در تحلیل و کشف مکنونات امام خمنیی(ره) در ارتباط با نامه ای که ایشان برای آقای گورباچف ارسال داشتند می توان بر چنین نظری ابرام داشت که مخاطب اصلی این پیام فقط شخص آقای گورباچف نبوده، بلکه امام(ره) برای جلوگیری از بازسازی دوباره کمونیسم در شوروی سابق و مقابله با دین ستیزی آن و نیز در صورت فروپاشی، افزون نشدن قدرت آن به قدرت رقیب، چنان نامه ای را ارسال داشتند و لذا تبعات آن از این حیث و از جهت تأثیرات بین المللی آن اهمیت بیشتری نسبت به عکس العمل آقای گورباچف دارد.
دلیل آن اینکه آقای گورباچف برای کارایی بیشتر نظام سیاسی شوروی سابق دو طرح گلاسنوست و پروستاریکا را مطرح نمود که اولی یعنی حنجره باز که قابل برگردان به آزادی بیان می باشد و دومی جهت کاراتر کردن اقتصاد سوسیالیستی مورد مطالعه قرار گرفت ولی در نهایت عوامل مختلفی هم جهت شد و نظام کمونیستی از هم پاشید. حال آنکه غرب سیاسی برای داشتن یک رقیب ضعیف شده ایدئولوژیکی نیاز داشت و فقط در جهت تضعیف شوروی و آزاد شدن اقمار آن انتظار می کشید و نه در جهت فروپاشی کامل آن.
با این وصف واکنش آقای گورباچف در مورد نامه امام خمینی(ره) از حیث ترتیب زمانی به چهار دوره تقسیم بندی است:
1- آقای گورباچف مانند بسیاری از تحلیل گران غرب تصور می کرد جمهوری اسلامی ایران برای بازسازی خرابی های جنگ می خواهد از شرق سیاسی یاری بطلبد و از این جهت با اشتیاق فراوان پذیرای هیئت گردید.
2- در هنگام استماع پیام، به طور کامل رعایت آداب تشریفات را نمود ولی با پایان یافتن پیام، دریافت که جنس آن پیام هیچ شباهتی به آنچه قبلاً تصور می کرده ندارد و لذا نوعی سردرگمی در چهره و رفتار ایشان نمودار شد و می خواست با دست دادن با مرحوم خانم دباغ یکی از اعضای هیئت، تا حدودی تحقیر شدن کمونیسم در آن پیام را جبران کند.
3- از تمام اعضای هیئت رهبری شوروی سابق خواست که پیام امام را مطالعه و نظرات خود را بیان دارند و نیز مسئولیت تهیه پاسخ به محتوای نامه را به هیئتی مطالعاتی سپرد و در نهایت 7 اسفند ماه 67 وزیر امور خارجه خود را جهت خواندن پاسخ پیام امام(ره) به تهران اعزام داشت که این دیدار داستان جالبی دارد که در جای خود شرح مبسوط می طلبد و نهایت اینکه معلوم شد که آقای گورباچف یکی از اهدف پیام که لزوم رها کردن اندیشه بی خدایی و کمونیسم می باشد را دریافت داشته؛ اما توان به زبان و قلم آوردن آن را ندارد.
4- پس از فروپاشی شوروی و برکناری آقای گورباچف، هر از چندی مطالبی در مورد ابراز تأسف آقای گورباچف از اینکه به کل محتوای پیام امام خمینی(ره) توجه کافی نشده، شنیده می شد که آخرین بار آن در سایت تابناک چنین آمده است:
« [آقای گورباچف] در سالگرد رحلت حضرت امام خمینی طی مصاحبه ای با خبرنگار واحد مرکزی خبر در مسکو از اینکه به هشدارهای بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران قبل از فروپاشی شوروی بی‌اعتنایی کرده بود، اظهار تأسف کرد و گفت: مخاطب پیام آیت الله خمینی از نظر من، همه اعصار در طول تاریخ بود... زمانی که من این پیام را دریافت کردم احساس کردم که شخصی که این پیام را نوشته بود متفکر و دلسوز برای سرنوشت جهان است. من از مطالعه این پیام استنباط کردم که او کسی است که برای جهان نگران است و مایل است من انقلاب اسلامی را بیشتر بشناسم و درک کنم.
گورباچف سپس با تشریح نابسامانی های اقتصادی و سیاسی روسیه تصریح کرد: اگر ما پیشگویی های آیت‌الله خمینی را در آن پیام جدی می‌گرفتیم امروز قطعاً شاهد چنین وضعیتی نبودیم.»