اسرار سیاسی حج از منظر حضرت امام خمینی (س) و مقام معظم رهبری (مد ظله العالی)
پدیدآورنده (ها) :نگارش، حمید
آدرس ثابت :۸۵۹۹۶۲https ://www. noormags. ir/view/fa/articlepage/
مقالات مرتبط
حج ابراهیمی و جایگاه آن در بهسازی تمدن اسلامی
عناوین مشابه
حج از دیدگاه مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای (مد ظله العالی)
حج از دیدگاه مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای (مد ظله العالی)
حج از دیدگاه مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای (مد ظله العالی)
حج از دیدگاه مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای (مد ظله العالی)
مطهری و گسترش تفکر اسلامی؛ دیدگاه مقام معظم رهبری مد ظله العالی درباره استاد شهید مطهری قدس سره
ساخت و اعتباریابی پرسشنامه تربیت فرهنگی بر اساس دیدگاه امام خمینی (س) و مقام معظم رهبری (مد ظله العالی)
جان از نگاه جانان :مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) از منظر امام خمینی (س)
بررسی عوامل موثر بر خلاقیت و نوآوری در ارتش جمهوری اسلامی ایران و ارائه ی الگوی مناسب با تاکید بر رهنمودها و اوامر مقام معظم رهبری و فرماندهی معظم کل قوا حضرت آیت الله العظمی امام خامنه ای (مد ظله العالی)
ارائه مدل خلاقیت و نوآوری در دانشگاه های افسری ارتش جمهوری اسلامی ایران بر اساس فرمایشات مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه ای (مد ظله العالی)
اسـرار سیاسی حج از منظر امام خمینی (س) و مقام معظم رهبری
حمید نگارش
چکیده
حج، بـزرگ ترین کـنگرة اسـلامی است. شکوهمندترین محفل دیدار خالق و مخلوق و پر رمز و رازترین عبادت و سیر اِلی الله است که با دل کندن از هـمة تعلقات دنیوی آغاز می شود و تا دیدار یار ادامه می یابد. این نوشتار می کوشد گـوشه هایی از رمز و راز این سفر مـعنوی را کـه در بیانات، پیام ها و مکتوبات رهبران انقلاب و نظام مقدس جمهوری اسلامی امام خمینی (س) و مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) آمده است، به رشته تحریر درآورد. اسرار و آرایی را که این مقال از آن دو بزرگوار بیان مـی کند، سه محور سیاسی (اجتماعی)، عرفانی و اخلاقی دارد. محور نخست، تفصیلی و محور دوم و سوم، اجمالی است.
کلیدواژه ها :حج، اسرار، امام خمینی (س)، مقام معظم رهبری، حجّ ابراهیمی.
مقدّمه
حج و عمره، بزرگ ترین همایش اسلامی است. در ایـن گـردهمایی نمایندگان و زائران بیش از یکصد کشور جهان شرکت دارند. حج و عمره شکوهمندترین محفل دیدار خالق و مخلوق و از پر رمز و رازترین عبادات است. با سیر اِلی الله است که دل کندن از همة تعلقات دنیوی آغاز می شود و تا دیـدار یـار ادامه می یابد.
حج، سفری معنوی است که بندگان خداجوی، به عشق وشوق لقای حق و درجهت تبعیت از دستورات الهی وپالایش روح، به آن همّت می گمارند. دیار وحی، بهترین میعادگاه ملل مسلمان است کـه درآن، مسلمانان با یکدیگر آشنا می شوند و ضمن بررسی مشکلات، درصدد رفع آن ها بر می آیند.
حج، یادآور رنج ها و مصائب چندین سالة پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مسیر اعتلای اسلام و رستگاری بشریت است. بـا هـمة طـرح ها و برنامه ها و تجاربی که در جهت اسـتفادة هـرچه بـهتر از این کنگره صورت گرفته، هنوز از بسیاری از ظرفیت های حج استفاده وافی و کافی نمی شود؛ در این رهگذر، بهره گیری از نظریات رهبران دین، راه ما را برای رسـیدن بـه مـقصود واقعی حج هموارتر می نماید. بر این اساس، ایـن مـقاله در صدد است از دیدگاه های رهبر کبیر انقلاب اسلامی، امام خمینی (س) و خلف صالح ایشان، مقام معظم رهبری، حضرت آیت اللّه خـامنه ای ـ زیـد عـزّه العالی ـ استفاده نماید تا گوشه هایی از رمز و رازهای این سفر مـعنوی را بازشناسی نماید. روشن است که کاربرد اسرار به دلیل پنهان بودن حکمت هاست و توجه به فلسفه و اسرار، راه را بـرای تـحقق بـخشیدن به اهداف عالی عبادات در حج و عمره هموارتر می نماید؛ چرا که با آگـاهی از اسـرار اعمال، اشتیاق بیشتری در جهت نیل به آن در مکلّف ایجاد می شود و او را به تحقّق مقاصد رهنمون می سازد. ۱
مقدمه را بـا دعـایی از مـقام معظم رهبری (مد ظله العالی) در بارة امام خمینی (س)، احیاگر حجّ ابراهیمی پی مـی گیریم :
“... بارالها! بـر بندة صالح متواضعت، امام خمینی (س) که رضای تو را بر رضای دیگران برگزید و در راه اعـلای کـلمه تـو و احیای دین تو، رنج های گران بر جان خرید و مجاهدت در راه ملت ابراهیمی و سنت محمّدی (صـلی الله عـلیه و آله) را به نهایت رساند و در این راه لحظه ای از حرکت و تلاش باز نایستاد، با نام و یاد تـو زیـست و بـا امید و عشق تو به ملکوت اعلی پیوست، سلام و رحمت و رضوان فرست و کلمة او را رفعت بـخش و راه او را رونـق بخش و میراث یگانة او را در پناه خود حفظ کن و آرزوها و هدف های او را محقق ساز و ما را از اخـلاف نـیک او قـرار ده...” ۲
اسرار اجتماعی و سیاسی حج
دشمنان و بیگانگان برای ضربه زدن به اسلام و آموزه های آن، اقدام به تحریف کـرده و کـوشیدند معانی حقیقی و واقعی آن ها را تغییر دهند. آنان تصور می کردند که با ایـن حـربه مـی توانند دین را به حاشیه رانده و از صحنه های زندگی مردم دور نگه دارند؛ از این رو، اسلام که همواره مانع حـرکت بـیگانگان بـوده، با این رویکرد که اعمال عبادیِ دین تنها جنبة فردی دارد و به دور از مـسائل سـیاسی و اجتماعی است، تبلیغ و تفسیر شد. روح حماسی را از کالبد دین و آموزه های دینی برداشتند. بسیاری از مفاهیم دینی، معنای واقـعی خـود را در میان مردم از دست داد. مفاهیمی چون زهد، توکل، غیبت و انتظار فرج مفهومی مـرده یـافتند. زاهد در مفهوم مرده، کسی بود که گـوشة عـُزلت اخـتیار می کرد و به منظور این که زودتر به آخـرت بـرسد، از تماس و حضور در اجتماع خودداری می کرد. کسی که می خواست وظیفه را از دوش خود بردارد و تـحرک نـداشته باشد، از توکّل دم می زد و...
