سخنان رییس جلسه آقای دکتر علی الشامی

سخنان رییس جلسه آقای دکتر علی الشامی*

انقلاب اسلامی ایران، تفاوت موجود میان دیدگاه امام خمینی(ره) نسبت به غرب و استکبار را با دیدگاه دیگر علما، نشان داد. از ابتدای قرن نوزدهم علمای جهان اسلام در برابر مسألۀ پیچیده ای قرار داشتند که از یک سو، همکاری و استفاده از تمدن و فرهنگ غرب را اجتناب ناپذیر می دیدند و از سوی دیگر، رویارویی و جلوگیری از سلطۀ فرهنگی – اجتماعی غرب بر جهان اسلام را ضروری می دانستند و این امر موجب شده بود که همکاری،  بهره گیری و گفتگو میان فرهنگها، بخاطر وجود روابط نامتعادل (رابطۀ یک طرفه)، غیر ممکن به نظر برسد. اما انقلاب اسلامی می توانست با ایجاد نوع جدیدی از روابط متعادل_که حد فاصل میان همکاری و رویارویی محسوب می شود _ این مشکل را رفع کند. انقلاب با نزدیک ساختن گفتگوها به عملکردها و با ایجاد ساختار عقیدتی حکومت مردمی، بر مبنای استقلال و خوداتکایی، تغییرات عمده ای در روابط یکسویه با غرب ایجاد کرد و راههایی را که سردمداران غرب همواره برای بسته نگهداشتن آن تلاش می کردند، به روی ملتها گشود. این راهها عبارتند از : گفتگو، همفکری و حرکت به سوی تکامل، بدون پذیرش هر نوع استکبار، زور و سلطه.

در این راستا شاهد بودیم که دیدگاهها و موضع گیریهای امام خمینی(ره)، از حدود مفاهیم اولیۀ سخن فراتر رفته و نشانه های آشکاری از شکل گیری همکاری و تبادل دوجانبه و متوازن را به وجود آورد.

دنیای غرب با سلطۀ خود، همواره سعی در تأثیر گذاری بر فرهنگ و اندیشۀ اصیل ملل تحت سلطۀ داشته تا اعتقادات، اخلاق، فرهنگ و روش زندگی انان را طوری تغییر دهد که ابزار دفاع از خود در برابر سلطۀ فراگیر غرب بر اقتصاد و سیاست را از دست بدهند و از رویارویی با آن باز مانند.

اما دیدگاه امام خمینی(ره) با اثبات امکان برخورد و رویارویی، نشان داد که می توان بدون خودباختگی و عقب نشینی از مواضع اصولی خود، به گفتگو و بحث پرداخت و شرط اصلی آن تبادل دوجانبه از نظر ایشان، امکان رویارویی از موضعی برابر با غرب بود.

بدین ترتیب، دیدگاه امام خمینی(ره)، مجموعۀ عواملی را دربر دارد که بر اساس آن، چشم انداز آیندۀ روابط جهان اسلام و ایران با غرب تعیین می شود که در اینجا سه مورد از مهمترین این عوامل اشاره می کنیم:

الف: برپایی روابط دوسویه، مستلزم استقلال کامل هر یک از طرفین است. و این امر محقق نخواهد شد، مگر از طریق این خودباوری و توجه به هویت خویش، که موجب موازنۀ قوا می شود و رابطۀ حاکم و محکوم یا غالب و مغلوب را که نشانۀ سلطۀ یک طرف بر دیگری است از بین می برد.

ب. برخورد یا گفتگوی دوجانبۀ مؤثر، نیازمند آگاهی کامل از ویژگیهای خاص تمدن غرب است تا از این طریق بتوانیم خصوصیات مثبت ومنفی آن را تشخیص داده و میان آنچه که با نیازهای ما هماهنگی دارد و آنچه مخالف خواسته های ماست، تفاوت قائل شویم.

ج. فهم این نکتۀ که جهان غرب، دیگر بصورت مستقیم به استعمارگری نمی پردازد، بلکه استعمار را به یک وضعیت داخلی در سطح سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها تبدیل کرده که در خارج از کشورها، بوسیلۀ شرکتهای چند ملیتی، سلاحها و تبلیغات مخرب و در داخل، از طریق سازمانها، احزاب و شخصیتهایی که بعضاً با شعارهای ملی گرایانه در حقیقت به نفع استعمار کار می کنند، برنامه های خود را اجرا می کند. بدین ترتیب، جبهۀ مبارزه با سلطۀ غرب، در میان گروههای داخلی به دو بخش، یعنی غرب گرایان و کسانی که هویت و برنامه خود را از غرب می گیرند از یک سو، و کسانی که عقیدۀ خود را دفاع از ارادۀ ملت و حق تعیین سرنوشت خود قرار داده و در این راه، هرگز کوتاهی نکرده اند از سوی دیگر، کشیده شده است.

سه عامل مذکور، یعنی «برپایی روابط متقابل»، «شناخت دیگران» و «شناخت هویت خویش» از جمله عواملی هستند که جوامع اسلامی را در جلوگیری از سلطۀ غرب که از دویست سال پیش آغاز شده است، یاری می نماید. همچنانکه از زمان پیروزی انقلاب اسلامی، موجب شد که حکومت اسلامی ایران، به دنبال عواملی باشد که بدون آن، برخوردهای متقابل و یا مبارزات، بی ثمر خواهد بود و انقلاب اسلامی بدون بهره گیری از این عوامل، نمی تواند به الگو و نمونه ای تمام عیار برای جهان اسلام تبدیل شود.

اینجاست که اهمیت دیدگاههای عمیق امام خمینی(ره) نسبت به جهان غرب، تمدن غرب و ویژگیهای استکبار غرب، آشکار می شود. ایشان با مشخص نمودن و بیان خطراتی که از جانب غرب وتهاجم فرهنگی غرب متوجه جهانیان شده است، رویکرد های کلی بشریت در عرصه گفتگو و همکاریهای دو جانبۀ ملتها را نیز تبیین کرده اند. بدون شک، این دیدگاههای ژرف و عمیق امام، همانطور که مورد توجه پژوهشگران شرکت کننده در این جلسه قرار گرفته، توجه تمامی کسانی را هم که در این زمینه تحقیق می کنند جلب کرده و از زمان شروع تلاشهای غرب برای سلطه یافتن بر جهان اسلام و تصمیم مسلمانان به رویارویی با این پدیده آغاز شده است.

امیدوارم برادران حاضر در جلسه به یاری خداوند، بتوانند در فرصت کوتاهی که در اختیار دارند به شرح و بررسی دیدگاهها بپردازند.

منبع: رویارویی با تهدیدات معاصر در اندیشۀ امام خمینی(ره)، ج 2، ص 191.