نویسنده: حفیظ الله فولادی

رسـانه ها و تربیت از منظر امام خمینی (س)

مقدمه

فرهنگ را در هر جامعه ای، می توان به شـیوه زنـدگی اعـضای آن جامعه اطلاق کرد. از این رو، جوامع انسانی بر حسب نگرش ها، ارزش ها و آداب و رسومی و نوع زندگی مادی، دارای فـرهنگ های متنوعی هستند. گوناگونی فرهنگ انسانی هنجارهای اجتماعی خاصی را که بیان گر بایدها و نبایدها زنـدگی در آن جامعه است، مطرح مـی سازد. تـربیت انسان در جهت پذیرش آن هنجارها و الگوهای رفتاری در اصطلاح علوم اجتماعی می توان به جامعه پذیری و یا اجتماعی شدن فرد تغییر کرد؛ گو این که در تربیت، چیزی فراتر از رفتاری مطابق هنجارها و قواعد و اصول اجـتماعی داشتن مورد نظر است؛ زیرا در تربیت، شکوفایی استعدادهای انسان در جهت رسیدن به کمالات انسانی و معنوی نیز مطرح شده است که مستلزم رفع موانع است که زمینه های اتصاف انسان به کمالات اخـلاقی و الهـی را از بین می برد؛ حال آن که در اجتماعی شدن، رعایت قوانین اجتماعی و شهروند خوب بودن کافی است.

به هر حال، عوامل متعددی در این زمینه نقش دارند. در همه فرهنگ ها، خانواده کانون اصلی تربیت و اجـتماعی سـاختن کودک در دوران طفولیت است که درونی کردن ارزش ها و هنجارهای فرهنگی را در کنار وابستگی های عاطفی و آموختن زبان، به کودک می آموزد. علاوه بر آن، مدرسه و گروه همسالان و رسانه های گروهی و برخی عوامل دیگر مـانند مـحیط کار نیز اهمیت فراوانی دارد. از آن جا که موضوع مقاله حاضر، بررسی نقش رسانه های گروهی در تربیت از دیدگاه حضرت امام خمینی (س)است، به جهت انجام بحث، از پرداختن به سایر عـوامل خـودداری مـی کنیم.

 

اهمیت رسانه های گروهی

رسانه های گـروهی بـه جـهت ویژگی های ممتازی که نسبت به سایر عوامل تأثیر گذار در فرآیند تربیت انسان دارند، دارای اهمیت به سزایی هستند. قدرت وسایل ارتـباط جـمعی آن قـدر مهم است که برخی معتقدند رسانه ها قادرند نـسلی جـدید در تاریخ انسان پدید آورند؛ نسلی که از لحاظ رفتار و افکار و نحوه تعامل با همنوعان خود، با نسل های پیشین تفاوت داشـته بـاشد. مـارشال مک لوهان مشهورترین جامعه شناس کانادایی و از بزرگ ترین متخصصان مسئله ارتـباطات جمعی، چنان اهمیتی برای وسایل ارتباط جمعی قائل است که آن راحتی مهم تر از اندیشه دینی یعنی محتوای این ارتـباط مـی داند. (قـائم مقامی، ص 28 - 29).

بنابراین، تردیدی نیست که رسانه های جمعی می توانند نگرش ها و بینش های مـردم را عـمیقا تحت تأثیر قرار دهند و انواع گوناگون اطلاعات را که به گونه دیگری امکان اخذشان بوده، به مـخاطبان خـود انـتقال دهند.

