مقایسه نمادهای عرفانی در دیوان امام خمینی (س) و صوفی عشقری

‏‏مقایسه نمادهای عرفانی در دیوان امام خمینی (س) و صوفی عشقری‏

‏‏پدیدآورنده: سید جواد حسینی‏

‏‏چکیده:‏

‏‏بررسی مقایسه ای نگاه های عرفانی میان دو عارف که یکی اهل سیاست و حکومتداری بود و دیگری از دنیا و مافیها به اندازه ای فاصله گرفته بود که هیچگاه حتی ازدواج نکرد؛ یکی تحصیلات حوزه را در حدّ اجتهاد خوانده بود و دیگری سواد خواندن و نوشتن را با خوانش اشعار بیدل یاد گرفته بود، یکی به نظام سلسله استاد و شاگردی در عرفان پای بند بود و آن دیگری اگر نشست و برخاستی با صوفیان معاصر خود داشت از باب دریافت ارشاد نبود بلکه به عنوان رفیق راه به آنان نگاه می کرد؛ یکی تصوّف را در مدار عرفان محی الدّینی هم جستجو کرده بود و دیگریی که تصوّف خراسانی و مذاق شعری را فقط برگزیده بود؛ کاری سهل ممتنع بود. نگارنده این پایان نامه، البته بنای تطبیق نگاه های امام خمینی (س) و صوفی عشقری را با یکدیگر نداشته است، بلکه برآن است این سؤال را مورد کاوش قرار دهد که آیا تفاوت خاستگاه عرفانی و ذهنیت تصوّفی می تواند در نمادپردازی و استعاره های عرفانی آنان، تأثیر خاصّی داشته باشد. با بررسی اشعار عرفانی امام خمینی (س) و صوفی عشقری در نمادهای بت و بتکده، زلف، جنون و مجنون و نهایتاً عشق به این فرضیه دست یافته است که استعارات عرفانی در نگاه عرفانی این دو با تمام اختلاف خاستگاه، تقریبا یکسان به کار برده شده است. به عبارتی، می توان این فرضیه را ثابت نمود که عرفان حوزوی و عرفان خانقاهی (ولو با رویکرد نزدیک به اویسی بودن) در دو زمان یک نوع نگرش خواهند داشت: نخست در زمانی که از حقیقت جمال و جلال محبوب صحبت می کنند که ما آن را در دو نماد واکاوی کردیم: اول، بت سنگدل و بت زیباروی و دو دیگر در نماد زلف یار که هم تیره و عامل مقام حیرت است هم طریق و سلسله وصل الهی. از دیگر سوی، عرفان حوزوی و خانقاهی در دومین جای که یکسان سخن می گویند در مقام حبّ شدید عاشقانه است که در این پژوهش در دو نماد عشق و جنون بررسی شده است. این تحقیق توصیفی ـ تحلیلی با مراجعه به منابع کتابخانه ای و در وهله اوّل دیوان شعری امام خمینی (س) و صوفی عشقری صورت گرفته است.‏

‏‎

‎