نقش امام خمینی(س) در احیای تفکر اسلامی
سجاد علی شاه
برای درک عمق و تأثیر و نقش امام خمینی(س) در احیای تفکر اسلامی، نخست مطالبی را پیرامون ارتباط این موضوع با حکومت و ادارۀ کشور به عرض می رسانم؛ خداوند متعال در حق ایران خیلی مهربان بوده است. ایران، کشوری با پیشینۀ تاریخی جذاب، با امتیازات و موقعیت عالی و غنی از نظر منابع طبیعی مانند نفت، گاز، کشاورزی، صنعت فرش و مرکبات می باشد. قبل از انقلاب اسلامی، استبداد مطلقه در ایران حکمفرما بود و محمدرضا شاه پهلوی به عنوان امپراتور مطرح بود. او به موضعگیری اعتقاد داشت و مدعی بود که تصورات و رویاهای پیشگویانه ای دارد؛ او با طرح انقلاب سفید، مبارزه با بیسوادی و نظام فئودالی خود را مشهور ساخت و به عنوان دیکتاتور مطلقه، قدرت را به دست گرفت. او تنها به دو حزب اجازۀ حضور در مجلس را داد و با دموکراسی به شیوۀ غرب مخالفت کرد. بر اساس خط مشی سیاسی او، هرکس که با قدرت مطلقه و سیاست وی مخالف بود، مُهر کمونیست یا
کتابامام خمینی (س) و بازسازی تفکر اسلامی: مجموعه مقالات و رویدادهای همایش، اسلام آباد - پاکستان ۲۳ و ۲۴ بهمن ۱۳۸۷صفحه 173
تروریست بر پیشانی اش می خورد و روانۀ زندانهای انفرادی یا اردوگاههای دسته جمعی می شد. در عرصۀ سیاست خارجی، او از اعراب حمایت کرده؛ اما نفت خود را به اسرائیل می فروخت و از حامیان سرسخت ایالات متحده بود. اوریانا فالاچی در کتاب خود به نام مصاحبه با تاریخ آورده است که: محمدرضا شاه پهلوی، زشتیهای سنت و مدرنیته را در وجود خود گرد آورده و به جنون قدرت گرفتار شده بود؛ او رویای برپایی و پیروزی جنگ جهانی سوم را در سر می پروراند. جنگی که به خاطر نفت میان کشورهای تولید کنندۀ آن در خاورمیانه به وقوع بپیوندد. در چنین شرایطی، ایران تحت حاکمیت دیکتاتوری بود که در برخورد با رقبا و مخالفان سیاسی خود، بی رحم و خشن بود.
روح الله الموسوی الخمینی(س) در خانواده ای مذهبی متولد شدند، سپس به قم رفته و در محضر روحانی معروف و مسلمان ـ حاج شیخ عبدالکریم حائری ـ علوم مذهبی را فرا گرفته، و اصول اخلاقی و فلسفۀ معنوی را نیز آموختند که این امر، زندگی شان را در راستای فعالیتهای سیاسی و تعقیب عقاید اسلامی نوین، مباحث مذهبی، عقاید اجتماعی، اقتصادی و سیاسی اسلام، تحت تأثیر قرار داد. امام خمینی(س) در سال 1320 (ه .ش.) کتاب کشف الاسرار را منتشر کردند که در آن سیاستهای مذهبی پادشاهان را که مخالف با مفاهیم اسلامی بود، مورد انتقاد قرار دادند؛ و در سال 1962 (1342 و 1343 ه .ش.) علناً مخالفت خود با شاه ایران را آغاز نمودند. ایشان گرایشات شاه در حمایت از غرب و ایالات متحدۀ امریکا و همکاری با اسرائیل را محکوم کرده، و مورد انتقاد قرار
کتابامام خمینی (س) و بازسازی تفکر اسلامی: مجموعه مقالات و رویدادهای همایش، اسلام آباد - پاکستان ۲۳ و ۲۴ بهمن ۱۳۸۷صفحه 174
