صورتگر نقاش چین!
«رو» صورتِ «یارم» ببین
(تفسیری بر معناشناسی آثار هنرمندان نقاش کشور چین در گنجینه مهر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی)
سهراب هادی
اشاره:
قدمت نقاشی در چین به چندین قرن پیش از میلاد مسیح(س) باز می گردد.
نقاشی چین شدیداً به هنر خوشنویسی وابسته است.
بسیاری از اوقات نقاشان چین مانند خوشنویسی از مرکب سیاه استفاده می کنند. حتی هنگامی که رنگ را به نقاشیهای خود می افزایند باز از مرکب سیاه برای کشیدن خطوط اصلی استفاده می کنند.
نقاشان چینی بسیاری از نقاشیهای چشم انداز خود را روی طومارهای بلند ابریشمی ایجاد می کنند.
عنصری که آثار نقاشی چین را از سایر کشورها متمایز می سازد عدم وجود پرسپکتیو در آن است.
مجموعة مورد بحث مشتمل است بر 31 اثر نقاشی چینی (طوماری) توسط هنرمندان مسلمان چینی خلق و به احترام حضرت امام خمینی(س) و به مناسبت واقعه ارتحال ایشان به رایزنی فرهنگی ایران در چین اهداء شده است.
این آثار دربرگیرنده طیف متنوعی از چشم انداز، مضامین دینی و... است که شاید کالیگرافی فصل مشترک آنها باشد. در کلیه این آثار بداهه سازی سیلان مرکب و رنگ شهود معنوی هنرمندان با قوت و ضعفهای متنوع مشهود است.
مقدمه
هنرمندان معاصر کشور چین با رجوع به بیانات و کلمات قصار حضرت امام، آثاری را خلق و به رهبر فرزانه انقلاب اسلامی امام خمینی، اهدا کرده اند، اکنون سالها از این پیوند معنایی و اقدام خلاقانه هنرمندان چین می گذرد و در گذر تاریخ، این آثار جزء «گنجینه گرانبهای مهر» مجموعه آثار هنری مؤسسه محسوب می شوند.
این آثار برای اولین بار در سال 1387 در سومین نمایشگاه بین المللی نقاشان جهان اسلام به نمایش گذاشته شد و در بهمن ماه سال 1389 نیز همزمان با سی امین سالگشت پیروزی انقلاب اسلامی، این آثار در نگارستان امام خمینی، در شهر اصفهان در منظر مشتاقان و مخاطبان قرار گرفت. آنچه در پی می خوانید تفسیر شناسی و نشانه شناسی آثار اساتید نقاش چین می باشد که در سالگرد بیست و یکمین عروج ملکوتی آن حضرت، شمه ای از دلبستگی جویندگان حقیقت را با شما خوانندگان گرامی در میان می گذارد.
در حوزه هنرپژوهی، بررسی نقش و تأثیر هنر ملل بر یکدیگر، یک روایت پیشینه دار و در
امتدادِ تاریخ است. چین کشوری است، که خاستگاه هنرش توجه به انسانیت و رفیع بودن معنای انسانی در آثار هنرمندان چینی یکی از قوتهای تفکر در آثار هنرمندان چین است.
برای تعریف هنر انسانی در چین که در شناخت آن هنوز در آغاز راه هستیم، علی رغم چند دهه تحقیق و نگارش کتابهای متعدد در این زمینه هنوز تعریفی از چیستی و ماهیّت هنر انسانی چین بصورت جامع ارائه نشده است.