این تـفسیرهای نـاصواب، دامن حـج را نـیز گـرفته است. بررسی های تاریخی همواره نشان مـی دهد کـه این فریضة الهی، از سوی سران شرک و حاکمانِ ظلم و جور، به سمت بـی مـحتوایی و اکتفا نمودن به شکل ظاهریِ آن هـدایت شده است، اما بـا ظـهور انقلاب اسلامی و احیاگری آن یگانة دوران، خـمینی کـبیر، دیری نگذشت که نگاه ها به سمت و سوی این عبادت بزرگ افتاد و امام (س) در پیـام های خـود، حجّ ابراهیمی را با همة ابـعاد آن، تـفسیر کـردند. در تفسیر امام، آنـ چه مـوجود و ملموس است، زنده شـدن بـُعد سیاسی و اجتماعی حج است. امام معتقد بودند که درد بزرگ جوامع اسلامی، عدم درک فلسفة احـکام الهـی است و حج با آن همه راز و عظمتی کـه دارد، هـنوز به صـورت یـک عـبادت خشک و حرکت بی حاصل و بـی ثمر باقی مانده است. ایشان بر مسلمانان وظیفه می دانست که حج را کاملاً بشناسند و با اهداف آن آشـنا شـوند. آن چه تا کنون با عنوان “حـج “انـجام مـی گرفته، از نـاحیة نـاآگاهان و یا تحلیل گران مـغرض تـفسیر می شده است، لذا ضمن ردّ این تفکر انحرافی، با زبان نقد به این موضوع توجّه می فرمود :
“... به حـج چـه کـه چگونه باید زیست و چطور باید مبارزه کـرد و بـا چـه کـیفیت در مـقابل جـهان سرمایه داری و کمونیسم ایستاد! به حج چه که حقوق مسلمانان و محرومان را از ظالمین باید ستاند... !
به حج چه که مسلمانان باید به عنوان یک نیروی بزرگ و قدرت سوم جـهان خودنمایی کنند! به حج چه که مسلمانان را علیه حکومت های وابسته بشوراند... ؟! ”۳
ایشان در پاسخ این نوع تفکّر وابسته و بی هویت می فرماید :
“... حج کانون معارف الهی است که از آن محتوای سیاست اسلام را در تمامی زوایـای زنـدگی باید جستجو نمود... مناسک حج، مناسک زندگی است... حج، تنظیم و تمرین و تشکل این زندگی توحیدی است... حج بسان قرآن است که همه از آن بهره مند می شوند.
حجِ بی روح و بی تحرک و قیام، حـج بـی برائت، حج بی وحدت، و حجی که از آن هدم کفر و شرک بر نیاید، حج نیست.” ۴
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای نیز ضمن تأیید تفکر امام مـی فرماید :
“کـدامین جان تشنه است که از فـیض کـوثر محمّدی (صلی الله علیه و آله) و جوشش زمزم حسینی، این جرعه ها را بنوشد و هنوز در مضمون سیاسی حج دچار تردید و ابهام باشد؟ حج بی برائت، حج بی وحدت، حج بـی تـحرک وقیام، حجی که از آن تـهدید کـفر و شرک برنخیزد، حج نیست و روح ومعنای حج را فاقد است. بت های بزهکار استبداد و استعمار، حکمرانان از خدا بی خبر و قدرت های سلطه گر جهانی، در گذشته و حال، همواره از حجِ با مضمون سازنده و روشن و الهام بخش، به شدت تـرسیده و بـا آن به مقابله برخاسته اند... بدانید که هر کس حج را از هویت سیاسی آن جدا کند، یا جاهل است و یا مغرض.” ۵
بنابراین، ویژگی بارز حجّ ابراهیمی از منظر امام امت و رهبر معظم انقلاب، اسرار و ابـعاد سـیاسی آن اسـت. توجه به این بُعد حج، دلایل زیادی که با الهام از رهنمودهای امام و مقام معظم رهبری، به بـعضی از آن ها اشاره می شود :
۱. تحکیم وحدت میان مسلمانان
در سراسر دنیا، هیچ مـسلمانی یـافت نـمی شود که در وضعیت کنونی، نگاه مثبت به اهمیت وحدت نداشته باشد. امروز حیله ها و نقشه های دشمنان بر مردم مـسلمان دنـیا روشن شده وکیست که نداند زورمداران در صدد دامن زدن به اختلافات فرقه ای هستند. مـنازعات و کـشمکش های گـذشته و کنونی جهان، علی رغم تلاش های گستردة رهبران جوامع و دولت ها، همچنان رو به تزاید نهاده و هر روز بر مـیزان قربانیان اختلافات داخلی، منطقه ای و بین المللی افزوده می گردد و به موازات آن حجم بـیشتری از سرمایه های مادی و معنوی مـلت ها قـربانی مطامع جنگ افروزان و تفرقه انگیزان می شود.
تجربة تاریخی، گویای این مطلب است که تکیه و تعصب بر عواملی چون :قومیت گرایی و ناسیونالیسم، نژاد و رنگ و مانند آن، مانع رسیدن به آرمان های تعالی بخش می گردد. بر مبنای هـمین نگرش است که امام خمینی (س) فرموده اند :
“اگر ملت های مسلم... برادر با هم باشند و به برادری با هم رفتار کنند، هیچ آسیبی بر این ها واقع نمی شود و هیچ یک از ابرقدرت ها قدرت این که تـجاوز بـه آن ها بکنند ندارند.” ۶
از منظر امام، امروز مهم ترین طرح ابرقدرت ها ایجاد اختلاف است :
“امروز وضع سیاسی دنیا طوری است که تمام کشورهای عالم در تحت نظر سیاسی ابرقدرتها هستند. همه جا را ناظر هستند و برای شکست همه طوایف و قشرهای دیگر طرحها دارند و مهمِّ طرحها آن است که بین برادرها اختلاف ایجاد کنند. طرحهای اساسی و سیاسی آنها این است که با اسمای مختلف و با صورتهای متعدد بین برادرها، بین دوستها اختلاف بیندازند.” ۷
“این اختلافِ شما که الآن هست و هر روز هم ریشه دارتر می شود... می دانید چـه ضـرری دارید به اسلام می زنید... و چه خدمتی دارید به آمریکا می کنید”۸
مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند :
...” از مسائل مهم این روزگار، مسألة اختلافات فرقه ای میان مسلمین است... در این باب، سخن تازه آنـ اسـت کـه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و گـسترش فـکر آن در سـراسر آفاق اسلامی، یکی از ترفندهای استکبار در مقابله با این موج همه گیر اسلامی این بوده است که از سویی انقلاب اسلامی ایران را یک حـرکت شـیعی بـه معنای فرقه ای آن ـ و نه اسلامی به معنای عام ـ مـعرفی کـرده و از سوی دیگر، در ایجاد نفاق و نقار میان شیعه و سنی سعی بلیغ کنند. ما از آغاز با توجه به این مکر شـیطانی، هـمواره اصـرار بر وحدت فرق مسلمین داشته و کوشیده ایم این فتنه گری را خنثی کـنیم...” ۹
در این باره توجه به چند نکته ضروری است :
۱ـ ۱ ـ تأکید قرآن و احادیث بر وحدت اسلامی
واژه هایی چون تعاون، جـماعت، اجـتماع، مـودّت، اخوّت، الفت، تألیف قلوب و... در متون دینی ما زیاد وارد شده است و بـه نـوعی دربردارندة معنای وحدت و اتحاد می باشد که به بعضی از این آیات اشاره می شود :
ـ ( تَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التـَّقْوی ) (مـائده :۲).
“در نـیکوکاری و پرهیزگاری با یکدیگر همکاری کنید “.
ـ ( وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً ) (روم :۲۱.)
“و در میانتان مودت و رحـمت قـرار داد."
ـ ( إِنـَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَة ) (حجرات :۱۰)
“مؤمنان برادر یکدیگرند.”
