باشند تا بتوان ادعای انسان ساز بودن زنان را مطرح کرد. در حالی که در قوانین ما این فضا باز نیست تا چنین اختیار هایی را به زن دهد، حتی بدتر از آن برای زنان در بعضی از زمینه ها محدودیت های قابل توجهی هم وجود دارد.
در چه مواردی به نظر شما رویکرد امام در جامعه در رابطه با زنان به اجرا درآمد؛ و در این موارد جامعه به چه نتایجی دست یافت؟
مسئله آموزش از جمله مواردی است که در آن رویکرد امام در جامعه اجرا شد و نتیجه آن موفقیت زنان در عرصه و مقاطع مختلف تحصیلی بود. امام خمینی تاکید زیادی به تحصیل کردن زنان داشتند و معتقد بودند برای ادامه تحصیل زنان هیچ مانع و محدودیتی نباید وجود داشته باشد.
هرچند تا مدت ها در رابطه با تحصیل زنان در مقاطع مختلف موانعی مثل تفکیک جنسیت، سهمیه بندی دانشگاه ها و دیگر مشکلاتی از این قبیل را داشتیم، اما در دوره اصلاحات سهمیه بندی در دانشگاه ها حذف شد و خروجی این امر، بالا رفتن درصد قابل توجهی از فارغ التحصیلان زن در جامعه بود. هر چند موانع و مشکلات بر سر راه تحصیل زنان کامل هم برطرف نشده است.
منظورتان از اینکه هنوز مشکلاتی در رابطه آموزش زنان وجود دارد چیست؟
امام خمینی به افراد جامعه نگاهی انسانگرایانه داشتند نه نگاهی جنسیتی. اگر در مواردی هم به تفاوتهای میان زن و مرد اشاره می کردند به تفاوت های جسمی مثل قدرت بدنی در زن و مرد بر می گشت، در حالی که مسئولین جامعه ما هنوز به انسان ها نگاهی جنسیتی دارند و در برخی از موارد به دنبال تفکیک جنسیت میان زن و مرد هستند.
با وجود تلاش هایی که برای رفع تفکیک جنسیتی و سهمیه بندی صورت گرفته است این وضعیت هنوز پا برجاست و می بینیم که در شهر هایی مثل اصفهان، تهران و یا قم دانشگاه های مثل دانشگاه امام علی(ع) وجود دارد که تنها از آقایان پذیرش دارند و یا دانشگاه هایی مثل دانشگاه صدا و سیما که در بیشتر رشته های تحصیلی از دانشجویان مرد پذیرش دارد.
علاوه بر این در حوزه آموزش که زنان به موفقیت های چشمگیری دست یافته اند باید به این نکته اشاره کرد که خود این افراد برای رسیدن به این موفقیت ها تلاش های زیادی داشته اند و دست یابی به مقاطع آموزشی بالا تا حد زیادی حاصل تلاش و پیگیری خود زنان است که با کسب رتبه ای بالاتر از مرد ها راهی را برای عدم پذیرش خود باز نگذاشته اند.
در حوزه سیاست اوضاع زنان چگونه ارزیابی می کنید؟
اولین رتبه سیاسی در کشور پس از ولایت فقیه ریاست جمهوری است که مطابق قانون اساسی از رجال سیاسی کشور انتخاب می شود. هرچند مطابق گقته های مسئولین رجال یک کلمه عام است ولی تا کنون در کشور ما هیچ زنی موفق به دریافت چنین مقامی نشده است.
اگرچه در ظاهر مشکلی برای ورود زنان به عرصه ریاست جمهوری وجود ندارد، اما در عمل ما تا کنون دوبار کاندیدای زن برای ریاست جمهوری داشتیم که تنها و صرفا به دلیل مرد نبودن نتوانستند از فیلتر شورای نگهبان عبور کنند.
بنابراین جملات امام مانند این جمله ایشان که می فرمایند:« زن باید در مقدرات اساسی مملکت دخالت بکند» (صحیفه امام،6،ص301) نشان دهنده این است که زنان می توانند و باید در مقدرات کشور دخالت داشته باشند. در حالی که واقعیت جامعه تفاوت بسیار زیادی با این فرمایش امام خمینی دارد.