امام (س) که در دهه های پایانی قرن بیستم، انقلابی عظیم را با مـحوریت ارزشـهای الهـی و هدف احیای عمل به فرامین دینی رهبری کرد و آن را به پیروزی رساند، تحولی همه جـانبه را در هـمه سـاخت ها و نهادهای اجتماعی کشور به وجود آوردند. انقلابی که به فرموده ایشان تحفه الهی و هـدیه غـیبی از جانب خداوند به ملت مظلوم ایران بود: «امکان نداشت با وجود تبلیغات ضـدّ اسـلامی و ضـدّ روحانی و با تفرقه افکنی های بی حساب قلم داران و زبان مرزدان در مطبوعات و سخنرانی ها و مجالس و محافل، و وجود آن هـمه مـراکز عیاشی و فحشا و قمار مسکرات و نیز وضع مراکز آموزشی، و رسانه ای، انقلابی با انگیزه و هـدف بـه پیـروزی رسد (وصیتنامه امام خمینی (س)، بند 1). یکی از مراکزی که همراه با انقلاب متحول گـردید، نـهاد مربوط به وسایل ارتباط جمعی بود. حضرت امام (س) در مناسبتهای مختلف، چـه در قـالب سـخنرانی و چه با ارسال پیام، اهمیت و حساسیت این رسانه ها و توجه دادن به اصلاح محتوا و کیفیت ارتباط بـا مـخاطبین را مـورد تأکید قرار داده اند و در وصیت نامه سیاسی - الهی خود نیز به این مـهم پرداخـته اند .

از آن جا که رسانه های گروهی شامل رادیو، تلویزیون، سینما، تئاتر، مطبوعات و . است، در این مقاله، بیشترین تأکید بـر تـأثیر گذاری رادیو و تلویزیون در امر تربیت صحیح و اصلاح یا انحراف و فساد جامعه از مـنظر حـضرت امام (رحمه اللّه)خواهد بود؛ البته بررسی دیـدگاه حـضرت امام (س) در مورد سایر رسانه ها به خصوص مـطبوعات نـیز اولویت دیگری است که باید در جای خود به آن پرداخته شود .

اهمیت رادیو و تـلویزیون در مـقایسه با مراکز آموزشی

رادیو و تـلویزیون هـمانند مدرسه ای بـزرگ بـر تـمامی ابعاد زندگی انسانی حتی در اوقات فـراغت و هـنگامی که برای سرگرمی استفاده می شود، تأثیر می گذارد و از آنجا که نسبت به سـایر مـراکز آموزشی از قبیل مدرسه و دانشگاه، از گستردگی زمـانی و مکانی و هم چنین قـدرت تـأثیر گذاری از طریق چشم و گوش بـرخوردار اسـت، اهمیت بیشتری در ابعاد تربیتی کودکان و نوجوانان و جوانان و حتی بزرگسالان پیدا می کند. «ژان کازنون» جـامعه شـناس و صاحب نر در علوم ارتباطی، در بـیان تـفاوت های مـیان مدرسه و رسانه های گـروهی مـی گوید:«مدرسه فقط سال هایی انـدک از حـیات طفل یا جوان را به خود مشغول می دارد، ولی وسایل ارتباط جمعی بی هیچ محدودیتی در تمامی مـراحل زنـدگی با انسآنهایند و از آغاز تا پایان عـمر آنها را پوشش مـی دهند؛ مـدرسه فـقط ساعاتی چند از حیات طـفل یا جوان را در اختیار دارد، حال آنکه رسانه های گروهی در تمامی ساعات شب و روز به خانه می آیند و لذا هیچ مـحدودیت زمـانی ندارند؛ مدرسه قشری خاص از انسآنها، آن هـم بـه تـعداد انـدک را زیـر پوشش می گیرد، ولی وسـایل ارتـباط جمعی همه را پوشش می دهد (ساروخانی، ص 70 - 71).

امام (س) در مورد اهمیت این رسانه ها می فرماید:«رادیو و تلویزیون و این ها کـه در تـمام سـطح کشور انتشار پیدا می کنند و مردم با گـوششان و چـشمشان مسائل را ادراک مـی کنند و آن کـسی کـه بی سواد است هم در این جا می تواند بفهمد و آن کسی هم که با سواد است؛ این بسیار اهمیت دارد» (صحیفه امام؛ ج 6، ص 399) و در جای دیگر: «دانشگاه ها، دانشگاه های موضعی است، این [رادیو و تلویزیون] یک دانـشگاه عمومی است؛ یعنی دانشگاهی است که در تمام سطح کشور گسترده است» همان).

