پرتال امام خمینی(س)/ یادداشت ۵۶۵/:محمد رجایی نژاد
خشم و قدرت، آدمی را از حالت تعادل در تصمیم‌گیری و اقدامات خارج می‌کند. لذا برای مدیریت عقلانی، کظم غیظ و انصاف، مهم و اساسی است تا تعادل عقلانی برقرار شود. پیامبر(ص) در روایتی در بیان شبیه‌ترین مردم به خود، شماری از صفات و فضایل اخلاقی را بیان کرده است که از جملة آنها، انصاف است و مراعات انصاف در خشم و خشنودی را ملاکی دیگر برای شباهت به خود دانسته و می‌فرماید: ألا اُخبرکم بأشبهکم بی؟ قالوا: بلی یا رسول الله. قال: أحسنکم خُلقاً و ألیَنُکم کنفاً و أبَرُّکم بقرابته و أشدکم حُباً لإخوانه فی دینه و أصبرکم علی الحق و أکظَمُکم للغیظ و أحسنکم عفواً و أشدّکم من نفسه إنصافاً فی الرضا و الغضب؛ آیا شما را از شبیه‌ترینتان به خودم باخبر نسازم؟ گفتند: آری ای رسول خدا! فرمودند: هر کس خوش‌اخلاق‌تر، نرم‌خوتر و به خویشانش، نیکوکارتر، نسبت به برادران دینی‌اش دوست‌دارتر، بر حق شکیباتر، خشم را فروخورنده‌تر و با گذشت‌تر و در خرسندی و خشم با انصاف‌تر باشد.(۱)
امام علی(ع) نیز، در حدیثی مراعات انصاف را حتی با دشمن توصیه می‌کند و در بیان تحقق انصاف واقعی در شخص به‌عنوان یک فضیلت ارزشمند می‌فرماید: أنصِف الناس من نفسک و أهلک و خاصّتک و من لک فیه هوی و أعدل فی العدو و الصَدیق؛ خودت و خانواده‌ات و نزدیکانت و کسانی که به آنان علاقه داری، با مردم منصفانه رفتار کنید و با دوست و دشمن به عدالت رفتار کن.(۲)
امام سجاد(ع) نیز می‌فرماید: حق مردم آن است که از آزار آنها خودداری کنی، و چیزی را برای آنان دوست بداری که برای خود دوست می‌داری و ترک کنی آن‌چه را برای خود نمی‌پسندی.(۳) و این، یعنی در مواجهه با مردم، انصاف را رعایت کن!
امام صادق(ع) نیز فرموده است: «سخت‌ترین تکالیف بر بندگان سه چیز است؛ نخست رعایت انصاف میان خود و دیگران، به‌طوری که چنان با برادر مسلمانش رفتار کند که دوست دارد او با وی چنان رفتاری داشته باشد؛ دوم، مساوات در مال نسبت به برادر دینی خود؛ سوم این‌که در هر حال به یاد خدا باشد. یعنی اگر با کار حرامی مواجه شد، خدا را در نظر بیاورد و آن کار را انجام ندهد.»(۴)
بر اساس روایات، مراعات انصاف از مهم‌ترین خصوصیات پیامبر(ص) و نیز امیرمؤمنان علی(ع) بوده است. رسول خدا(ص) در خطابی به امیرمؤمنان علی(ع) ارزش و جایگاه انصاف و مراعات آن را دربارة خود، گوشزد کرده است.(۵)
جامعه اسلامی بر مدار عزت، عدالت و انصاف، تعریف و سامان می‌یابد. از این‌روست که هرگونه بی‌عدالتی و ظلم و خروج از دایره انصاف، به معنای خروج از مصداق جامعه اسلامی است. امام علی(ع) انصاف را زکات قدرت می‌داند.(۶) اصولاً انسان در جایگاه قدرت کم‌تر می‌تواند عدل و انصاف را مراعات نماید، همان‌گونه که در مقام خشم و غضب به سبب خروج از حالت اعتدال و فشار هیجانی شدید، نمی‌تواند عدالت را اجرا کند. از این رو است که به ارزش‌گذاری میان افراد اقدام می‌شود تا برترین‌ها در هر امری شناخته شوند.
در جامعه اسلامی، قدرت و اقتدار دولت و دولت‌مردان، بر اساس خاستگاه ولایتی است که عدالت، بنیاد آن است؛ و قدرتی که برای دولت تحقق می‌یابد، در سایه عدالت‌ورزی و انصاف است. بنابراین، اگر دولت و جامعه اسلامی بخواهد عزت خویش را در ظلم و بی‌عدالتی و عدم رعایت انصاف بجوید، از حقیقت دور افتاده و ذلت را برای خود رقم زده است. امام علی(ع) می‌فرماید: هر کس عزّت را با ظلم و باطل طلب کند، خداوند به انصاف و حق، ذلّت نصیبش مینماید.(۷)
خشم و قدرت، آدمی را از حالت تعادل در تصمیم‌گیری و اقدامات خارج می‌کند. از این‌‌رو است که برای مدیریت عقلانی، بر تزکیه و تقوا؛ و برای مدیریت خشم، از طریق کظم غیظ و رعایت انصاف در حق همگان تأکید شده است تا تعادل عقلانی حفظ شود.
امام علی(ع) در فرمان به مالک اشتر، والی مصر می‌گوید:
«نسبت به خدا و بندگانش انصاف را از دست مده و نسبت به اطرافیان و خانواده و زیر دستانت انصاف داشته باش که اگر انصاف پیشة خود نسازی، ستم کردهای و کسی که به بندگان خدا ستم کند، خدا دشمن اوست و کسی که خدا دشمن او باشد، دلیلش را باطل میسازد [عذرش را نمیپذیرد] و چنین شخصی با خدا در جنگ است، مگر آن‌که دست از ستم بردارد و توبه کند.»(۸) همچنین با توجه به فشار هیجانی که بر انسان هنگام خشم یا دشمنی وارد می‌شود، و مدیریت نفس از کف عقل انسان خارج می‌شود، آن حضرت می‌فرماید: گشادهرویی و دوستیات را برای عموم مردم و عدالت و انصافت را برای دشمنت به کار گیر.»(۹)
برای انصاف‌ورزی، راه‌های بسیاری وجود دارد. یکی از آنها کمک به نیازمندان است. رسول اکرم(ص) می‌فرماید: هر کس به نیازمند کمک مالی کند و با مردم منصفانه رفتار نماید، چنین کسی مؤمن حقیقی است.(۱۰)
البته انصاف‌ورزی کار آسانی نیست. به همین دلیل امام صادق(ع) آن را یکی از سخت‌ترین کارها دانسته است. ایشان می‌فرماید: سخت‌ترین تکالیف الهی درباره بندگان خدا سه چیز است:
اول، رعایت عدل و انصاف میان خود و دیگران، به‌طوری که با برادر مسلمان خود آنچنان رفتار کند که دوست دارد او با وی چنان رفتاری داشته باشد؛
دوم، مال خود را از برادران خود مضایقه نکند و با آنها به مساوات رفتار نماید؛
سوم، در هر حال به یاد خدا باشد، یعنی اگر با کار حرامی مواجه شد، خدا را در نظر بیاورد و آن کار را انجام ندهد.(۱۱)
امام علی(ع) ظالمانه‌ترین شیوه را این می‌داند که از مردم انتظار انصاف داشته باشی؛ اما خود با مردم با انصاف رفتار نکنی.(۱۲) که این، خود، عین بی‌انصافی است!
.
انتهای پیام /*