عمده آثار، صورت برگرفته از طبیعت دارد و آنچه در هستی از وقایع زندگی آفریده شده است دستمایه این آثار قرار می گیرد، در این آثار دو منظر کلان «متنی و فرامتنی» را می توان محور بررسی چیستی در هنر معاصر
یادبود چهارمین سالگرد درگذشت حضرت امام خمینی، اسماعیل علی لی چائو
چین عنوان کرد. و افزون بر آن، در بسیاری از آثار وقتی به ادراک و تعریف تکنیک های آنها پرداخته می شود، به عوامل «فرامتنی» چون شخصیت صاحب اثر و تأثیر پذیری او از اساتید پیشین اشاره شده است، که هر یک از آنها در آنالیز و تجزیه و تحلیل آثار، مسائل شبهه انگیز فراوانی دارد.
در حوزه دیگر، برای تعریف هنر در چین، مؤلفه های «متنی» آن مورد توجه عمیق قرار می گیرد. محققان و منتقدان و تحلیل گرانی که با معیار «متنی» به آثار چینی پرداخته اند به معیارهای «فرامتنی» آن نیز توجه عمیق داشته اند و در واقع خاستگاه مؤلف و صاحب اثر برای شناخت اثر
قسمتی از قرآن (خوشنویس ابراهیم یانگ جاسن)
یک رُکن اساسی محسوب شده است. هنر چین در سده های اخیر و بویژه در آثار متحول شده از دوره کلاسیک به دوره نوکلاسیک شکل تازه ای یافته است. تعریف کشورهای همگرا در مفاهیم هنر چین و مشابهت های دقیق رویدادهای اجتماعی در آثار هنرمندان چینی، بخشی از فرهنگ همگرایی با ملل جهان را در بردارد و آنچه مورد تأکید در هنر معاصر چین است، تأکید همواره بر مفاهیم نوشتاری و برگرفته از تکثر معنایی است و این وجه آن خیلی بیشتر از آثار تجریدی و بیشتر
مسلمانان در همه جا هستند و همواره نسل به نسل مدافع اسلام خواهند بود. (خوشنویس: ابراهیم یانگ جائو)
از وجه انتزاعی و غلبه بر وجه انضمامی و ترکیب بندی های اجرایی آن می باشد. و از این رو در هنر چین می توان تقویت نیانهای فرهنگی کشورهای آسیایی و شرقی را در برابر فرهنگ غرب از طریق تقویت شناخت ماهیت های انسانی بازشناسی کرد. و این مسیری عمیق و دارای فلسفه هستی شناسی در هنر چین است. هنر کشور چین دارای یک سری نقاط اشتراک با هنر ایران است و یک روح مشترک در هنر ایران و چین از دیر زمان دیده شده است و آن توجه به جنبه های حقیقت شناسی در آثار هنری هنرمندان ایران و چین می باشد. و این موضوع خاستگاهش همان بنیانهای مشترک فرهنگ متعالی در دو کشور است که نهفته بودن آن در آثار هنری این دو کشور قلمداد می شود.
خالق آثار هنرهای تجسمی در چین، خصوصیتی با مفاهیم معنویت را به ریسمان چنگ زدن یعنی پیوند خوردن با الهیّت را در ضمن اینکه خالق اثر هنری عقاید و تفکرش را به آثارش منتقل کرده است و می بینیم و این، مبحثی است تاریخی و روح ظهور اثر هنری، رواج آن معنایی است که در اولین مواجهه های انسان شرقی با انسان غربی قابل بررسی و تفکیک از یکدیگر می باشد، هنر چین به زمان اواخر قرن نوزدهم و تأثیر آن به کشورهای آسیایی و پس از فتح آندلس است، هرچند که تفاوتها در اشکال در دوره های تاریخی بیشتر از پیش بوده است و در اوایل قرن بیستم
انگور (نقاش: ماداچون)
که چندین جنبش در هنر اروپایی اتفاق افتاد، بسیاری از منتقدان و تحلیل گران بر آن شدند تا تأثیر ریشه های هنر چین بر ملل پیرامون و بخصوص اروپا را بازشناسی کنند، که از آن جمله می توان به نهضت «آرت نوآ» و «آرت دکوو...» پرداخت که منشأ ظهور نگاه هنرمندان چینی را در شعاعی دور از مرزها بازگو کرده است.