رسالت تربیتی رسانه ها از دیدگاه امام (س)

با توجه به مطالبی که در مورد رسانه های گروهی ذکر شد، امام (رحـمه اللّه)نـقشی بسیار حساس و حیاتی را برای این رسانه ها قایل است و همان طور که اگر تربیت به دست مربی صالح یا فاسد باشد، متربی نیز صالح یا فاسد خواهد شد، صلاح و فـساد در ایـن مجموعه ها را منجر به صالح یا فاسد شدن جامعه می داند. در ادامه بخشی از دیدگاه های حضرت امام (س) را در این مورد می آوریم:

"تمام رسانه ها، مربی یک کـشور هـستند، باید تربیت کنند. افراد یـک کـشور را و باید خدمت کنند به ملت" (همان؛ ج 7، ص 322).

"این دستگاه [رادیو و تلویزیون] اگر آموزنده باشد، اگر فیلم ها یا خطابه ها یا اخبار جوری باشد که آموزنده باشد، ایـن بـچه کوچولو هم از حالا تـربیت مـی شود، یک تربیت صحیح و اگر چنان چه خدای نخواسته یک اخلاقی در او باشد، آن بچه ها که کوچک اند از اول تربیت فاسد می شوند. آنها نگاه می کنند اگر فیلم یک فیلم آموزنده باشد، این بچه ها تربیت مـی شوند بـه تربیت صحیح؛ و اگر یک فیلمی باشد که بر خلاف باشد، انحراف کننده باشد، بچه تربیت می شود به تربیت انحرافی؛ بزرگ ها هم همین طور. بنابراین مسئولیت است» (همان، ج 10، ص 215).

مطلبی که از ایـن فـرمایشات حضرت امام (س) به ذهن می آید این است که دغدغه تربیت صحیح داشتن و تلاش در جهت دوری از تربیت فاسد و انحرافی، در گـرو احساس مسئولیت متولیان و دست اندکاران امور است؛ زیرا با این احـساس، انـسان خـود را به دلسوزی و تلاش مضاعف در قبال انسآنهای دیگر مؤظف می داند. از همین زاویه، کلام حضرت امام (س) که مـی فرماید « مـعلمی شغل انبیاست» بهتر معنا می شود، زیرا انبیای الهی پس از نیل مرتبه و مسئولیت سنگین هـدایت انـسآنها، تـلاشی بی وقفه را در کنار تحمل انواع گرفتاری ها انجام داده اند. در همین راستای، امام (س) نقش معلم و شاگردی را بـرای رسانه ها قایل است و می فرماید:«رادیو و تلویزیون وظیفه دارد که با مردم حکم معلم و شـاگرد داشته باشد . به جـای آن چـیزهایی که به درد ملت نمی خورد یا مضر به حال ملت است، یک چیزهایی مفید را به مردم بدهند. مردم را تغذیه کنند به غذاهای صحیح و سالم » (همان، ج 5، ص 203).

انحراف رسانه ها از اهداف اولیه

شاید بتوان ادعـا کرد که هدف اولیه سازندگان رسانه های ارتباط جمعی، چیزی جز سهولت امر اطلاع رسانی و انتقال سریع اخبار نبوده است و بعید به نظر می رسد که به منظور سلطه فکری و فرهنگی بر دیـگران و ایـجاد و ترویج انواع انحرافات و بدآموزی ها در بین همنوعان بوده باشد. امام خمینی (س) در این مورد می فرماید: «این [کیفیت برنامه های رسانه های گروهی ]با آن طوری که از اول شاید آنهایی که درست کردند این ها را، نظر آموزشی داشتند بـه ایـن ها. این دستگاه ها دستگاه های تربیتی است، باید تمام اقشار ملت با این دستگاه ها تربیت بشوند، یک دانشگاه عمومی است» (همان).

به نظر برخی از صاحبنظران علوم اجتماعی، رسانه های همگانی در دنـیای امـروز، از اهداف اولیه خود دور شده و برنامه هایشان هر روز بیش از پیش به زوال و انحطاط کشانیدن جوامع در ابعاد اخلاقی و فرهنگی و ترویج انواع نابکاری ها و فحشا و برهنگی ها و قتل و جنایت، منجر می شود (قائم مقامی، ص 11). در این زمینه نـکته ای را کـه حـتی کسانی همانند کارل پوپر، فیلسوف لیـبرال قـرن بـیستم، که برنامه های تلویزیون دنیای به ظاهر متمدن امروزی را در ترویج انحرافات اخلاقی بسیار مؤثر می دانست، قبول دارد، ذکر می کنیم .

