مبانی مصلحت عمومی در اندیشه سیاسی امام خمینی (س)

‏‏چکیده‏

‏‏پرسش اصلی رساله‌ این است که مصلحت عمومی ‌در‌ اندیشه سیاسی امام خمینی، بر چه بنیان‌های نظری استوار است. برای پاسخ به سؤال مزبور به‌عنوان مقدمه ورود به بحث مبانی مصلحت عمومی ‌این تعریف از مصلحت عمومی ‌باستناد به آثار وی استنباط گردید: مصلحت عمومی،‌ تأمین حقوق، تحکیم ارزش‌ها و تحقق غایات جامعه انسانی در موقعیت‌ها و شرایط مختلف است. هر تدبیر، تصمیم و اقدامی‌ که متضمن ‌این موارد باشد، از مصادیق مصلحت عمومی ‌محسوب می‌گردد. مبادی و مبانی ‌اندیشه سیاسی امام خمینی در خصوص مصلحت عمومی‌، با توجه به تعریف مزبور، به دو دسته کلی یعنی مبانی عام و خاص تفکیک می‌گردد که مبنای تحلیل و تبیین در فصول ‌آینده رساله نیز، همین تقسیم بندی است. مبانی عام، زمینه و بستر کلی مصلحت عمومی ‌در‌ اندیشه او بوده و مبانی خاص، ارکان مصلحت عمومی‌ در تفکر وی است. مبانی عام مصلحت عمومی، متضمن نوع نگرش او به معرفت، هستی، انسان، جامعه، زیبایی و اخلاق و سیاست است. معرفت‌شناسی مکمل یعنی حس، عقل، قلب و وحی مبتنی است. هستی را دارای زوایای گوناگون ماده و روح، طبیعت و ماورای طبیعت، دنیا و آخرت و خالق و مخلوق می‌بیند؛ اختیار، گرایش به خیر و گریز از شر، حب به نفس و میل به جمع را از خصلت‌های فطری انسان برمی‌شمرد؛ به جامعه، با نگاه انسان‌واره، البته در سطح و گستره‌ای وسیع‌تر و پییچیده‌تر می‌نگرد؛ از منظر حسن و قبح عقلی، اخلاق را در حیات فردی و جمعی انسان، دارای نقش محوری می‌داند و از نظر او سیاست،‌ موضوعی همیشگی و همگانی تلقی می‌گردد و مشارکت همگانی در تعیین حق سرنوشت مردم ضرورت می‌یابد. مبانی خاص مصلحت عمومی، مبین نگرش او به حق، ارزش، غایت و موقعیت و مقتضیات جامعه است و حق‌گرایی، ارزش مداری، غایت‌نگری و موقعیت‌شناسی، چهار رکن مصلحت عمومی ‌در‌ اندیشه سیاسی وی محسوب می‌گردد. حاصل‌ این ارکان، باور به دو حق بنیادین: حاکمیت الهی و خلافت انسانی؛ دو ارزش محوری: توحید الهی و کرامت انسانی؛ دو غایت نهایی: قرب الهی و کمال انسانی؛ و دو موقعیت و وضعیت: مطلوب و نامطلوب، در هنگام مصلحت‌سنجی در خصوص حیات عمومی ‌انسان است. پاسخ به پرسش رساله و نتیجه پژوهش‌ این است که: مصلحت عمومی ‌بر مبادی و مبانی عام و خاص ‌اندیشه سیاسی امام خمینی به شرح یاد شده ـ مبتنی است و قرائت و تعبیر و تفسیر او از مصلحت عمومی، حاصل تعامل مجموعه مبادی و مبانی مذکور است.‏

‏‎ ‎

‏‎

‎