آنچه در هنر چینی مایه مباهات و جستجو می باشد، تأثیر حقیقت طبیعت بر انسان است. درخت و شکوه کوه و ریشه های پیوندخورده درخت یا خاک، ایستادگی و پایداری ها را می گوید و در این ادراک از حقیقت طبیعت است که نوشته ها در تلفیق با فرم های طبیعت شکل عجین شده مهارت های نقاش چین را آفریده است، و این معنای درک حقیقت چنان عظیم و برگرفته از تأثیر درجه معنایی شناخت هنرمندانه است که او می تواند حقایق اشیا را نیز با ادراک از شکل آنها با درکی والا معنا کند و این دانایی در برخورد از مفاهیم را با ثبت نوشته ای به مخاطب منتقل نماید و این موفقیت در شکل ارائه مجازی شیئی است.
بیان خاطره و نگاه به اندیشه اندیشمندان و رهبران کشورهای دیگر در معنای آثار هنرمندان یک کشور بیانگر تأثیر عمیق از رهبریت و درک عمیق معنایی از تفکر رهبر در تفسیر هنرمندانه رویدادهای جهان دیگر است که به دنبال اصول خاص برای تعریف آثار هنری می باید و در جستجوی نگاه هنرمندانه آن آثار پرداخت می شود. آیا اعتقاد به واژگان و تفسیر مفاهیم رویدادهای انقلابی در کشور ایران توانسته است مبنای همگام شدن تفکر هنرمندان چین با موضوع انقلاب اسلامی ایران باشد، امری است که در فرم و مفهوم نقاشی های اهدایی از هنرمندان صاحب سبک و صاحب نام چینی به ملت ایران که در رهبری جامعه به امامت امام خمینی برای خیزش خویش از سلطه استبداد و غرب توانسته اند یک موضوع مهمی را دستمایه یک خیزش اجتماعی قرار دهند تأثیری است که در تفسیر آثار هنرمندان چین مشهود است.
اگر بخواهیم به این نحو و به این روش به پاسخی که در ذهنیت هنرمندانه اساتید نقاش در چین، مسیر جستجو در مفاهیم حرکت رهایی بخش جامعه ایران را جستجو نماییم می توان با مراجعه به استواری نقش و به نشانه شناسی های استوار که در آثار و کثرت شاخه ها و کثرت برگها و نوشته هایی که برگرفته از مفاهیم و گفتار حضرت امام خمینی است، اشاره نماییم که نشانه شناسی آن یک نشانه شناسی نو و مدرن است و مثل واژه شناسی هنر شرق در زمینه هنر چین باید به یک اصول کلی که برگرفته از حقیقت پیوند انسان با طبیعت است، پرداخته شود، در هنر چین قراردادهای مشترک وجود ندارد، مثل قراردادهای شمایل نگاری در آثار ایران، اما در هنر چین چیزی وجود دارد که بار دیگر روبرو شدن انسان با یک مفهوم ساخته شده، یعنی تأثیر انسان بر طبیعت را بازگو می کند و به همین دلیل، کلام در کنار فُرم یک مفهوم معنایی عمیق و یا گرافیک شده اثر را برای مخاطب بعنوان چیزی نو، ارائه می دهد و این جریان همان پدیده تازه ای است که تفکر در هنر را در رو در رویی با استعمار و استعمار فرهنگی مطرح می کند و این داشتن یک هویت مشترک است بین دو ملل و از این رو هنر چین در مفاهیم اجتماعی پیوند می خورد با نگاه رهایی جویی از استعمار.
