تاویلات عرفانی و فلسفی حضرت امام خمینی (س) از آیات قرآن کریم

‏‏چکیده‏

‏‏موضوع‌ این رساله، بررسی دیدگاه امام خمینی (ره) درباره تأویل عرفانی و فلسفی ‌آیات قرآن کریم است. آن‌چه در کتب لغت، علوم قرآنی و تفاسیر مختلف درباره واژه تأویل آمده است؛ همگی به نوعی بازگشت در معنای تأویل اشاره دارند. بازگشت به اصل و یا غایت که به حرکتی ذهنی و عقلی برای فهم پدیده‌ها انجام می‌گیرد، همان فرایند تأویل است. در این میان سه دیدگاه ویژه از سوی ابن تیمیه، علامه طباطبائی و‌ آبت‌الله معرفت درباره تأویل ارائه شده است. بطن قرآن که همان لایه‌های پنهانی آیات است رابطه‌ای وثیق با تأویل دارد. همگونی بطن و تأویل با جمع بین حقایق وجودی و و یا معانی کلام دانستن هر کدام از بطن و تأویل بدست می‌آید. اما درباره رابطه تأویل با تفسیر، سه نسبت ترادف، تباین و عموم و خصوص هر کدام قائلانی دارند. صرف‌نظر از عطف یا استینافیه دانستن "واو" در ‌آیه هفت سوره آل عمران، از مجموع داده‌های وحیانی علم تأویل برای غیر خدا نیز اثبات می‌شود که دستیابی به آن با آگاهی از اصول علمی ‌و انجام توصیه‌های عملی میسر است. در میان جریآن‌های اسلامی‌ می‌توان نگاه ویژه فلاسفه و عرفا، به آیات قرآن را مورد مطالعه قرار داد. در این میان امام خمینی به‌عنوان یک فیلسوف و عارف نظری متمایز به ‌این مقوله دارد. مبانی زبان‌شناختی، قرآن‌شناختی و جهان‌شناختی وی با روش‌های تطبیق، توسعه مفهومی ‌و مصداقی و استفاده از زبان ویژه، تأویلات وی از آیات قرآن را به ارمغان می‌آورد که البته در این راه رفع موانع و‌ ایجاد شرایط را ضروری می‌داند. عمده مباحث فلسفی به موضوعات خداشناسی، انسان‌شناسی و معادشناسی بازمی‌گردد. این پژوهش با روشی توصیفی، علمی و تفسیری انجام گرفته و داده‌ها به صورت کتابخانه‌ای گردآوری شده است. امام خمینی (ره) با باور به بطون تودرتوی قرآن و وضع الفاظ برای روح معانی، قلمرو تفسیر را به‌گونه‌ای بسط می‌دهد که برخی تأویلات عرفانی نیز درآن جای می‌گیرد. از این رو  تأویل عرفانی همان تفسیر عرفانی است که به عمق و سر کلام توجه دارد و در آن‌ آیات قرآن با جهان خارج، انسان و حالات وی تطبیق داده می‌شود. در تأویل فلسفی با براهین عقلی، لایه‌های زیرین ‌آیات به بحث گذارده می‌شوند.‏

‏‎ ‎

‏‎

‎