پرتال امام خمینی(س): یادداشت ۶۲۶/ محمد رجائی نژاد
کتاب «حکمت معنوی؛ درآمدی بر اندیشه فلسفی امام خمینی» اثری از فاضل گرامی، حجت‌الاسلام والمسلمین باقر صاحبی است. پژوهشگر ارجمندی که سالیان طولانی با آثار و آراء فلسفی و عرفانی امام خمینی همراه، بلکه همراز شده است؛ و کوشیده از آثار گوناگون عرفانی، اخلاقی، اصولی و فلسفی حضرت امام، مجموعه اندیشه و آراء فلسفی ایشان را تدوین و به اهالی حکمت و فلسفه تقدیم نماید. آقای صاحبی درباره ضرورت تدوین این اثر آورده است:
«در روند پیدایش و شکل‌گیری فلسفه اسلامی متفکران بزرگی مانند کندی، فارابی و ابن سینا درخشش خیره کننده‌ای داشتند... این میراث عظیم در عصر صدرالمتألهین با ارائه حکمت متعالیه غنی‌تر شد... پیروان مکتب صدرا به تبیین و شرح مبانی او پرداختند که سهم ملاهادی سبزواری با نگارش شرح منظومه در گسترش آن بسی بسیار است. سنت حکمی و فلسفی ملاصدرا... پس از تأسیس حوزه علمیه قم توسط آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری و حضور مؤثر و آموزنده بزرگانی همچون: آیت‌الله سید ابوالحسن رفیعی قزوینی و آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی، درخشش امام خمینی در عرصه تألیف و تدریس علوم عقلی و فلسفه و عرفان، گام بزرگی در بسط و تعمیق معارف حکمی، به‌ویژه حکمت متعالیه بوده است... امام خمینی با تشخیص مشکلات زمانه خود، به شرح حکمت متعالیه پرداخت و بنا داشت با آمیختن دین، فلسفه و عرفان، بسیاری از مشکلات مطرح در این عرصه‌ها را حل کند. بدین جهت جستجوی بنیان‌های فلسفی و معرفتی در آثار امام و کشف نظام هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی وی از ضروریات شناخت هر چه بهتر دقایق فلسفه است.»
در این پژوهش برای نشان‌دادن ابعاد و زوایای فلسفه امام خمینی، به‌جای آن که از بیرون به فلسفه ایشان نگریسته و با فلسفه پیشینیان مقایسه و درباره آن داوری شود، وارد متن فلسفه امام خمینی شده و با بررسی دقیق محتوای آن مجموعه مباحث فلسفی ایشان را در موضوعات گوناگون طبقه‌بندی کرده و درباره هر موضوع و مسئله فلسفی دیدگاه‌های ایشان و نیز دیدگاه‌های دیگر حکما و فلاسفه مطرح و بررسی شده است. در هر یک از این موضوعات ابتدا آثار دیگر حکما خصوصاً دیدگاه‌های حکمای مکتب حکمت متعالیه به دقت بررسی و تحلیل می‌شود؛ سپس درباره آن موضوع در آثار امام خمینی مطالعه، و دستاوردهای ابتکاری ایشان با اندکی تفصیل، بررسی و گزارش می‌شود.
از نکات برجسته و ناب در این پژوهش:
۱. امام خمینی به اشکالاتی که گاهی در فلسفه اسلامی، به‌ویژه در مباحث الهیات بالمعنی‌الاخص مطرح می‌شود، با توجه به مبانی حکمت متعالیه و رویکرد ناب عرفانی خود، پاسخ داده است.
۲. امام خمینی فلسفه ملاصدرا را با رویکرد عرفانی تفسیر کرده است؛ در نتیجه فلسفه امام را می‌توان تلفیقی هماهنگ میان حکمت متعالیه و عرفان به شمار آورد که خود اندیشه فلسفیِ تازه‌ای است. افزون بر این‌که در بسیاری از مباحث، سرفصل‌های جدیدی را گشوده که در گفته‌های فلاسفه گذشته، سابقه نداشته است. پژوهش حاضر نتیجه می‌دهد که نظام فلسفی امام خمینی در مواردی متمایز از نظام‌های فلسفی فلاسفه پیشین است.
۳. در این پژوهش تلاش شده مبانی، مقدمات و مؤلفه‌های مؤثر در فهم مبانی فلسفه امام به نحو روشن تبیین گردد تا ذهن خواننده گام‌به‌گام با ترتیبی منظم به فهم مبانی فلسفه امام خمینی دست یابد. تاآنجاکه توضیحات کافی، اشکال‌ها و پرسش‌های احتمالی در پاورقی هر صفحه توضیح داده شده است.