ـ ( وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا ) (آل عمران :۱۰۳.)
“همگی بـه ریـسمان خـدا چنگ زده و پراکنده نشوید “.
ـ ( کَانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً ) (بقره :۲۱۳.(
“مردم در آغاز یک دسته بودند و (بـه تـدریج اختلافاتی در میان آن ها پیدا شد)."
هم چنین درکلام نورانی معصومان(علیهم السلام ) واژه هایی چـون “جـماعت”، “تـواصل” به کار رفته است دربردارندة مفهوم وحدت می باشد. پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) در حدیثی مـی فرمایند :
“مـَنْ فَارَقَ الْجَمَاعَةَ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً.” ۱۰
“کسی که از جماعت، افتراق جوید، جاهل از دنیا مـی رود.”
عـلی (عـلیه السلام ) نیز در وصف جماعت می فرماید :
“فَإِنَّ یَدَ اللهِ مَعَ الْجَمَاعَةِ وَ إِیَّاکُمْ وَ الْفُرْقَةَ.” ۱۱
“همانا دست خـدا بـا جماعت است و بر شماست پرهیز از افتراق و جدایی.”
“وَ عَلَیْکُمْ بِالتَّوَاصُلِ وَ التَّبَاذُلِ وَ إِیَّاکُمْ وَ التـَّدَابُرَ وَ التـَّقَاطُعَ.” ۱۲
“بـر شما باد پیوستن با یکدیگر و بخشش همدیگر، مبادا از هم روی برگردانید و پیوند دوستی را از بین ببرید.”
۲ ـ ۱ـ اهـداف طـرح وحـدت اسلامی
هدف از طرح موضوع “وحدت اسلامی میان ملت های مسلمان” این نبود که شـیعیان از اعـتقادات خود دست بردارند و یا سنی ها گرایش به شیعه پیدا کنند؛ بلکه با توجه به مشترکاتی کـه مـیان همة مذاهب و فرقه های اسلامی وجود دارد، می توان همة مسلمانان را در صف واحد در برابر دشـمنان قـسم خوردة اسلام قرار داد. اختلاف در بعضی از مسائل اعـتقادی و احـکام شـرعی که نتیجة اجتهاد و تحقیقات علمی است، نـباید بـاعث جدایی و دوری ملت های مسلمان شود و متفکران مذاهب همچنان در صحنة بحث و استدلال برای تحقّق حـق بـه اقامة دلیل می پردازند، باید در عـرصة زنـدگی اجتماعی نـیز بـا تـوجه به مصالح کلّ امت اسلامی، تـدابیر ویـژه اتخاذ نمایند. با این رویکرد می توان نتیجه گرفت که هدف از طرح وحـدت اسـلامی، عزّت و سربلندی اسلام و امت اسلامی اسـت. این طرح می کوشد تـفکر اسـلام ناب محمّدی(صلی الله علیه و آله) را بـه عـنوان یک فرهنگ، در بینش و برداشت مسلمانان در جهت اقتدار امت اسلامی قرار دهد.
۳- ۱- راهکارهای شـکل گیری وحـدت
بدیهی است ترسیم راهکارهای مـناسب بـرای بـه وجود آمدن وحـدت اسـلامی میان مسلمانان، باید دغـدغة اصـلی همة دلسوزان اسلام و مسلمین باشد. با الهام از رهنمودهای امام و رهبری، به بعضی از این راهـکارها اشـاره می شود :
۱ـ ۳ـ ۱ـ بازگشت به قرآن
وحدت اسـلامی نـیازمند محوری اسـت کـه مـسلمانان بتوانند با چنگ زدن بـه آن، گرد هم آیند و بر اساس آن، به اهداف مشترک و منافع دنیوی و اخروی خود بیندیشند. به بـاور مـسلمانان جهان، اصلی ترین، ریشه دارترین و استوارترین محور وحـدت و بـرادری، قـرآن کـریم اسـت که وثاقت، اعـتبار الهـی بودن و نجات بخشی آن مورد قبول و اتفاق نظر همة مسلمانان و مذاهب اسلامی است. از نگاه قرآن، انسان ها در آفـرینش از یـک گـوهرند، لیکن به سبب امتحان بشر و ظهور اسـتعدادها و ظـرفیت های او و نـیز دنـیاطلبی، فـرقه گرایی و تـفرقه افکنی های دشمنان، این وحدت فروپاشیده است که برای تحقّق دوبارة آن و شکل گیری امت واحد قرآنی، این کتاب الهی مؤلفه های اخوّت، مودّت، الفت و رحمت مسلمانان نسبت به یکدیگر و مـانند آن را پیشنهاد می کند. وقتی همه بدانند خالقشان یکی است و همه از یک اصل و یک پدر و مادر به وجود آمده اند، اخوت و وحدت در میان آن ها برقرار می شود وبه حکم آیة ( إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَة ) می کوشند آن چه را بـرای خـود دوست دارند برای برادر دینی شان هم دوست بدارند. باری قرآن از بنیان ها و عواملی سخن به میان می آورد که می تواند مهم ترین نقش را در شکل گیری انسجام اسلامی ایفا نماید. بعضی از این عوامل عـبارت اند از :
الف :تـوحید
قرآن کریم خداوند را به عنوان کمال نهایی هستی مطرح نموده است. مبدئی که به تعبیر فیلسوفان، بالذات واجب الوجود است و به هیچ چـیز وابـستگی ندارد و همة موجودات وابسته بـه او هـستند. این محور بزرگ هستی سبب شده است که همة مؤمنان متّحد و همنوا شوند، به طرف او روی آورند، در جهت رضای او حرکت کنند و بکوشند اعمال خود را فـی سـبیل الله و قربة إلی الله انجام دهند. ایـمان بـه مبدأ واحد، از مهم ترین عوامل شکل گیری وفاق عمومی و همگانی است.
این یکتاپرستی، تمام خداپرستان را در یک رابطه متّحد می کند؛ به طوری که تمام افراد از آن رو که گردن به بندگی نهاده اند، در جمیع حقوق و تعهدات بـا هـم برابرند و جز در برابر خداوند تسلیم نیستند و معتقدند که او حاکم علی الاطلاق است و همگان را به هم پیوند می دهد. قرآن می فرماید :
(فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یُؤْمِنْ بِاللهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی لا انْفِصامَ لَها وَ اللهـُ سـَمِیعٌ عَلِیم). ۱۳
مـقام معظم رهبری حج را مظهر توحید و کعبه را خانة توحید معرفی کرده، می فرماید :
“این که در آیات کریمة مربوط به حـج، بارها از ذکرالله سخن رفته، نشانة آن است که در این خانه و به بـرکت آن، بـاید هـر عامل غیر خدا از صحنة ذهن و عمل مسلمین زدوده شود و بساط انواع شرک از زندگی آنان برچیده شود. در این مـحیط، مـحور و مرکز هر حرکتی خداست و طواف و سعی و رمی و وقوف و دیگر شعائر الله حج، هر یـک بـه نـحوی نمایش انجذاب به “الله” و طرد و نفی و برائت از “اندادالله” است.” ۱۴
ب :عمل صالح
عمل صالح، همان رفتار در مـسیر الهی است. این حالت، فارغ از هرگونه ویژگی های فردی، قومی و نژادی مطرح گردیده اسـت؛ چرا که ریشة آن بـه صـورت عمومی در ذات و فطرت آدمی است و در همة انسان ها وجود دارد. قرآن کریم بر عمل صالح تأکید فراوان کرده، می فرماید :
(وَ الْعَصْر * إِنَّ الإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ * إِلاَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْر). ۱۵
وجـود وجه مشترکی چون “عمل صالح” اگر مورد توجه افراد باشد، سبب پیوند بیشتر آن ها می شود و این مهم، آن گاه به اوج می رسدکه آن وجه مشترک، در اعماق وجود انسان ها ریشه کرده و در سویدای قلوب آن ها جـای داشـته باشد. آثار اعمال نیکی چون تعاون، دستگیری و ایثارگری، همة مسلمانان را دربرمی گیرد. این نگاه قرآنی سبب وحدت قلوب و نزدیکی دل ها می شود. شکوه این اعمال صالح را می توان در موسم حج دید.