نقاشان چین، مهارت خارق العاده ای دارند، در بهره گیری استادانه از نقش و خط و رنگ و طرح و همواره آثار نقاشان چین در شمار دیدنیهای تحسین برانگیز جهان است، آنها استادانی هستند مسلّم و روایتگران رویدادهای تلخ و شیرین سرزمین پهناور و رنگارنگشان. همچنین روایت گر لحظه های قابل تأمل و تعمق هزاران صبح عالمتاب که آفتابی درخشان برای انتخاب
مضامین متعالی انسانی به سرزمین آنها تابیده است.
باید دانست که چینی ها برای نقاشی و نقاشان اعتبار و احترامی فوق العاده قائل بوده و هستند و اهمیت این مسأله تا حدی است که اساس بسیاری از بزرگان نقاش زمانه های چین، متأثر از انتخاب موضوع آثارشان گرفته می شود و آنان خالقانی هستند که صورت طبیعت را در جان آدمی می دمند و با ذکر کلامی کوتاه تفاوت چهره نورانی و تورانی و خراسانی و چینی و هندی و وجوه متفاوت آنها را در کنار یکدیگر در ترسیم مجالس اصالتها با چهره ای گشاده بازخوانی می کنند.
انتخاب رنگ ها، همچون ساختمان اساطیری طراحی های معماری در چین، بسیار آگاهانه و در بافت های نقاشی های آنها، روایتگر بودن حقیقت در شناخت ماهیت انسان یک اصل همیشه است و رنگ ها در آثار نقاشان چینی، ملهم مضامین مذهبی و آیینی و اسطوره ای می باشد و پیام رسانی های امروزی آثار آنها بگونه ای گرافیک و در اسلیمی هایی باز شده ای که برگرفته از تُرنج های شرقی است، گونه ای از شخصیت معنایی انسان را در آنها قلم می زنند و در مفاهیم، نوعی ابهام رنگ وجود دارد که رنگ ها همیشه غبار گرفته اند.
نوازندگان در بزم های آیینی و حماسی دستمایه های نقاشان چین بوده اند، و در باب چهره پردازی و چهره گشایی های قهرمانان مجالس فتوحات و مجالس ظرافتهای خاصی که معرف ساختار کلی معنای انسان است و ارتباط آنها با موضوع نقاشی و کاربرد تکنیک وکاربرد عناصر
رنگ و پرسپکتیو معنایی و پرسپکتیو زمانی و پرسپکتیو مکانی عناصر به هم پیوسته و در هم عجین شده حفره ها و بافت های کوههای پیچ در پیچ و دره های عمیق و درخت های روییده در چشم انداز جاودانگی آفتاب و آب و خاک آن سرزمین، گواه چیره دستی این نقاشان است. قلم گیریها و الهام بخش های اساطیری از آثار نقاشان چینی، روح انسان را که در پیوستگی با تاریخ حضور همیشگی دارد با تو در مقام مخاطب بازشناسی می کند، جدول ها در کنار نگارگری ها و محدوده های بی محدوده رنگ ها در بیکران آسمان و زمین و مراحل مختلف شکل پذیری رنگ ها که در آب مرکب با تُنالیته های گوناگون و با غلظت های تاریک و روشن و در تک نگاری های
آب مرکب هایشان تناسب دقیق کار و موضوع شگفت آثارشان تو را به مقام استادی و ادراک عمیق آثارشان در حس قوی الهام بخش بودن آنها از وقوع یک حادثه در خلق یک اثر با تو سخن می گوید. و گاهی هم خروش اسبی و گاهی هم پیچ و تاب سروِ قلندری که بر ستیغ کوهها روییده است. این همه، راز هستی و توانمندی استاد نقاش را می گویند و تو، نظاره گری به قدرت خلاقیت و ساحت هنرمندانه خیال نقاش که در روایت ادبی حضرت مولانا آورده اند:
«صورتگر نقاش چین، رو صورت یارم ببین یا ترک کن صورتگری یا صورتی برکش چنین»
رازگشایی معنایی و رمزگشایی این تلفیق در فرم و رنگ و طرح آثار هر یک را در بی کرانگی زمان جاودان رفته و از متن اثر، حضوری چشمگیر آفریده تا موضوع فرامتنی آنکه نقطه الهامات نقاش باشد بر تو در مقام مخاطب گشوده گردد. این توجه به ابعاد هستی و این پیوند انسان با معنی و این دریافت بیکرانگی طبیعت در دو بعد معنایی و در قدرت خلاقة نقاش نهفته است و رمز استادی نقاش چین است که: «صورتگر نقاش چین»، لقب گرفته از مولانای بزرگ روم است.