۴. این پژوهش با ارائه متن و تحلیل مباحث و گزارش عین عبارت و مستندسازی آن، بر غنای علمی و پژوهشی آن افزوده است.
5. آقای صاحبی در کتاب حکمت معنوی کوشیده است اندیشه و نظام فلسفی امام خمینی را با بیشترین گستره و ژرفا عرضه نماید. در این اثر نقش فلسفه امام خمینی، مسائل آن در روش‌شناسی و مباحث کلان هستی‌شناسی، خداشناسی، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی و معادشناسی تحلیل و بررسی شده است. این مطالب در هفت بخش و چندین فصل تنظیم شده است.
بخش اول با سه فصل، درباره سیر تاریخی فلسفه اسلامی؛ علم فلسفه، موضوع و مسائل آن؛ و حیات علمی امام خمینی و منابع مورد استفاده ایشان در فلسفه است.
بخش دومِ این پژوهش به هستی‌شناسی اختصاص دارد در پنج فصل: فصل اول درباره وجود، معانی و مسائل مربوط به وجود؛ فصل دوم درباره ماهیت و احکام آن، کلی طبیعی و اجزای ماهیت؛ فصل سوم درباره اصالت وجود و اعتباریت ماهیت و اقوال آن؛ فصل چهارم بحث از نظریه تشکیک خاص و مقدمات برخی مباحث مربوط به آن؛ فصل پنجم بحث از وجود رابط و اقسام آن و تفسیر آن در فضای حکمت متعالیه و مباحث مقدماتی مربوط به آن می‌باشد.
بخش سوم به جهان شناسی اختصاص دارد در پنج فصل: فصل اول درباره حرکت، حقیقت آن، اقسام و ارکان حرکت؛ فصل دوم به حرکت جوهری، بقای موضوع، ادله حرکت جوهری و پیامدهای فلسفی حرکت جوهری؛ فصل سوم به زمان و مباحث مقدماتی مربوط به آن؛ فصل چهارم بحث از حدوث و قدیم، اقسام تقدم و تأخر و اقسام حدوث؛ و در فصل پنجم به شبهه ربط حادث به قدیم و راه‌حل‌های پیشنهاد شده در آن پرداخته شده است.
بخش چهارم به معرفت‌شناسی پرداخته شده در سه فصل: فصل اول به بررسی حقیقت علم، اقسام، انطباق علم بر معلوم و سریان علم؛ فصل دوم مراتب ادراک و تطابق آن با عوالم هستی؛ فصل سوم به اتحاد عاقل و معقول و کیفیت اتحاد آن دو پرداخته شده است.
بخش پنجم خداشناسی است در چهار فصل: فصل اول به مباحث مربوط به ذات و براهین خداشناسی؛ فصل دوم به توحید، اقسام و براهین آن؛ فصل سوم درباره علم الهی و اقوال آن قبل از ایجاد و بعداز ایجاد اشیاء؛ فصل چهارم درباره قضا و قدر، مراتب آن و بداء پرداخته شده است.
بخش ششم نفس‌شناسی است در پنج فصل: فصل اول به تعریف نفس و جایگاه آن؛ فصل دوم به حدوث نفس و مباحث مربوط به آن؛ فصل سوم درباره قوای نفس و مباحث مقدماتی مربوط به آن؛ فصل چهارم رابطه نفس و بدن؛ فصل پنجم درباره عقل، مراتب و مباحث مربوط به آن بررسی شده است.
بخش هفتم به معادشناسی اختصاص دارد در هشت فصل: فصل اول درباره تناسخ و اقسام آن؛ فصل دوم درباره مرگ، اقسام و کیفیت آن؛ فصل سوم درباره برزخ، نزولی و صعودی و مباحث مقدماتی مربوط به آن؛ فصل چهارم معادجسمانی و اقوال آن؛ فصل ششم درباره حشر موجودات و مباحث مربوط به آن؛ فصل هفتم درباره تجسم اعمال، نامه اعمال و تبیین تجسم؛ و سرانجام فصل هشتم مربوط به بهشت و جهنم و اقسام و جایگاه و مکان بهشت و جهنم و مباحث مربوط به آن می‌باشد.
مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ـ دفتر قم، این اثر گرانقدر را در ۸۷۲ صفحه آماده، و نشر عروج در سال ۱۴۰۱ چاپ و منتشر کرده است.
.
انتهای پیام /*