از نظر قانونی این راه برای زنان باز است؟
از نظر قانونی ممنوعیتی برای زنان جهت حضور در عرصه های سیاسی وجود ندارد. قوانین کشور ما، منعی برای حضور زنان ایجاد نمی کنند ولی زمان انتخاب بانوان برای حضور در عرصه ها مختلف مثل پست های مدیریتی، حضور تعداد بیشتری از افراد در مجلس و غیره اولویت برای اتنخاب از میان مردها است. ممکن است که این مشکل از طریق قانون نباشد ولی راه حل آن با قانون است.
قانون از چه طریقی می تواند عرصه را برای زنان باز کند در حالی که منع قانونی برای حضور زنان در سیاست وجود ندارد؟
با توجه به شرایط و وضعیت جامعه بزرگترین وظیفه قانون گزار و نقش قانون این است که با توجه به نگاه و خواست امام ، نگاه عرف و جامعه به زنان را تغییر دهد. چرا که شرایط فعلی ناشی از یک قانون نا نوشته و یک عرف تعریف نشده است و با فرهنگ سازی در زمینه شناخت صحیح زنان و توانایی های آنها در خارج از عرصه خانواده راه برای حضور بهتر و فعال تر زنان باز شود.
کما اینکه فرهنگ سازی در این زمینه ها به معنای دور شدن زنان از خانواده نیست بلکه عاملی می شود تا زنان در عرصه های مختلف به ویژه نقش مادری و فرزند پروری به شکل بهتری عمل کنند.
امام خمینی بر نقش مهم تربیتی زن تاکید زیادی داشتند، با توجه به نیازها و الزامات ایفای نقش یک زن در خانواده؛ سیاست های جاری را تا چه اندازه به سیاست ها و آرمان های مورد نظر امام خمینی نزدیک می بینید؟
متاسفانه شرایط زنان در زمینه خانواده نیز با فرمایشات امام تفاوت زیادی دارد. در صحبت های پیشین خود هم عرض کردم که امام خمینی زنان را انسان ساز می دانند. لازمه انسان ساز بودن زنان در درجه اول این است که خود این افراد توانمند باشند. در واقع زنان توانمند هستند که می توانند خانواده خود را به خوبی اداره کنند و مطابق خواست امام خمینی فرزندان صالحی را پرورش دهند.
امام تأکید فراوانی بر نقش مادر در تربیت و پرورش شخصیت کودک دارند. مواردی مانند: «دامن مادر بزرگترین مدرسه ای است که بچه در آنجا تربیت می شود. آنچه که بچه از مادر می شنود غیر از آن چیزی است که از معلم می شنود. بچه از مادر بهتر می شنود تا از معلم. در دامن مادر بهتر تربیت می شود تا در جوار پدر؛ تا در جوار معلم. [این] یک وظیفه انسانی است، یک وظیفه الهی است، یک امر شریف است؛ انسان درست کردن است.»(صحیفه امام، جلد 9، صفحه 293 و 294). یا اینکه در جای دیگر می گویند: « این مادر که بچه در دامن او بزرگ می شود بزرگترین مسئولیت را دارد؛ و شریفترین شغل را دارد: شغل بچه داری. شریفترین شغل در عالم بزرگ کردن یک بچه است، و تحویل دادن یک انسان است به جامعه»(همان، جلد 7، صفحه 464) با توجه به اهمیتی که امام به مادر و نقش مادری برای پرورش فرزندانی آگاه می دهند، اگر قرار باشد بر اساس منطق تربیتی بنیان گذار نظام اسلامی عمل کنیم تا چه حد به مادران آموزش های لازم در این زمینه داده می شود؟
نکته اول و مقدمه ای در رابطه با این موضوع اینکه، زنان در انتخاب مادر شدن و یا نشدن نقشی ندارند، این موضوع ممکن است به دلیل عرف جامعه، سنت خانوداده ها و یا هر دلیل دیگری باشد. در جامعه ما یک زن برای مادر شدن انتخاب می شود نه اینکه این موضوع را انتخاب کند. هرچند ممکن است از نظر احساسی یک زن با این موضوع مشکلی نداشته باشد و به دلیل طبع ظریف و ذاتی مادرانه دراین باره اعتراضی نکند.
اما نکته دوم، مراکزی که بتوانند حمایت های لازم را از جهت قانونی، برای زنان انجام دهند در سطح درخور و قابل توجهی در جامعه ما وجود ندارند. علاوه بر سخنان امام، در قانون اساسی هم به مسئله حمایت از مادران اشاره شده است، چرا که درصورت عدم حمایت از مادران توانایی آنها برای پرورش فرزندی صالح و توانمند در جامعه کاهش پیدا می کند.
.
انتهای پیام /*