پوپر می گوید: «ما با اسـتفاده از تـلویزیون و وسـایلی مانند آن به آموزش خشونت به فرزندان خود پرداخـته ایم و. بـا کمال تأسف، به اعمال سانسور در این زمینه نیاز داریم»

پیش بینی پوپر از وضعیت حاکم بر سانه ها این است که: «کـه قـتل و جـنایت سکه رایج آن خواهد بود» (همان، ص 77).

از این رو، وی قایل است کـه اگر کودکان بهتر آموزش دیده و تربیت شوند، بهتر می توان در کنار همدیگر زندگی کرد. و اگر این نکته [آموزش و تربیت صـحیح ]فراموش شـود، حـکومت باید در اموری نظیر انتشارات و تلویزیون بیشتر مداخله کند(همان).

در رابطه بـا هـمین انحطاط رسانه ها و دور افتادن از اهداف آموزشی و تربیتی صحیح و انسانی است که امام (س )در وصیت نامه سـیاسی الهـی خـود، نمایی از برنامه ها و نقشه های انحرافی استعمارگران توسط رسانه های گروهی را مورد اشاره قرار مـی دهد:

"رادیـو تـلویزیون و مطبوعات و سینماها و تئاترها از ابزارهای مؤثر تباهی و تخذیر ملت ها، خصوصاً نسل جوان بوده است. در ایـن صـد سـال اخیر، به ویژه نیمه دوم آن، چه نقشه های بزرگی از این ابزار، چه در تبلیغ ضدّ اسلام و ضـدّ روحـانیت خدمتگزار و چه در تبلیغ استعمارگران غرب ازشرق کشیده شده و از آنها برای درست کردن بـازار کـالاها، خـصوصاً تجملی و تزیینی از هر قماش، از تقلید در ساختمآنها و تزیینات و تجملات آنها و تقلید در اجناس نوشیدنی و پوشیدنی در فـرم آنها استفاده کردند، به طوری که افتخار بزرگ فرنگی مآب بودن در تمام شئون زنـدگی از رفـتار و گـفتار و پوشش و فرم آن، به ویژه در خانم های مرفه یا نیمه مرفه بود. فیلم های تلویزیون از فرآورده های غـرب یـا شرق بود، که طبقه جوان زن و مرد را از مسیر عادی زندگی و کار و صـنعت و تـولید و دانـش، منحرف به سوی بی خبری از خویش و شخصیت خود، و یا بدبینی و بدگمانی به همه چیز خود و کـشور خـود، حـتی فرهنگ و ادب و مآثر پر ارزشی که بسیاری از آن با دست خیانتکار سودجویان بـه کـتاب خانه ها و موزه های غرب و شرق منتقل گردیده است. مجله ها یا مقاله ها و عکس های افتضاح بار و اسف انگیزی، و روزنامه ها بـا مـسابقات در مقالات ضدّ فرهنی خویش و ضدّ اسلامی، با افتخار مردم، به ویژه طـبقه جـوان مؤثر را به سوی غرب یا شرق هـدایت مـی کردند. اضـافه کنید بر آن تبلیغ دامنه دار در ترویج مراکز فـساد و عـشرتکده ها، و مراکز قمار و لاتار، و مغازه های فروش کالاهای تجملاتی و اسباب آرایش، و بازی ها و مشروبات الکلی بـه ویـژه آنچه از غرب وارد می شد» (وصیتنـامه امـام خمینی (س)، بـند م).

در واقـع همین سیاست ها و برنامه های حساب شده، جـهت انـحراف فرهنگی و تهی کردن جوامع از هویت و استقلال خود، باعث بروز بسیاری از مسائل و نـابهنجاری های اجـتماعی، به خصوص در جوامع جهان سوم گـردیده است و با قاطعیت مـی توان گـفت که بخش عمده ای از گرفتاری ها و مسائل ایـن جوامع، منبعث از نتایج سلطه فرهنگی و ترویج بسیاری از انحرافات از طریق همین رسانه های عمومی اسـت. حـضرت امام (س) در بدو ورودشان بـه کـشور، در سـخنرانی تاریخی خود بـر سـر مزار شهدای انقلاب اسـلامی مـی فرماید:

"ما با رادیو مخالف نیستیم، ما با فحشا مخالفیم. ما با تلویزیون مخالف نـیستیم، مـا با آن چیزی که در خدمت اجانب، بـرای عـقب نگه داشـتن جـوانان مـا از دست دادن نیروی انسانی مـاست، ما با او مخالفیم." (صحیفه امام، ج 6، ص 15).