ج :تأسی بـه سـیره نبوی
هنگامی که آن پیامبر رحمت و منادی وحدت، آوای توحید را به گوش جانِ مسلمانانِ صدر اسلام رساند، عصبیت های جاهلی، فخر فروشی ها، قوم گرایی ها و افتخار به عشیره و نام و نسب، به کناری رفتند و نور عـبودیت و وحـدت، جامعة اسلامی را فرا گرفت.
این وحدت دینی، سلمان فارسی و بلال حبشی را برادر کرد و در ردیف نزدیک ترین یاران پیامبر(صلی الله علیه و آله) قرار داد و بسیاری از دشمنی های ریشه دار صدر اسلام در سایة این همفکری و هـماهنگی بـرطرف گـردید و آن حضرت توانست دل های مسلمانان را فـارغ از نـژاد، زبـان، رنگ پوست و... به خود جذب کند.
از بهترین ابتکارها و استراتژی های مهم آن حضرت در به کارگیری وحدت، برقراری اخوت میان مسلمانان و قبایل گوناگون بـود. پیـام ایـن پیمان اخوت و برادری آن بود که در امت مسلمان صـدر اسـلام حساسیت خاص و مشترکی پیدا شود و آثار اختلافات داخلی در آن ضعیف و کم رنگ شود. این کار بزرگ پیامبر باعث شد بسیاری از مـفاسد بـرگرفته از هـواهای نفسانی از بین برود و اتحاد انسانی جایگزین اختلافات حیوانی گردد.
دو قـبیله کاوس و خزرج نام داشت
یک ز دیگر جان خون آشام داشت
کین های کهنه شان از مصطفی
محو شد در نـور اسـلام و صـفا
اولاً اخوان شدند آن دشمنان
همچو اعداد عِنَب در بوستان
وز دم المؤمنون اخـوه بـه پند
درشکستند و تن واحد شدند
آفرین بر عشق کلّ اوستاد
صد هزاران ذره را داد اتحاد۱۶
این پیمان بـرادری تـنها بـر اساس نفی انگیزه های قومی و قبیله ای و بر محور حق و همکاری اجتماعی شکل گـرفت و خـداوند آن را ایـن گونه ستود :
(إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَ اتَّقُوا اللهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُون ). ۱۷
روح حاکم بر کـلیت ایـن پیـمان، ایجاد وحدت اسلامی در راستای نگاه آرمانی و ارزشی پیامبر(صلی الله علیه و آله) در جامعة دینی بود. آن پیـامبر رحـمت توانست با این پیمان، نوعی وحدت میان تمامی مسلمانان برقرار نماید به گونه ای که آنـان را بـه صـورت امت واحد درآورد.
باری در موسم حج و در بهترین مکان و زمان می توان با تأسی به پیامبر اعـظم(صـلی الله علیه و آله) زمینه های انسجام مسلمانان را بیش از پیش فزونی بخشید.
۲ـ ۳ ـ ۱ پیروی از سیره معصومین :
امامان شـیعی که از اصـل و شـجرة نبوت و وارثان به حق پیامبر (صلی الله علیه و آله) می باشند، در جهت حفظ اسلام و جلوگیری از نفوذ دشمنان از تـوصیه بـه همبستگی و جماعت و عمل به آن، لحظه ای فروگذار نکرده اند. آن الگوهای دینی در رفتار خود بـا مـخالفان، آن چـنان بودند که در بعضی اوقات مورد اعتراض بعضی از اصحاب واقع می شدند. کلام آن بزگواران مانند رفتارشان دل هـای مـؤمنان را بـه یکدیگر نزدیک می نمود. امام صادق (علیه السلام) می فرماید :
“إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ بـَنُو أَبـٍ وَ أُمٍّ وَ إِذَا ضَرَبَ عَلَی رَجُلٍ مِنْهُمْ عِرْقٌ سَهِرَ لَهُ الآخَرُونَ." ۱۸
“همانا مؤمنان برادر یکدیگرند و فرزندان یک پدر و مـادر مـی باشند و اگر رگی از یکی بجنبد (و ناراحت باشد) دیگران به خاطر او شب را نمی خوابند."
آن بـزرگوار در حـدیث دیگری می فرماید :
“الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ کَالْجَسَدِ الْوَاحـِدِ إِنـِ اشـْتَکَی شَیْئاً مِنْهُ وَجَدَ أَلَمَ ذَلِکَ فِی سـَائِرِ جـَسَدِهِ وَ أَرْوَاحُهُمَا مِنْ رُوحٍ وَاحِدَة.” ۱۹
“مؤمن برادر مؤمن است، همچون یک پیکر که هـرگاه عـضوی از آن به درد آید، دیگر اندام ها، آن درد را حـس مـی کنند و ارواح آن ها از یـک روح اسـت”.
در دوران امـام باقر و امام صادق(علیهم السلام) حـوزه های درس و بـحث در مدینه، شهر پیامبر(صلی الله علیه و آله) و دیگر بلاد اسلامی برقرار می شد که از آن جـمله مـحضر پربار این دو امام هُمام بود. مـردم بسیاری، که بیشتر از اهـل سـنت بودند، از محضر این دو امام کـسب فـیض می نمودند و ایشان نیز با سعة صدر احادیث و احکام جدشان را به آن ها می آموختند.
در کـنگره عـظیم و جهانی حج که ملت های مـسلمان فـارغ از هـر نوع نژاد، رنـگ، قـومیت و مذهب به عشق زیـارت خـانة خدا و در جهت تمرین عملی بندگی، راه های طولانی را طی نموده اند، می توان با تأسّی به پیـامبر اعـظم و امامان معصوم (علیهم السلام) زیباترین صـحنه های هـمراهی و همدلی و وحـدت را بـه رخ جـهانیان کشاند. این همراهی و وحـدت می تواند در اوضاع سیاسی جهان و سرکوب نمودن نقشه های شوم بیگانگان تأثیرگذار باشد. کسانی که در ایام حج در سـرزمین حـجاز بوده اند، می دانند که چه قدر این حـرکت الهـی آمـوزنده و بـاعث افـزایش وحدت و اتحاد عـمومی بـوده است.
