شرح حال مختصر حضرت امام خمینی به قلم برادر ایشان

حضرت امام خمینی در اول آفتاب روز چهارشنبه بیستم جمادی الثانی 1320 قمری مطابق اول مهرماه 1281 شمسی در خمین در عمارت موجود فعلی که از جدّ، به پدر و از پدر به اولاد به ارث رسیده متولد شدند.  من و حضرت امام خمینی و مرحوم حاج سید نورالدین و سه خواهر به نام های مولوده‏ آغا و فاطمه و آقازاده همگی از یک پدر (مرحوم آقا مصطفی) و یک مادر (مرحومه هاجر آغا) به دنیا قدم نهاده ‏ایم. و به جز این، نه برادر و خواهر امی و نه برادر و خواهر ابی داریم و نه مادر ما شوهر دیگری داشته و نه هندی است. ایشان اهل خمین و فرزند یکی از بزرگترین علما به نام مرحوم آقا میرزا احمد بودند. شناسنامۀ امام خمینی شمارۀ 2743 صادر از گلپایگان (خمین بخش گلپایگان بود)، تاریخ تولد 1279 شمسی (تولد واقعی 20 جمادی الثانیه 1320 هجری قمری مطابق 1281 شمسی است) نام خانوادگی مصطفوی، پدر او آقا مصطفی و مادر، خانم هاجر. در موقع شهادت پدر سن حضرت امام خمینی چهار ماه و بیست و دو روز بود و نگارنده (پسندیده) هفت سال و 24 روز داشتم. به فاصلۀ تقریبی یک سال بعد من هشت ساله و مرحوم حاج سید نورالدین اخوی شش ساله ملبس به لباس روحانی و عبا و عمامه شدیم و حضرت امام خمینی تحت سرپرستی مادر و عمه و مرضعه خود به نام ننه خاور (که دایه در منزل بود) پرورش یافت.

ایشان و دو خواهر زیر نظر دایه و کلفت و بعض اقوام دیگر در خمین ماندند و مادر و عمه و خواهر بزرگتر و من و اخوی دیگر و مرحوم حاج شیخ فضل‏اللّه‏ عموی مادرمان و یک نفر نوکر برای قصاص در 1322 قمری به تهران رفتیم تا قصاص عملی شد و مراجعت کردیم حضرت امام تازه زبان باز کرده و تحت توجه مرحومه صاحب خانم عمه و هاجرآغا خانم مادر و دایه بودند و بعد از چند سال به درس اشتغال یافتند. ننه خاور امام را نگهداری می‏ کرد و به او شیر می‏ داد. ننه خاور از زن های بسیار لایق و باشهامت بود. شوهرش کربلائی میرزا آقا، تفنگدار و نوکر پدرمان بود، او هم بسیار رشید بود. خوب اسب سواری و تیراندازی می‏ کرد. منزلشان نزدیک منزل ما بود و فاصلۀ چندانی با ما نداشتند. حضرت امام در کودکی ذهن سرشاری داشتند، جست و خیز زیاد و بازی زیادتر داشته و سرآمد همبازی ها بودند. همبازی های ایشان فوت شده‏ اند و تنها آقای میرزا حسن خان مستوفی خاله زادۀ ما مانده است که در تهران هستند.[1] ایشان ذهن سرشاری دارند و حالشان خوب است همسال حضرت امام می ‏باشند مشاغل مهم دولتی داشته‏ اند و با صحت عمل خدمت می ‏نمودند. حضرت امام رشید و درشت بودند یکی از استادهای من آخوند ملا عبداللّه‏ بود که به نظرم استاد (آقای اخوی) امام هم بود ولی ایشان فرمودند یادم نیست. آخوند ملا عبداللّه‏ به امام پهلوان پایتخت می ‏گفتند. روزی که قاتل پدرمان را کشتند روز چهارم ربیع الاول 1323 بود که امام تقریباً سه سال بیشتر نداشت.

 تحصیلات

 امام در مکتب‏خانۀ ملا ابوالقاسم تحصیل می‏ کردند. ملا ابوالقاسم پیرمردی بود که مکتب‏خانه‏ اش نزدیک منزل ما بود. من هم پیش او درس خوانده بودم. هر یک از ما بچه‏ ها در مکتب‏خانه روزی نیم جزء قرآن می‏ خواندیم و هر وقت کسی قرآن را ختم می ‏کرد و به آخر می‏ رسید، رسم بود که به سایر بچه‏ ها و به ملاّ نهار بدهد. امام پس از ختم قرآن که سنش هفت سال بود تقریباً برای فراگیری ادبیات و درس عربی، نزد شیخ جعفر پسر عموی مادر ما رفتند و بعد از او پیش میرزا محمود افتخار العلما. درس های ابتدایی را نزد مرحوم حاج میرزا محمد مهدی (دایی ‏مان) شروع و سپس نزد مرحوم حاج میرزا رضا نجفی (که شوهر خواهرمان بود) منطق را شروع کردند و بعد هم منطق و مطول و سیوطی را نزد من خواندند. و ضمناً  نزد من مشق هم می‏ کردند چون من تا اندازه ‏ای خط نستعلیق را خوب می ‏نوشتم ولی طوری شده بود که خطشان به خط من خیلی شبیه شده بود و به اندازه ‏ای شبیه بود که یکبار من نصف کاغذ را نوشتم و نصف دیگرش را ایشان نوشتند و هیچ کس نمی ‏توانست بین این دو خط فرق بگذارد. در هر صورت امام تا 16،17 سالگی در خمین بودند و بیشتر دروس مقدماتی را نزد من خواندند سپس در سال 1336 قمری به اراک رفتند. در آن وقت مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری در اراک بودند. مرحوم حاج آقا نوراللّه‏ عراقی در نظر مردم مقدم بر حاج شیخ بود ولی حاج شیخ علماً بر همه مقدم بود. امام در آن سال به سلطان آباد (اراک) رفتند و نزد مرحوم شیخ محمد گلپایگانی منطق و نزد مرحوم آقا عباس اراکی شرح لمعه خواندند.