چنان اشاره شد، واقعیت این است که اربابان سیاست های اسـتعماری، از طـریق رسانه های گروهی، با ارایه فرهنگ غـربی و بـه خـدمت گـرفتن ایـادی خود باخته و فـرومایه خـود در کشورهای دیگر، آنان را از ویژگی های اخلاقی و معنوی و فرهنگی خویش بیگانه ساختند و به تقلید از مظاهر پوشالی و جنبه های مـبتذل فـرهنگ خـود تشویق کردند؛ کشورهایی که مردمان آنها بـه تـولید و خـلاقیت و فـعالیت های اجـتماعی در جـهت پیشرفت ممالک خود بیشتر از هر چیز نیازمند بودند، سعی می کردند با تشدید روحیه مصرف کالاهای غربی و سرگرم نمودن به شهوترانی و صرف وقت در پای گیرنده هایی که به نمایش رقـاصه ها، روسپی ها و کابوهای وحشی می پرداختند، آنان را از توجه به اولویت ها، مصالح و واقعیت های جامعه خویش دور سازند. برنامه ریزان کشورهای استعمارگر، در جهان سوم با ساختن فیلم های بی پروای جنسی در کشورهایی که فرهنگ مذهبی در آنها حاکم اسـت، نـه تنها سبب پدیدار شدن تضادهای کشنده می شوند، بلکه مردم را دعوت می کنند که انواع تجربه های جنسی و ابداعات و انحرافات فحشانگاران دنیای غرب را تجربه کنند. آنها سعی دارند که با ترویج انـحرافات اخـلاقی، ذهن جوانان را از توجه به فعالیت های تولیدی، مبارزه با ترفندهای استعمارگران، تلاش در جهت تحقق آرمانهای مقدس و هر آنچه که به مصالح عمومی و اجتماعی آنـان مـربوط است، منحرف ساخته و متوجه مسائل حـیوانی و ضد اخلاقی سازند؛ زیرا وقتی تمامی فکر انسان متوجه این مسائل باشد، نه کسی به فکر کرامات انسانی و الهی خواهد افتاد، نه کسی بـرای فـداکاری در راه اهداف مقدس دینی و الهـی و اسـاسا دین، ارزشی قایل خواهد بود و نه کسی متوجه نابودی ارزش های فرهنگی جامعه خویش خواهد شد.

انصاف این است که در سایه تبلیغات رسانه ای، معیارهایی که قرآن کریم برای جاهلیت برشمرده اسـت، در دنـیای به ظاهر متمدن امروزی، به شکل بی سابقه ای مایه تفاخر و مباهات شده و معیار ترقی و پیشرفت تلقی می شود و با تبلیغ انواع جلوه گری ها، زیورها، آرایشها، برهنگیها و شهوت رانیها، جاهلیت مدرن مدوّن رخ نموده است. چـنین وضـعیتی دور بودن از ارزشهای اخلاقی و معنوی و پرداختن به زندگی شهوانی و حیوانی را وجهه همت خویش ساخته است. شکی نیست که تمامی ایـن ها هدفی جز اشاعه بی مسئولیتی، نابودی ارزش ها و مفاهیم عالی انسانی و سرانجام اسـتعمار فـرهنگی از سـوی صاحبان کمپانی های بزرگ فیلم سازی، که مورد حمایت سیاست مداران کشورهای استعماری هستند، هدف دیگری ندارند؛ زیـرا انـسانی که به ارزش های الهی و دینی پشت پا زده باشد، نه تنها به پدیده تازه ای دسـت نـمی یابد، بـلکه با افتادن در سراشیبی شهوت پرستی و حیوانیت، فریفته پدیده هایی می شود که قرن ها پیش، اسلام همه آنها را به عنوان معیارهای عصر جاهلیت در هم کوبیده است (قائم مقامی، ص 11 - 19).