باری، شرایط امروز مسلمین در جهان، بسیار حساس و پیچیده است. همة ترفندها و نقشه ها برای چپاول و غـارت ثـروت های مـسلمین و استثمار آن ها به کار گرفته شده، حـتی بـعضی از سـرانِ عـرب بـه نـوعی با بیگانگان همراه شده اند. امروز مردم مسلمان غزّه به جرم دفاع از سرزمین و حیثیت خود متجاوز از پنج هزار شهید و مجروح داده اند، در حالی که بعضی از سران عرب در این کشتار بـی رحمانه، به نوعی با غاصبان صهیونیستی همراه هستند. این ها همه از نقشه های شوم اربابان استعمار در جهت شکستن صفوف مسلمین و امت های مسلمان است. لذا امام خمینی (س) با درایت خاصی چارة اساسی حلِّ گـرفتاری های مـسلمانان را وحدت ایشان دانسته و فرموده اند :
“امروز چاره چیست و برای شکستن این بتها چه تکلیفی متوجه مسلمانان جهان و مستضعفان می باشد؟ یک چاره که اساس چاره هاست و ریشه این گرفتاریها را قطع می کند و فساد را از بن می سوزاند، وحدت مسلمانان، بلکه تمامی مستضعفان و دربند کشیده شدگان جهان، است. و این وحدت، که اسلام شریف و قرآن کریم بر آن پافشاری کرده اند، با دعوت و تبلیغ دامنه دار باید به وجود آید. و مرکز این دعوت و تبلیغ مکّه معظّمه در زمان اجتماع مسلمین برای فریضه حج است. ” ۲۰
مقام معظم رهبری راه مقابله با نیرنگ های استعماری را وحدت دانسته، می فرمایند :
“حج... مظهر وحـدت و اتـحاد مسلمانان است. این که خـداوند مـتعال همة مسلمانان و هرکه از ایشان را که بتواند، به نقطه ای خاص و در زمانی خاص فرا می خواند و در اعمال و حرکاتی که مظهر همزیستی و نظم و هماهنگی است، آنان را روزها و شب هایی در کنار یکدیگر مجتمع می سازد، نخستین اثـر نـمایانش، تزریق احساس وحدت و جماعت در یکایک آنان و نشان دادن شکوه و شوکت اجتماع مسلمین به آنان و سیراب کردن ذهن هر یک تن آنان از احساس عظمت است. با احساس این عظمت است که مـسلمان اگـر تنها در شـکاف کوهی هم زندگی کند، خود را تنها حس نمی کند. با احساس این حقیقت است که مسلمین در هر یـک از کشورهای اسلامی، شجاعت برخورد با اردوگاه ضدیت با اسلام؛ یعنی هـمین سـلطة سـیاسی، اقتصادی دنیای سرمایه سالاری و عوامل و ایادی آن و نیرنگ و فتنه گری آن را می یابند و افسون تحقیر ـ که اولین سلاح استعمارگران غربی در برابر مـلل مـورد تهاجمشان بوده و هست ـ در آنان نمی گیرد. با احساس این عظمت است که دولت های مـسلمان بـا تـکیه به مردم خود، از تکیه به قدرتهای بیگانه خود را بی نیاز حس می کنند.” ۲۱
۳ ـ ۳ ـ ۱ تدوین منشور وحدت اسـلامی
در روزهای آغازین سال ۸۶ مقام معظم رهبری طرح ابتکاریِ تدوین منشور وحدت اسلامی را پیـشنهاد دادند. این طرح مـی تواند بـسیاری از گره های موجود در روابط میان مسلمانان را بگشاید. ایشان فرمودند :
“علاج اصلی، داروی اصلی برای امروزِ دنیای اسلام، داروی “اتحاد” است؛ باید با هم متحد بشوند. علما و روشنفکران اسلام بنشینند و منشور وحدت اسلامی را تنظیم کـنند؛ منشوری تهیه کنند تا فلان آدم کج فهمِ متعصبِ وابستة به این، یا فلان، یا آن فرقة اسلامی، نتواند آزادانه جماعت کثیری از مسلمانان را متهم به خروج از اسلام کند؛ تکفیر کند. تهیة منشور جزو کـارهایی اسـت که تاریخ، امروز از روشنفکران اسلامی و علمای اسلامی مطالبه می کند. اگر شما این کار را نکنید، نسل های بعد از شما مؤاخذه خواهند کرد. می بینید دشمنیِ دشمنان را! می بینید تلاش آن ها را برای نابود کردن هـویت اسـلامی و ایجاد اختلاف بین امت اسلامی! بنشینید علاج کنید؛ اصول را بر فروع ترجیح بدهید.” ۲۲
تدوین منشور وحدت اسلامی، با توجه به وضعیت عمومیِ داخلی و منطقه ای، می تواند مبنایی مناسب برای اتـخاذ اسـتراتژی ایران در مقابل کشورهای اسلامی باشد. ظرفیت مناسب قانون اسلامی ما، نیاز روزافزون جهان اسلام به عنصر اتحاد، جایگاه ویژه و رو به رشد نظام جمهوری اسلامی در سطح منطقه و جهان اسلام و حـصول فـهم نـسبی مشترک میان طیف قابل تـوجهی از نـخبگان اسـلامی پیرامون وحدت و... مجموعه ای از فرصت ها را پیش روی مسلمانان و جمهوری اسلامی ایران قرار داده است. در چنین وضعیتی، عاقلانه ترین کار برای تمامیِ مذاهب، تدوین منشوری از بـایدها و نـبایدها بـر اساس تحلیل واقع بینانه از هست و نیست های موجود است.
۴ ـ ۳ ـ ۱ـ طـراحی سـاختارها و نهادهای بین المللی اسلامی
استفادة بهینه از ظرفیت ها و قابلیت های سازمان های کنفرانس اسلامی و نهادهای وابسته و نیز تقویت و توسعة آن و هم چنین تأسیس نـهادهای بـین المللی جـدید برای پاسخ گویی به نیازهای جدید جهان اسلام می تواند مفید و ضـروری تلقّی شود؛ از جملة این نهادها عبارت اند از :
الف :تأسیس دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه.
چنین مؤسسه ای می تواند زیر نظر سازمان کـنفرانس اسـلامی بـا کوشش فقها، متکلمان، فلاسفه و علمای اسلامی، مواضع فرق اسلامی را به یـکدیگر نـزدیک کند و مجموعه ای متقن از دیدگاه ها و آراء مستند و موثق آنان را در اختیار مسلمانان قرار دهد.
ب. تأسیس حوزه های علمیه مشترک
بـرای تـدوین و تـدریس فقه مقارن و تربیت فقها و برای ترویج و تبیین فقه قابل قبول اسلامی بـرای هـمة فـرق و مذاهب، ایجاد وحدت رویه میان فقهای بزرگ اسلامی برای ارائة پاسخ های متقن و مورد وفاق بـرای مـسائل مـستحدثه، مشاکل و معضلاتِ پیش روی جهان اسلام، فهم و نقد نظام های حقوقی رایج بین المللی، شور در فتوا و زمـینه سازی بـرای تضارب آرای فقهی و در نهایت تأسیس دارالافتای اسلامی، می تواند نقش تعیین کننده ای در کاهش تنش های نـظری و عـملی مـیان مسلمانان ایفا نماید.
ج. تأسیس مؤسسات فرهنگی مشترک
هم چنین از راهکارهای عملیِ شکل گیری وحدت، تأسیس مـؤسسات فـرهنگی مشترک است. ایجاد مؤسسات اطلاع رسانی مشترک و بین المللی ـ اسلامی، خبرگزاری، مؤسسات پژوهشی و آموزشی و تـدوین دائرة المـعارف های مـشترک، سرمایه گذاری برای تولید محصولات و بنگاه های فرهنگی مشترک؛ مانند بنیاد سینمایی، تولید فیلم ها و سریال های قابل قـبول بـرای همة فرق، تألیف رمان های دینی، فلسفی، تاریخی و مانند آن؛ از جمله اقدامات مفید دیـگری اسـت کـه می تواند زمینه ساز وحدت مسلمین گردد. ۲۳
بدیهی است برای پیشبرد وحدت مسلمانان در سراسر جهان، این مـؤسسات و مـراکز اسـلامی می تواند نقش مهمی را ایفا نماید. امروز دنیا شاهد پیشرفت سریع مراکز تـرویج افـکار ضدّ اسلامی می باشد؛ چه قدر خوب است مسلمانان نیز برای کمرنگ شدن توطئه های بیگانگان، اقدام به ایـجاد مـؤسسات اسلامی نمایند و موسم حج نیز بهترین زمان برای ترویج، تبلیغ و تبیین ایـن نـوع مؤسسات اسلامی است.