می دادند. ایشان با ایراد یک سری سخنرانی در قم، سیاستها و اقدامات غیر اسلامی پی در پی و حاکمیت دیکتاتوری شاه ایران را محکوم می کردند. امام خمینی(س) در سال 1963 توسط دولت ایران دستگیر شدند که این امر بشدت با مخالفت مردم مواجه شد. به این ترتیب امام خمینی(س) به عنوان رهبر مُسَلَم نهضت مقاومت ظاهر شدند. ایشان در فرصتهای مختلف دستگیر می شدند؛ اما حکومت مجبور بود به علت فشار و حمایت مردم، ایشان را آزاد کند. سرانجام حکومت، ایشان را به ترکیه تبعید کرد و از آنجا نیز به مدت سیزده سال به نجف منتقل شدند، و مدتی را نیز در فرانسه در تبعید به سر بردند. در غیاب امام که در خارج به سر می بردند، مردم ایران همچنان علیه سیاستهای سرکوبگرانۀ حاکمِ وقت مقاومت کرده، و فشار وارد بر حکومت با چنان شدتی ادامه یافت تا سرانجام در دسامبر 1978 محمدرضا شاه پهلوی مجبور به کناره گیری شد؛ و در نتیجه از سلطنت صرف نظر کرد.
شاه نیروی شبه نظامی مسلحی را تحت عنوان «ساواک» تشکیل داد. سازمانی که از طریق آن شاه با رقبای سیاسی خود برخورد می کرد، سازمانی که بسیار خشونت آمیز بود، و به طور مستقیم در مقابل شاه پاسخگو بود. این سازمان موجب وحشت همۀ ایرانیان شده بود. هنگامی که مردم برای تظاهرات به خیابانها می آمدند، ارتشیها به آنها شلیک نمی کردند و ساواک نیز نمی توانست تظاهرات مردم را تحت کنترل خود در آورد. به همین دلیل شاه مجبور شد شکست و برکناری خود از سلطنت را بپذیرد. در اول فوریه 1979 امام خمینی(س) به ایران بازگشتند و سلطنت برچیده شد. مردم ایران جهت استقبال و خوشامدگویی به رهبر بلامنازع و مسلم خود و بنیانگذار انقلاب اسلامی، به خیابانها آمده بودند.
کتابامام خمینی (س) و بازسازی تفکر اسلامی: مجموعه مقالات و رویدادهای همایش، اسلام آباد - پاکستان ۲۳ و ۲۴ بهمن ۱۳۸۷صفحه 175
سابق بر این، در تاریخ هیچ کشور دیگری، مردم با چنین جمعیتی جهت خوشامدگویی به رهبر خود به خیابانها نیامده بودند. موج جمعیت در فرودگاه به قدری زیاد بود که فرود هواپیما با مشکل مواجه شده بود.
پس از برچیده شدن سلطنت و پیروزی انقلاب اسلامی، گامهایی جهت تهیۀ پیش نویس قانون اساسی حکومت کشور، بر طبق موازین و مفاهیم اسلامی برداشته شد. مردم، امام خمینی(س) را به عنوان رهبر محبوب خود پذیرفتند و جهت رهبری روند انقلاب و تغییر نظام حکومتی که رنگ و بوی اسلامی داشت به ایشان اعتماد و اطمینان کامل کردند. امام خمینی(س) رهبری نمونه بودند، انسانی که خود را وقف آرمانِ انقلاب کرده و مملو از خلوص نیت و صداقت بودند. ایشان هیچ یک از مقامهای عالیرتبۀ حکومتی را نمی پذیرفتند. دارای زندگی بسیار ساده، شرافتمندانه و غیر تجملی بودند و جهت پیروزی انقلاب و حکومت، رهنمودهایی را طبق موازین اسلام ایراد می نمودند.