بنابراین در زندگی امـروزه، وسایل ارتباط جمعی بـه ویـژه در شکل دهی به افکار و شخصیت اجتماعی مردمان به خصوص جوانان، از اصلی ترین و عمیق ترین تأثیر گذاران به شما می روند؛ زیرا امروزه دیگر زندگی به هیچ وجه منحصر به چهار دیواری خانواده و مدرسه و حـتی اجتماع و کشور خاصی نیست. بنابراین، تا آن جا که در توان نخبگان و تصمیم گیران امور فرهنگی کشور است، باید در جهت پالایش رسانه های عمومی، تلاش شود و تمام همت صرف این شود که در عین این کـه بـرنامه ها برای اقشار جامعه جذاب و گیرا باشد، پر محتوا، آموزنده و اصلاح گر هم باشد؛ به گونه ای که افراد جامعه را به سمت رشد فضایل اخلاقی و حفظ اصالت های انسانی سوق داده و آنان را با حیله ها و نیرنگ های اسـتعمارگران کـه امروزه دیگر اهرم و سلطه نظامی شان از درجه اعتبار در جهت سلطه بر کشورها ساقط گردیده و عمده ترین حربه آنان، استعمار فرهنگی و تهاجم به فرهنگ جوامع مستقل جهت مسخ هویت اصیل فرهنگهاست، آشـنا سـازد.

امام (س) در این زمینه می فرماید: «این همه مراکز فساد که در ایران ایجاد کردند، همه چیزهایی که برای آموزش و پرورش بود، این ها تبدیلش کردند به مرکز فساد. سینما یک جایی اسـت کـه بـرای آموزش است، برای پرورش اسـت، رادیـو، تـلویزیون، همه این ها تا وقتی که رسید این جا به دست این هایی که مأمور بودند از طرف غیر که وطن را به این حال در آوردنـد و مـأموریت بـرای وطنشان داشتند، این ها را منقلب کردند به یک چـیزی کـه بر خلاف بود» (همان؛ ص 476 ).

"ملت عزیز در طول پنجاه سال اخیر، گرفتار مجلات و روزنامه های تخریب کننده و فاسد کننده نـسل جـوان و از آنها بدتر سینماها و رادیو و تلویزیون بود که با برنامه های خود، مـلت را به حد وافر در آغوش غرب و غرب زده ها غلتانید و ضررهای رسانه های گروهی از خرابی های توپ و تانک ها و سلاح های مخرب بالاتر و بدتر اسـت. "(همان، ج 19، ص 159).

"شما می دانید که از اولی که این صدا و سیما در ایران وجود پیدا کرد، آنچه که شاید بـشود گـفت از هـمه چیزها بیشتر صدمه وارد کرد به هم حیثیت این ملت و هم در وابسته کـردن ایـن مـلت به قدرت های بزرگ، این دستگاه ها بود . این دستگاه ها در زمان این پسر بدتر از پدر مخصوصا، خـیانت های کـرد بـه ایران از حیث تبلیغات جهات فساد. و هر فسادی که آنها می خواستند در ایران راه بیاندازند یکی از عـواملش تـبلیغاتی بود که در صدا و سیما می شد. ترویج فساد از همه طرف در مطبوعات و در رادیو و تلویزیون، نـشان دادن فـیلم های مـفتضح برای تباهی طبقه جوان، مصرفی بار آوردن ملت در تبلیغ کالاهای مصرف خارجی، همه اینها و بـسیاری از چـیزهای دیگر که در خدمت غرب و شرق بود، از راه رادیو و تلویزیون، یکی از راه های بزرگشان برای تـبلیغ ایـن امـور بود." (همان، ج 16، ص 117).

ملاحظه می شود که امام (س) موضوع تهاجم فرهنگی را که با استفاده از ابزار رسـانه ای صـورت می گیرد، در منحرف ساختن نسل جوان مملکت بسیار مهم می داند و مفاسد ناشی از آن را بـسیار بـالاتر و مخرب تر از خرابی های به جا مانده از حملات توپ و تانک و تهاجم نظامی دشمن به حساب می آورد. هـمان گـونه کـه از عبارات حضرت امام (س) نیز هویداست، ابزار دشمن در این شبیخون، رسانه ها و وسـایل ارتـباط جمعی است.