مرحوم آیت اللّه‏ حائری در رجب سال 1340 قمری (نوروز 1301 شمسی) از اراک به قم هجرت کردند،امام هم بدنبال هجرت حاج شیخ، به قم رفتند. یعنی به خمین آمدندو از خمین به قم تشریف بردند. در قم تتمۀ مطول را نزد مرحوم ادیب تهرانی موسوم به آقا میرزا محمد علی و سطوح را نزد مرحوم آقای حاج سید محمد تقی خوانساری و بیشتر نزد مرحوم آقا میرزا سید علی یثربی کاشانی تا آخر سطوح ـ خواندند و با ایشان به درس خارج مرحوم آیت اللّه‏ حائری می ‏رفتند و عمدۀ تحصیلات ایشان نزد آن مرحوم بوده است فلسفه را نزد مرحوم حاج سید ابوالحسن قزوینی و ریاضیات، هیئت و حساب را نیز نزد ایشان و مرحوم آقا میرزا علی اکبر یزدی خواندند و عمده استفاده ایشان در علوم معنوی و عرفانی نزد مرحوم آقای آقا میرزا محمد علی شاه آبادی بوده است.

تا وقتی که مرحوم حائری در حیات بودند (سال 1355 هجری قمری)ایشان به درس آن مرحوم حاضر می ‏شدند در آن زمان موقعیت علمی امام خیلی زیاد شده بود و خودشان فقه و اصول را تدریس می ‏کردند. عرفان و فلسفه را هم خصوصی به بعضی از زبدگان درس می‏ دادند. پس از فوت مرحوم آیت‏ اللّه‏ حائری با عده ‏ای از فضلا و رفقا مباحثه برقرار کردند تا آنکه مرحوم آیت ‏اللّه‏ بروجردی رحمت اللّه‏ علیه به قم آمدند. امام برای ترویج ایشان به درس حاضر می ‏شدند و به اظهار خودشان استفاده هم کرده ‏اند در آن اوقات بر حسب تقاضای جمعی از آقایان مثل مرحوم آقای مطهری و غیره در مسجد سلماسی قم به تدریس خارج فقه مشغول شدند و از علوم عقلیه باز ماندند و این درس خارج در تمام مدت اقامت در نجف اشرف ادامه داشت. (پس از انتقال به پاریس اوضاع دگرگون گردیده و حسب وظیفه شرعی و تکلیف ضروری به اهم امور اشتغال داشتند.)

مجلس درس امام موج می‏ زد از علمای زیادی که برای استفاده بدان جا می‏ رفتند. امام از نبوغ و استعداد فوق ‏العاده ‏ای برخوردار بودند، با اینکه بیست سال اول عمرشان را در تحصیل ادبیات گذراندند و مدت زیادی به ادبیات پرداختند با این حال از سال 1340 تا 1347 (ه.ق) جهش فوق‏ العاده ‏ای در ایشان پیدا شد که حتی اسفار را هم پشت سر گذاشتند و از فضلا و شخصیت‏ های برجستۀ حوزۀ علمیه به شمار می ‏آمدند.

 ازدواج

 امام در سال 1308 با صبیه مرضیه حضرت حجت ‏الاسلام والمسلمین آقای حاج میرزا محمد ثقفی دامت برکاته،[2] به نام خدیجه خانم ثقفی و معروف به قدس ایران متولد 1292 شمسی ازدواج کردند. این مخدرۀ محترمه و صالحه عاقله برحسب خوابی که می ‏بیند ازدواج با ایشان را قبول می ‏کند. مراسم ازدواج در تهران بود و در آن هنگام ما به یکی از دوستان خودمان که افسر خیلی خوبی بود وارد شدیم و در منزل ایشان سکونت گرفتیم. پس از مراسم ازدواج، امام با همسرشان به قم آمدند.

منبع: خاطرات آیت الله پسندیده، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، صص 215-218

 [1]  نامبرده در سال 1371 به رحمت ایزدی پیوست. ناشر