امام خمینی(س) کشور جدید ایران را بر اساس تاریخچۀ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مردم بنیان نهادند و آنان را مبدل به مردمی شریف و محترم نمودند، مردمی که به گذشته خود افتخار می کردند و به تواناییهای خود در تغییر سرنوشتشان ایمان کامل داشتند؛ بنابراین انقلاب ایران، آن سوی مرزهای ایران نیز دارای ابعاد گوناگون است. این انقلاب حامل پیام امیدواری و دستورالعمل برای تمامی مسلمانانی است که آرزوی ایجاد نظامی اسلامی و عدل و برابری در جامعه شان را دارند. اصول اخلاقی جهانی اسلام باید جهت پرداختن به واقعیتهای عملی کنونی در جامعه با صراحت عنوان شوند و ستیز واقعی با صدور حکم از بالا ممکن نخواهد بود؛ بلکه با تغییر افکار و روحیۀ مردم به وجود می آید. تغییر کلی جامعه
کتابامام خمینی (س) و بازسازی تفکر اسلامی: مجموعه مقالات و رویدادهای همایش، اسلام آباد - پاکستان ۲۳ و ۲۴ بهمن ۱۳۸۷صفحه 176
در صورتی امکانپذیر است که مردم حقیقتاً متقاعد شوند که ایدئولوژی آنان، چنان ساختار و معیارهایی را ارائه می دهد و رهبری اینچنین وجود خواهد داشت؛ و مردم متعهد، با ایمان و اعتقاد کامل به اصول اسلامی می توانند در ایجاد تغییرات بنیادی و انقلابی در هر یک از جوامع مسلمان مؤثر باشند؛ بنابراین اشتباه نیست که بگوییم انقلاب ایران ابعاد جهانی دارد و می تواند درسی برای دیگر مللی باشد که می خواهند پی به مفهوم رهبری و قدرت مردم ببرند.
تغییر سیاسی در ایران، عملاً نمایانگر تأثیر اصول اخلاقی اسلام به عنوان اساس انقلاب بوده است. برداشت معمولی و مرسوم از اسلام این بود که اسلام بنیادی برای وضع موجود است. محققان غربی و برخی تحلیلگران جهان اسلام اغلب استدلال می کردند که بدون شک، اسلام از حکومتی مطلوب و عادل، و نیز برابری در جامعه صحبت می کرده؛ اما اصول آن دیگر جهت ایجاد چنان نظام سیاسی و اقتصادی به کار نمی آید. مارکسیستها عنوان می کردند که مذهب «افیون توده ها» است؛ و افرادی که تحت تأثیر دموکراسی سرمایه داری غرب بودند، اظهار می داشتند که عصر مذهب (بویژه حکومت اسلامی) به عنوان پایه و اساس اقدامات سیاسی گذشته است. انقلاب ایران به رهبری امام خمینی(س) ضرورت وجود ساختار اسلامی، و این را که چگونه اسلام می تواند منشأ تغییرات شود به وضوح نشان داد.
اسلام صرفاً نیروی منحصر برای وضع موجود نیست؛ بلکه در عمل توانایی مقابله با چالشهای زمان معاصر را دارد. شما نیازمند یک رهبر متعهد و نیز مردمی هستید که صادقانه به صحت اصول اسلام معتقد بوده و آمادۀ تفسیر این اصول طبق شرایط معاصر باشند.
کتابامام خمینی (س) و بازسازی تفکر اسلامی: مجموعه مقالات و رویدادهای همایش، اسلام آباد - پاکستان ۲۳ و ۲۴ بهمن ۱۳۸۷صفحه 177
بسیاری از مردم دگرگونی ایران را به عنوان انقلاب مذهبی قرن بیستم تلقی می کنند. با وجود این، این انقلاب دارای ابعاد نوینی است که به دلایل زیر آن را انقلابی بی نظیر ساخته است:
اول آنکه انقلاب در جامعۀ ایرانی به وقوع پیوست که خیلی بیشتر از انقلاب 1917 روسیه و 1949 چین از لحاظ اجتماعی ـ اقتصادی توسعه یافته است.