۵ ـ ۳ ـ ۱ـ توجه به اشتراکات مـسلمانان
امـروز مـسلمانان جهان، با برجسته کردن نقاط مشترک بـسیاری، مـی توانند همرنگی و همدلی خود را به منصه ظهور برسانند. امام خمینی (س) ضمن تأیید این نـکته، بـعضی از این نقاط مشترک را بیان مـی کنند :
الف. اسـلام
ایشان اسـلام را پرچـم وحـدت و یگانگی مسلمین نام برده و می فرمایند :
“علمای بیدار اسلام دنبال این امر را گرفته و کوشش کرده اند به اینکه مسلمین را در تحت لوای اسلام به وحدت و یگانگی دعوت کنند.” ۲۴ “حـبل الله اسلام است. صراط مـستقیم، اسـلام است. ریسمان بین حق و خـلق، اسـلام است.” ۲۵ “ما توجه نکردیم به دستورات اسلام که بین همه مسلمانها عقد اخـوت بـسته است و همه را دعوت به اعـتصام بـه حـبل الله و پیروی از خط اسـلام مـی فرماید.” ۲۶
ب. منافع و اهداف مشترک
امـروز مـسلمانان جهان، منافع مشترک بسیاری دارند که می توانند بر اساس آن به اتحاد و انسجام بیشتری دسـترسی پیـدا کنند؛ از جمله نکاتی که امام بـه زوّار بـیت الله الحرام مـتذکر شـده اند، تـبادل نظر و تفاهم در خصوص مـسائل مسلمین است. باری به واسطة توسعة ارتباطات و پیشرفت های علمی، زمینه های مختلفی برای همفکری و همکاری بـر اسـاس منافع و اهداف مشترک مسلمانان فراهم شـده اسـت کـه کـنگرة حـج بهترین زمینه بـرای بـهره گیری از آن می باشد. امام خمینی (س) می فرماید :
“در مصالح اسلام و مشکلات مسلمین تبادل آرا نموده، و در حل مشکلات و راه رسیدن به آرمان مقدس اسلام تصمیمات لازم را اتخاذ نمایید؛ و راههای اتحاد بین همه طوایف و مذاهب اسلامی را بررسی کنید." ۲۷
امام به واسطة این اهداف و منافع مشترک معتقد بودند که مسلمانان باید دارای ارتش مشترک باشند تا بتوانند از خود دفاع کنند :
“اگر ان شاء اللَّه آن وحدت بین مسلمین و دولتهای کشورهای اسلامی که خداوند تعالی و رسول عظیم الشأنش خواسته اند و امر به آن و اهتمام در آن فرموده اند حاصل شود، دولتهای کشورهای اسلامی با پشتیبانی ملتها می توانند یک ارتش مشترک دفاعی بیش از صد میلیونیِ تعلیم دیده ذخیره و یک ارتش ده ها میلیونی زیر پرچم داشته باشند، که بزرگترین قدرت را در جهان به دست آورند." ۲۸
ج :شناسایی دشمن مشترک
تاریخ صدر اسلام گویای این حقیقت تلخ است کـه بـه خصوص در زمان حکومت حضرت علی (علیه السلام ) نشناختن دشمنان واقعی از ضعف های مهم و اساسی مسلمانان بوده است؛ ضعفی که سبب کنارگذاشتن والیان واقعی حـکومت اسـلامی و پیاده نشدن احکام آن شد. عـبرت گـرفتن از این جریان، نویدبخش راه آیندگان و مانع از تکرار تاریخ خواهد شد. هم چنین نقشة دشمنانی را که در لباس ها و چهره های گوناگون در صدد ضربه زدن به کیان اسلام می باشند، بـرملا نـموده است و پیروزی اسلام و مـسلمین را بـه ارمغان می آورد. بدین سان امام ضمن تأیید دشمن شناسی به عنوان یک وظیفة مستمر می فرماید : “باید شما دشمنتان را بشناسید. اگر نشناسید، نمی توانید دفعش بکنید." ۲۹
"ما باید در کارهایی که دشمنهای ما می کنند دقت کنیم و تحلیل کنیم، ببینیم که آنها به چه چیز زیاد اهمیت می دهند و انگشت روی چه حیثیتی از حیثیتهای مسلمین می گذارند و بفهمیم که آنچه که آنها بر آن اصرار دارند همانی است که برای مسلمین و برای بشر بد است. ما از گفتار و کردار آنها باید کشف کنیم که آنها چه می خواهند و ما باید چه بکنیم ... هـر راهی را که آنها انتخاب کرده اند، ما باید راه مقابلش را انتخاب کنیم." ۳۰
مـقام مـعظم رهـبری حضرت آیت الله خامنه ای نیز دربارة اهمیت دشمن شناسی فرموده اند :
“نباید در شناخت دشمن اشتباه کرد. نباید این گمان و تـصوّر را پیـدا کرد که دشمن از دشمنی با اسلام و مسلمین دست برداشته است." ۳۱
اگر شناسایی دشـمنان بـه صـورت اصولی و همگانی باشد، همة مسلمانان به این نتیجه می رسند که دارای دشمن واحد هستند و می توانند بـا همفکری او را از بین ببرند. امام خمینی (س) در این باره می گویند :
“به حجاج محترم و زائران بیت اللَّه الحرام، از هر کشور و هر طایفه و تابع هر مذهب هستند، متواضعانه عرض می کنم شما همه ملت اسلام و تابع پیامبر و پیرو دستورات قرآن مجید هستید؛ و همه، دشمنان غدار مشترک دارید.” ۳۲
آن چه که می تواند در شناسایی دشمنان، به امت اسلامی کـمک کند، علل دشمنی دشمنان است. بدیهی است توجه به علل دشمنی بیگانگان، کمک بسزایی در شناسایی آن ها خواهد داشت. امام معتقد بودند گسترش اسلام و به خطر افتادن منافع استعمارگران، یکی از علل دشـمنی بـیگانگان است، ایشان می فرمود :
“آنها خوف این را دارند که اسلام به آن طوری که هست گسترش پیدا کند و همه کشورهای اسلامی را بگیرد، و به همه مستضعفین جهان پرتو بیفکند. آنها خوف این را دارند.” ۳۳
امام به این نکته واقف بودند که دشمن گسترش اسلام را مساوی با نابودی خود و منافعش می داند، بدین جهت می فرمود :
“نقشه های حساب شده در کار است برای شکستن اسلام. مقصد اصیل این است که اینها چون از اسلام سیلی خورده اند و... لهذا، دشمن اصلی اسلام است.”۳۴
مقام معظم رهبری نیز می فرماید :
آری، امروز دشمنی اردوگاه استکبار به خاطر اسلام است. آن ها با اسلام دشـمن اند و هـمة مـلت های مسلمانی که در راه اسلام مایل بـه فـداکاری و حـرکت هستند، باید برای مقابله با دشمنان اسلام خود را آماده کنند.
بر این اساس است که امام (س) به حجاج بیت الله الحرام تـوصیه مـی کردند در مـوسم حج ضمن شناسایی دشمن واقعی خود، با وحـدت و هـمدلی، سعی کنید از هرگونه تفرقه و اختلاف بپرهیزید.
رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز به حجاج بیت الله الحرام چنین هشدار می دهد :
“بـی خبری از حـوادث دیـگر بلاد اسلامی و ناهشیاری در برابر نقشه های دشمنان دوبارة اسلام و مسلمین، و بـسی بیماری های مهلک دیگر که در طول تاریخ اسلام بر اثر تسلط نااهلان و ازخدابی خبران بر زندگی سیاسی و سرنوشت مسلمین، هـمواره مـسلمانان را تـهدید کرده و در قرن های اخیر، با حضور قدرت های استعماری بیگانه در منطقه یا دسـت نشاندگان فـاسد و دنیا پرستشان، شکلی بحرانی و ویرانگر به خود گرفته است.” ۳۵
باری، در موسم حج، افراد و گروه های زیادی از مـناطق، نـژادها و سـلیقه های گوناگون در کنار یکدیگر قرار می گیرند و وحدت و همدلی میان آنان شکل گرفته و دل هـایشان را بـه یـکدیگر نزدیک می کند. تلاقی و همدمی افراد و گروه های مختلف، از میقات آغاز شده و در طواف و سعی، عرفات و مـشعر و مـنا بـه اوج خود می رسد.
۲. برائت از مشرکان
در مکه، همة مسلمانان فارغ از نژاد، رنگ، قومیت، نسب و مانند آن، خـود را در بـرابر خدا می یابند. گویی انسان ها در آن مکان مقدس، همة منیّت ها را کنار زده و توجه خود را به پروردگـار هـستی مـعطوف می سازند؛ چراکه خود را در برابر کعبه که نماد توحید است می بینند؛ نخستین خانة توحید و بـی سابقه ترین مـعبدی که در روی زمین به وجود آمد؛ خانه ای که برای مردم و محلّ برکت است :
( إِن أَوَّلَ بـَیْتٍ وُضـِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً وَ هُدیً لِلْعالَمِینَ ). ۳۶
“نخستین خانه ای که در سرزمین مکه برای مردم قرار داده شد و پربـرکت و مـایة هدایت جهانیان است.”
بر این اساس است که امام خمینی (س) مکه را مـحلّ نـشر تـوحید دانسته، گفتند :
“ابراهیم خلیل، در اول زمان، و حبیب خدا و فرزند عزیزش مهدی موعود- روحی فداه- در آخر زمان، از کعبه ندای توحید سردادند و می دهند.” ۳۷
مقام معظم رهبری نیز گفته اند :
“کعبه خانة توحید اسـت. ایـن که در آیات کریمة مربوط به حج، بارها از ذکرالله سخن رفته، نشانة آن است که در این خانه و به بـرکت آنـ، باید هر عامل غیرخدا از صحنة ذهن و عمل مسلمین زدوده شود.” ۳۸
حال که کـعبه نـخستین مرکز عبادی و اوّلین خانة توحیدی است، بـاید از هـر آنـچه غیر اوست پاک شود و باید همة بت ها کـه مـظاهر شرک هستند، از آنجا برچیده شوند.
"این پدرِ توحید و بت شکنِ جهان به ما و همه انسانها آموخت که قربانی در راه خدا، پیش از آنکه جنبه توحیدی و عبادی داشته باشد، جنبه های سیاسی و ارزشهای اجتماعی دارد. به ما و همه آموخت که عزیزترین ثمره حیات خود را در راه خدا بدهید و عید بگیرید. خود و عزیزان خود را فدا کنید، و دین خدا را و عدل الهی را برپا نمایید. به همه ما، ذریّه آدم، فهماند که «مکّه» و «منی » قربانگاه عاشقان است ." ۳۹
آن چه را که امام و رهبری تأکید کرده اند، شناخت مصادیق شرک است. این امـر کـمک می کند که ملت ها در هر زمـان و در هـر وضـعیتی، با نمادهای شـرک مـبارزه کنند :
“مگر ابرقدرتهای زمان ما بتهای بزرگی نیستند که جهانیان را به اطاعت و کرنش و پرستش خود می خوانند، و با زور و زر و تزویر خود را به آنان تحمیل می نمایند؟ کعبه معظّمه یکتا مرکز شکستن این بتهاست .” ۴۰
اگـر این رویکرد و نگاه عـمیق به مصادیقِ شرک، در ایام حج میان ملت ها همگانی شود و همة ملت ها دریابندکه زورگویان امروز دنـیا و مـتکبران عالم؛ یعنی آمریکا و دول دیگر، از مصادیق بـت های زر و زور هـستند، زمـینة طـرد آنـ ها را از خود در حرم امـن الهـی و هرجای عالم بهتر فراهم می کنند. رهبر معظم انقلاب اسلامی در تبیین این مسأله می گویند :
“شرک همواره بـه یـک گـونه نیست، و بت همیشه به شکل هیاکل چـوب و سـنگ و فـلز ظـاهر نـمی شود. خـانه ی خدا و حج باید در همه ی زمانها شرک را در لباس خاص آن زمان، و بت شریک خدا را با جلوه ی مخصوص آن بشناساند و نفی و طرد کند. امروز البته از “لات” و “منات” و “عُزّی” خبری نیست، اما بـه جای آن و خطرناکتر از آن، بتهای زر و زور استکبار و نظامهای جاهلی و استکباری است که همه ی فضای زندگی مسلمین را در کشورهای اسلامی فرا گرفته است.
بتی که بسیاری از مردم جهان و از جمله بسیاری از مسلمین، امروز به جبر و تـحمیل، بـه عبادت و اطاعت از آن وادار می شوند، بت قدرت امریکا است که همه ی شؤون فرهنگی و سیاسی و اقتصادی مسلمین را در قبضه گرفته و ملتها را خواه و ناخواه در جهت منافع واغراض خود ـ که نقطه ی مقابل مصالح مـسلمین اسـت ـ حرکت می دهد.” ۴۱
آری، از آن جا که روح حج توحید است و توحید و شرک با یکدیگر ناسازگارند، قرآن مجید مسلمانان را در مناسک حج به تبرّی از شرک فـراخوانده و مـی فرماید :
(وَأَذانٌ مِنَ اللهِ وَرَسُولِهِ إِلَیـ النـَّاسِ یَوْمَ الْحَجِّ الأَکْبَرِ أَنَّ اللهَ بَرِی ءٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ... ). ۴۲
“و این اعلامی است از ناحیة خدا و پیامبرش به عموم مردم در روز حجّ اکبر (روز عید قربان) که خدا و پیـامبرِ او از مـشرکان بیزارند."