هدف از بررسی آثار هنرمندان نقاش چینی، ضمن دوری از ارزش گذاری، بررسی علمی و هنری آثار است و ما در رویکردی چند نقدی، متشکل از نقد ساختاری، نقد تکوینی و نقد نشانه شناختی، بحث آثار را تعقیب و تفسیر کردیم و این نگاه در آثار بر آن خواهد بود تا در پیوند ناگسستی ریشه های فرهنگی و حماسه های دو ملل بکوشش خواجه شیراز از عشق بی نصیب نباشد، که بنده را نخرد کس به عیب بی هنری و مسئله ای دیگر، که می توان بعنوان سؤال طرح نمود، چرایی اهدا آثاری اینگونه باعظمت و در پیوند با مضامین معنایی و کلام قصار حضرت امام خمینی از طرف استادانی چنین مسلم از سرزمین پهناور چین به رهبر انقلاب اسلامی ایران است، این اقدام ستودنی و هنرمندانه نقاشان چینی که جان و کلام معنایی آثار امام خمینی را در پیوند خرم و طبیعت و در جستجوی حقیقت ازلی و ابدی یافته اند در راحت تر مطرح کردن موضوع باور حرکتِ جهانی حضرت امام، با دریافت عمیق از دیدگاههای هنرمندانه آثاری را در تدوین و پیوند های مختلف معنایی آثار آن حضرت آفریده و آنها را در مقام استاد نقاش به انتخاب راه امام، اهدا کرده اند، و این همان مصداق کلام حضرت حافظ است که می فرمایند:
بکوش خواجه و از عشق بی نصیب نباش
تا جویندگان حقیقت در بحث ساختار نقاشی معاصر روایتگران حقیقتی باشند که از فضای مهندسی سیاسی زمان فراتر روند و نمادین حرکت باور هنرمندانه این اساتید در منحنی های بدور از افق و عمود
محاسبات سیاسی در دینامیزم هنر، باوری بر فرهنگ جهانی باشد.
این آثار بر تارک هنر معاصر درخشیدند و خوش درخشیدند و در نمایشگاه دو سالانه سوم نقاشی جهان اسلام به نمایشگاه بین المللی جهان اسلام زمینه پیوند عمیق فرهنگ ها را جلوگاهی انسانی بخشیدند و اجتماعی را در ایران تکان دادند که چگونه اساتید بزرگ هنر زمان معاصر چین با احترام آثاری گرانقدر و برگرفته از مفاهیم معنایی کلمات قصار امام را به پیشگاه انسانی و رهبری او در نجات انسانها از استکبار به اهدا آورده اند و این باور، باوری عظیم الشأن است و در شأن هنرمندی است که آگاهی او گواه شعور شهودی هنرمندانه اوست. این آثار در گنجینه نگارنخانه مهر در مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی در سندی هنرمندانه از دریافت های معنایی قیام رهایی بخش امام عاشقان حفظ و نگهداری می شود تا در آینده ای نزدیک به موزه آستان حضرت امام مزین به معنای پیوند فرهنگ ملل باشد و نظام کوشش بزرگان از پیامبران و امام گرفته تا اندیشمندان، دانشمندان و هنرمندان همه در پیوستگی حلقه جستجوی حقیقت در پیوند تاریخی با حضرت امام، محققان راه «آن حضرت» باشند.