دوم آنکه مستمندان شهری، نقش اساسی را در ایجاد این انقلاب ایفا کردند. تعداد زیادی از آنان از مناطق روستایی آمده بودند و مردم ساکن مناطق روستایی نیز همزمان در حال مبارزه بودند؛ اما مبارزه و نبرد اصلی برای برپایی انقلاب در شهرها بود. همۀ طبقات جامعه بویژه بازاریها، رهبران مذهبی، کارگران، اندیشمندان و دانشجویان و مستمندان مناطق شهری در این انقلاب شرکت داشتند. انقلاب نمایانگر ائتلاف گسترده ای از نیروهای سیاسی، مذهبی، فرهنگی و اقتصادی بود که عملاً از جریانات سیاسی منع شده بودند. این انقلاب طغیان معروفی علیه نظام ضعیف نخبه گرایانه ای بود که به استثمار مردم پرداخته و دارای ماهیت بسیار ظالمانه ای بود.
سوم آنکه نهضت انقلاب اسلامی به دنبال درگیری مسلحانه نبود؛ بلکه اعضای فعال این انقلاب در پی مقابلۀ سیاسی بودند. هزاران تن از مردم در آخرین ماه مبارزات در راه انقلاب جان خود را از دست دادند. این افراد به طور عمده تظاهر کنندگان غیر مسلح بودند، نه چریکهای مسلح. آنان ایرانیانی بودند که جان خود را در این راه دادند؛ چرا که حکومت وقت از قدرت خود به گونه ای وحشیانه استفاده می کرد. تظاهرکنندگان برای رسیدن به هدف خود، سیاستِ استفاده از تسلیحات
کتابامام خمینی (س) و بازسازی تفکر اسلامی: مجموعه مقالات و رویدادهای همایش، اسلام آباد - پاکستان ۲۳ و ۲۴ بهمن ۱۳۸۷صفحه 178
و برپایی شورشهای مسلحانه را به کار نمی بردند.
و آخر اینکه هیچ یک از دول خارجی یا جنبشهای جنگ طلب چند ملیتی با کمکهای مادی خود از انقلاب ایران حمایت نکردند، گرچه ایرانیان تبعیدی، حامی این انقلاب بودند و بسیاری از نهضتهای اسلامی مردم پاکستان، به حمایتهای معنوی و سیاسی از انقلاب ایران پرداختند؛ انقلابی که کاملاً نهضتی ایرانی بود. از طرف دیگر، دولت ستمگر ایران از حمایتهای ایالات متحدۀ امریکا برخوردار بود؛ اما شرایط ایران تا حدی تغییر کرد که ایالات متحده نتوانست حکومت دست پروردۀ ایرانی خود را در رویارویی با قیامِ وسیع مردمی و اساساً صلح طلب، از سقوط نجات دهد.
بنابراین، انقلاب ایران و رهبری امام خمینی(س) بیانگر مشخصه های نوین انقلاب با ابعاد جهانی است. از تغییرات به وقوع پیوسته در ایران در سال 1979 و پس از آن، به وضوح آشکار است که یک حکومت پایدار و با دوام، باید ریشه های خود را در مهار فرهنگی جامعه بیابد و از حمایت مردم عادی برخوردار باشد؛ یعنی به جای هدایت صرف، در خدمت آنها بوده و در صدد تأمین سعادت و بهبود اوضاع آنان باشد.
کتابامام خمینی (س) و بازسازی تفکر اسلامی: مجموعه مقالات و رویدادهای همایش، اسلام آباد - پاکستان ۲۳ و ۲۴ بهمن ۱۳۸۷صفحه 179
کتابامام خمینی (س) و بازسازی تفکر اسلامی: مجموعه مقالات و رویدادهای همایش، اسلام آباد - پاکستان ۲۳ و ۲۴ بهمن ۱۳۸۷صفحه 180