از نتایج چنین تهاجمی، ترویج انواع مفاسد، تقویت روحیه مصرف گرایی و بی توجهی به احساس مـسئولیت در مـقابل برنامه های خانمان برانداز دشمنان بر ضدّ منافع و مفاخر ملی و فرهنگی است؛ زیـرا وقـتی جوانان یعنی فعال ترین و پر انرژی ترین اقشار یک جـامعه در دام عـیش و عـشرت و شهوت خواهی ناشی از تبلیغات پر هجمه رسانه های دشـمن گـرفتار آیند، نمی توان به آنان امیدی بست و یا فضیلت اخلاقی و جوانمردی را در آنان سراغ گـرفت. ایـن ها واقعیاتی است که امروزه در جـوامع غـربی اندیشمندان اجـتماعی را بـه تـکاپو انداخته است . آنها یکی از اولویت های اصـلاحات اجـتماعی را به کنترل و اصلاح برنامه های وسایل ارتباط جمعی در تأثیری که بر کودکان دارنـد، مـی دهند. ذکر این نکته ضروری است کـه بیان موارد سوء اسـتفاده از رسـانه های جمعی، هرگز به معنای نـادیده گـرفتن جهات مثبت و خدمات ارزنده این ابزار به جامعه بشری نیست، زیرا جنبه های مـثبت و بـسیار مفید آنها در فرآیند آگاهی بـخشی و اطـلاع رسـانی و سهولت امر انـتقال پیـام ها و آگاهی جوامع از وضعیت یـکدیگر و فـراتر رفتن آنها از محدوده جغرافیایی و محیطی خود و بسیاری از موارد دیگر، اموری نیستند که نیازی بـه ذکـر آنها باشد؛ مقصود توجه دادن بـه ایـن واقعیت اسـف بـار اسـت که بشر در استفاده از ایـن ابزار دچار خطاهای خانمان برانداز و فرهنگ سوز نیز هست.

برنامه های تربیتی رسانه های عمومی از منظر حـضرت امام (س)

حضرت امام (س) که پرورش یـافته مـکتب اهـل بـیت عـصمت علیهم السّلام بـودند و بـا صراحت و شفافیت تمام به همگان اعلام کردند که قیامشان به انگیزه الهی و با هدف پیاده شـدن دسـتورات اسـلام در تمام ابعاد فردی و اجتماعی است، پس از پیروزی انـقلاب اسـلامی نـیز، در راسـتای تـحقق ایـن هدف، در مناسبت های مختلف، همه نهادها، ارگانها، سازمانها و اقشار مختلف جامعه را به شناخت وظایف و انجام آنها توصیه و تأکید می کردند. ایشان در مورد رسانه های گروهی نقش آن در جریان تربیت آحاد جـامعه، که موضوع این مقاله است، مسئولین امر را به مواردی سفارش کرده اند که بدانها اشاره می کنیم .

ایشان معتقد است: رسالت رسانه های گروهی باید چنان باشد که با نصب العین قرار دادن مـصالح اسـلام و ملت مسلمانان که برای اسلام جانفشانی ها کرده اند و صدمات فراوانی را در راه آن به جان خریده اند، برنامه های این دانشگاه عمومی را آن گونه تهیه کنند که نتیجه آن، تربیت افرادی مبارز، متفکر، ظلم سـتیز و آشـنای به دسیسه های جهان خواران باشد تا آنها با اتکای به هویت فرهنگی و دینی خود به گونه ای بار بیایند که در برابر فرهنگ منحط غـرب، دچـار خودباختگی نشوند و با حفظ اسـتقلال خـود، در راستای منافع ملی و دینی تلاش نمایند ». کلام امام (س)در این باره چنین است:«باید این دستگاه [رادیو و تلویزیون]، دستگاهی باشد که بعد از چند سال، تـمام قـشر ملت را روشن کند، تـمام را مـبارز بار بیاورد، تمام را متفکر بار بیاورد، تمام اینها را مستقل بار بیاورند، آزادمنش بار بیاورد، از غرب زدگی بیرون کند، استقلال به مردم بدهد. » (همان، ج 6، ص 399).

