مقایسه دیدگاههای امام خمینی (س) و شیخ انصاری در اصول عملیه و برجسته کردن موارد اختلافی و تطبیقی ادله آنها با یکدیگر

‏‏چکیده‏

‏‏در علم اصول فقه که منطق فقه توصیف شده، حجت‌های استنباط احکام و ادله اثبات دعوی و بخشی از ادله قضاوت و داوری مورد تحقیق و ارزیابی قرار می‌گیرد، بخشی از آن حجت‌ها، اصول عملیه نامیده می‌شوند که در مورد واقعه مشکوک‌الحکم، وظیفه مکلف را آشکار می‌نماید، چون که ‌این اصول در مقام استنباط احکام شرعی به کار گرفته می‌شوند، لازم است نسبت به مدرک و دلیل اعتبار آن از لحاظ شرعی، دقت کافی به عمل ‌آید، کسی که در ‌این راستا گوی سبقت را از دیگران ربوده شیخ انصاری است که به شیخ اعظم توصیف می‌شود، ‌ایشان بدیع‌ترین روش را تا عصر خودش در ‌این مباحث به کار گرفته که سبب پیدایش مرحله جدیدی در علم اصول فقه شده و تأثیر عمیق و شگرفی را از خودش به یادگار گذاشته که اصولیین بعد از ‌ایشان شیوه ‌ایشان را پیروی کرده و در اصلاح و تکامل آن کوشش تام و تمام کردند و جنبه پویائی علم اصول فقه در نظام فقهی امامیه را حفظ نمودند، که از جمله آن‌ها امام خمینی بودند که به اعتراف فرزانگان از فقه و اصول برجستگی خاصی در ‌این علوم داشته‌اند. شیخ انصاری محور مباحث حجت در علم اصول را حالت‌های مکلف قرار دادند که یکی از حالت‌های مکلف شک نسبت به حکم شرعی می‌باشد،‌ آن‌گاه در مورد خود شک گفته‌اند: یا شک در تکلیف است یا شک در مکلف به،‌ و نیز شک یا حالت سابقه دارد و یا ندارد، در مورد هر یک از آن‌ها جداگانه بحث کرده‌اند‌، شک در تکلیف را نیز به اقسامی ‌تقسیم نموده‌اند و گفته‌اند: شبه یا موضوعی است و یا حکمی ‌در شبهه حکمی ‌یا شبهه وجوبی است یا تحریمی ـ فروعات دیگری نیز دارد ـ در مورد شبهه موضوعی و حکمی ‌وجوبی تمام فقهای امامیه قائل به برائت هستند اما در شبهه حکمی ‌تحریمی ‌دو مکتب بزرگ و اساسی در فقه شیعه وجود دارد که به مکتب اخباری‌ها و اصولی‌ها معروف است، اخباری‌ها قائل به وجوب احتیاط در شبهه تحریمی ‌هستند و اصولی‌ها قائل به برائت هستند، هر مکتبی برای اثبات مرام خودش دلیل‌هایی را ذکر کرده و در ردّ دلیل‌های مخالف،‌ استدلال‌هایی نموده‌اند، شیخ انصاری در مقابل مکتب اخباری‌ها به دفاع از مکتب اصولی‌ها پرداختند و از ادله اخباری‌ها پاسخ گفته‌اند‌، امام خمینی نیز در پیرامون مدارک و ادله اصل برائت بحث کرده‌اند و به ادله اخباری‌ها پاسخ گفته‌اند بخش زیادی از تحلیل‌ها و نظرهای شیخ انصاری را نپذیرفتند و به نقد دیدگاه‌های ‌ایشان پرداختند در مبحث شک در مکلفٌ‌به در دو مقام بحث شده است‌، مقام اول در تردید میان متباینین است و مقام دوم بحث از اقل و اکثر استقلالی و ارتباطی است. در صورتی که شک حالت سابقه داشته باشد، از استصحاب بحث می‌شود که امام خمینی استصحاب را به‌طور مطلق حجت می‌داند،‌ و شیخ استصحاب را در شک در رافع حجت می‌دانند،‌ امام نظریه شیخ را نپذیرفتند و به دیدگاه‌ ایشان پاسخ داده‌اند،‌ اختلاف‌های دیگری نیز میان امام خمینی و شیخ انصاری وجود دارد که در متن کتاب به آن‌ها پرداخته‌ شد،‌ از جهت آن‌که امام بعد از شیخ بوده‌اند، آرای ‌شیخ را همانند آرای اصولیین دیگر نقد کردند. بسیاری از نقدهای امام خمینی در کتب اصولی پیشین سابقه نداشته و ابتکاری است.‏

‏‎ ‎

‏‎

‎