ایشان هم چنین می فرماید:«رسانه های گروهی به ویـژه صـدا و سیما، این مراکز آموزش و پرورش عمومی، می توانند خدمت های گرانمایه ای را به فرهنگ اسلام و ایران نمایند. بنگاه هایی که شب و روز ملت در سراسر کشور با آنها تماس سمعی و بصری دارند، چه مطبوعات در مقالات و نوشتارهای خـود و چـه صدا و سـیما در برنامه ها و نمایشنامه ها و انعکاس هنرها و انتخاب فیلم ها و هنرهای آموزنده باید همت گمارند و بیشتر کار کنند و از گردانندگان و هنرمندان مـتعهد بخواهند تا در راه تربیت صحیح و تهذیب جامعه، وضعیت تمام قشرها را در نظر گـرفته و راه و روش زنـدگی شرافتمندانه و آزادمنشانه را با هنرها و نمایشنامه ها به ملت بیاموزند و از هنرهای بدآموز و مبتذل جلوگیری کنند» (همان، ج 19، ص 109).

امام (س) بـر ایـن نکته تأکید دارد که تلاش شود با القای حس تفاهم و برادری در میان آحاد مـلت و دوری گـزیدن از دامـن زدن به اختلافات، همه در مسیر اسلام و فداکاری برای آن بسیج شوند و همواره جهت مقابله با تـرفندهای چپاولگران شرق و غرب آماده باشند: «همه باید سعی بکنید در سطح رادیو و تلویزیون تـفاهم حاصل بشود و اختلافات کـه بـر خلاف مسیر اسلام است، برطرف شود» (همان، ج 9، ص 263).

نتیجه گیری

با ملاحظه مجموع دیدگاه های حضرت امام خمینی (س) در خصوص رسانه های گروهی - به ویژه رادیو و تلویزیون، و نقش تربیتی آن، چنین به دست می آید که ایـن مجموعه به عنوان سازمانی بسیار حساس و تأثیر گذار که هم از طریق چشم و هم از راه گوش با وسعت دامنه خود، در حکم دانشگاهی است عمومی که با همه اقشار جامعه سرو کار دارد، باید بـا در اخـتیار گرفتن نیروهای متعهد و متخصص و فهیم که با ظرائف هنری و یافته های علمی هم آشنا هستند، سلامت روحی و روانی ملت و مصالح امت اسلامی را وجهه همت قرار دهد. هم چنین آنها باید بـرنامه های خـود را به گونه ای تنظیم کرده اند و به نمایش درآورند، که مردم را بیدار، حاضر در صحنه، آگاه به مسائل روز و آشنای به حیله های چپاولگران غرب و شرق بار بیاورند و از جمله اساسی ترین ابعاد برنامه های تربیتی خـود را، القـای روحیه امید و خودباوری به جامعه دانسته، و نیروی انسانی فعال جامعه را در جهت نیل به استقلال همه جانبه، تقویت و رشد دهند. آنها باید به صورت جدی از برنامه های تربیتی فاسد و انحرافی کـه بـاعث تـباهی جوانان و از دست رفتن نیروی فـعال جـامعه مـی شود و یا آنان را مقلّد و دنباله رو غرب و شرق بار می آورد، پرهیز نمایند و خلاصه این که برنامه های رسانه های گروهی بر این مدار استوار بـاشد کـه هـمواره آموزنده و در مسیر مصالح اسلام و ملت باشد و از چیزهایی کـه بـه حال کشور و ملت مضرّ است و در نهایت موجب تباهی است، احتراز گردد.

امید است همه دست اندرکاران امور فرهنگی، بـا تـوجه عـمیق به مسئولیت خطیر خود و با آویزه گوش ساختن رهنمودها و تـوصیه های صریح حضرت امام (س) و مقام معظم رهبری، گونه ای برنامه ریزی کرده و عمل کنند که حاصل کار، تربیت جوانانی بـرومند و هـوشیار بـاشد که موجبات ناکامی دشمن را در همه عرصه ها فراهم می آورند.

 

. انتهای پیام /*