این مرحله از عـملیات حـج آن قدر اهمیت دارد که اگر آن را حذف کنیم، حج، دیگر واقعی نخواهد بود. امام بت شکن، خمینی کبیر (س) واقعیت حج را این گونه توصیف می کند :
"حجِ بی روح و بی تحرک و قیام، حج بی برائت، حج بی وحدت، و حجی که از آن هدم کفر و شرک بر نیاید، حج نیست.” ۴۳
امام این برائت جستن از بیگانگان را مربوط به دورة خاصی نمی دانند و معتقدند در همة زمان ها باید ندای برائت و بیزاری از دشمنان اسلام زمزمة حاجیان باشد و همه یـکصدا آن را فـریاد بزنند :
“فـریاد برائت ازمشرکان مخصوص به زمان خاص نیست، این دستور است و جاوید.” ۴۴
مقام معظم رهبری ضمن تأیید دیدگاه حـضرت امام (س) حج را برترین جایگاه برائت از مشرکین دانسته، می فرماید :
“فریاد برائت کـه امـروز مـسلمان در حج سر می دهد، فریاد برائت از استکبار و ایادی آن است که مع الاسف در کشورهای اسلامی قدرتمندانه اعمال نفوذ می کنند و بـا تـحمیل فرهنگ و سیاست و نظام زندگی شرک آلود بر جوامع اسلامی، پایه های توحید عملی را در زندگی مـسلمانان مـنهدم سـاخته و آنان را دچار عبادت غیرخدا کرده اند.” ۴۵
مقام معظم رهبری هم چنین معتقدند، حجّ علوی و حجّ حسینی، حـجّی است که در عین توجه به خداوند و توجه به حکومت الهی و قدرت او، پشت کـردن به قدرت طواغیت و جـباران هـم در آن هست. ایشان هر آن چه را که جای خدا قرار گیرد و ولایت الهی را به ولایت خود تبدیل کند و نیرو و ارادة بشر را در اختیار بگیرد، بت دانسته و می فرماید :
“حج، مظهر توحید و نفی و رمی شیطان و تکرار شـعار ابراهیم (علیه السلام) است که گفت: (أَنَّ اللهَ بَرِی ءٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ)؛ صحنة اتحاد عظیم امت اسلامی برگرد محور توحید وبرائت از مشرکین و نفی و طرد همة بت ها است وبت، هر آن چیزی است کـه بـه جای خدا قرار گیرد و ولایت الهی را به ولایت خود تبدیل کند ونیرو وارادة افراد بشر را در اختیار بگیرد؛ حال چه سنگ و چوب، و چه قدرتهای شیطانیِ سلطه گر و جبار، و چه عصبیت های جاهلی و ناحق.” ۴۶
نـقش بـرائت از مشرکین در جهان اسلام
الف ) نفی قدرت های استکباری
با اعلام بیزاری از قدرت های سلطه جو و استعماری، زمینه های اضمحلال و نابودی آن ها از سوی ملت ها مهیّا شده و می کوشند زمینه های دخالت بیگانگان را در کشور خود از بین بـبرند. وقـتی آحاد ملت های مسلمان، دست در دست هم قرار داده و خواستار خروج استعمارگران از مناطق و سرزمین های خود شوند، دیگر جرأت نمی کنند دست به توطئه بزنند. امروز در میان سران مسلمان دولت های اسلامی هنوز پدیـدة شـوم ارتـباط با قدرت های بیگانه وجود دارد. بـعضی از دولتـ های اسـلامی و عربی در منطقه، هنوز سر مست روابط با آمریکا و ولد نامشروع او؛ یعنی اسرائیل هستند و جای بسی تأسف است که چرا این گرایش هـنوز وجـود دارد. عـلی رغم این رفتارهای خائنانه، آحاد ملت ها و بسیاری از دولت ها بـه خـوبی فهمیده اند که دشمنان درصدد استثمار و استعمار آنان می باشند، لذا با اعلان انزجار خود، زمینة نفی سلطه و قدرت طلبی آنان را در منطقه فـراهم کـرده اند. راه بـرون رفت از این سلطه طلبی و سلطه پذیری، اتحاد و انسجام همة مسلمانان در این امر خـطیر است. اتحاد در برابر زورگویی ها و تجاوزات، اتحاد در نفی وابستگی به دول غربی و اتحاد در برائت از دشمنان، قدرت طلبی های آنان را از بین می برد. مـقام مـعظم رهـبری در تقبیح شرک مدرن می فرمایند :
“گویی خدای دنیا ـ معاذالله ـ جباران و زورگویان و چـپاولگران و ابـرقدرتها و جنایتکاران اند و استضعاف و استعباد و استثمار خلایق و علو و استکبار نسبت به بندگان خدا حق مسلّم آنهاست، و همگان بـاید پیـشانی اطـاعت بر آستان تفرعن آنها ساییده و در برابر زورگویی و غارتگری و میل و ارادة بی مهار آنان تـسلیم بـاشند... ایـن، همان شرکی است که امروز مسلمانان باید با اعلام برائت، دامن خود و اسلام را از آن تـطهیر کـنند.” ۴۷
ب) بـه هم پیوستن مسلمانان
از آثار دیگرِ برائت از مشرکان، به هم پیوستن مسلمین جهان است. امـام امـت به این نکته کاملاً واقف بودند که برائت واقعی در سایة اتحاد و انسجام آحـاد مـسلمانان فـارغ از هرگونه امتیاز می باشد.
وقتی مسلمانان، جبهة مشرکان و دشمنان را تشخیص دادند، می کوشند صف مقابله بـا آنـان را در بین خود یکی کنند؛ می کوشند اختلافات جزئی و سطحی را کنارگذاشته و آمادة طرد و نفی و بـرائت دشـمنان واقـعی شوند. بدیهی است لازمه و نتیجة این برائت، اتحاد صفوف مسلمین در برابر کفار و بیگانگان است. امـام امـت می فرماید :
“لازم است حجاج بیت اللَّه الحرام در این مجمع عمومی و سیل خروشان انسانی فریاد برائت از ظالمان و ستمکاران را هر چه رساتر برآورند و دست برادری را هر چه بیشتر بفشارند و مصالح عالیه اسلام و مسلمین مظلوم را فدای فرقه گرایی و ملیگرایی نکنند و برادران مسْلم خود را هر چه بیشتر متوجه به توحید کلمه و ترک عصبیتهای جاهلی که جز به نفع جهانخواران و وابستگان آنان تمام نمی شود بنمایند.” ۴۸
ج) آگاهی و بیداری ساده دلان
وقتی تـوده های مـیلیونیِ ملت ها و آحاد مسلمین دست در دست یکدیگر، به نفی دشمنان و بیگانگان و بیزاری از آنـان مـی پردازند، باعث می شود حتی کسانی که نسبت بـه بـیگانگان و حـرکت های سوء آنان اظهار تردید و دو دلی کرده اند، نـیز بـه خیل عظیم مسلمانان بپیوندند. امام خمینی (س) دربارة برائت از مشرکین سخن حکیمانه ای دارند و مـی فرمایند:
“در پنـاه همین برائت از مشرکین است کـه حـتی ساده دلان مـی فهمند کـه نـباید سر بر آستان شوروی و آمریکا نـهاد.” ۴۹
۳. فـرهنگ سازی
اسلام برترین برنامة آسمانی است که از طرف خدا توسط نبی مکرم اسلام، مـحمد بـن عبدالله(صلی الله علیه و آله) برای رستگاری و سـعادت انسان ها فرستاده شد. بـرنامه ای که دربـردارندة ویژگی ها و امتیازات بزرگی است. ایـن امـتیازات، زمینة پاسخگویی نیازهای انسان ها را در همة اعصار فراهم نموده است؛ از جمله این امتیازات، جـامعیت آمـوزه های اسلامی است که توانسته اسـت در ابـعاد سـیاسی، فرهنگی، اجتماعی و نـیز ابـعاد فردی و شخصی، گره گشای مـشکلات بـشر باشد. متأسفانه در دهه های اخیر، بیگانگان فعالیت های زیادی را در پیش گرفته اند تا چهره ای غیر واقعی از اسـلام در جـهان ارائه کنند. تحریف آموزه های اسلامی و اخـتلاف در صـفوف مسلمین، بـخشی از ایـن تـرفندِ حساب شدة دشمنان است. بـر رهبران دینی مسلمان هاست که در این موقعیت حساس، آموزه های صحیح اسلام را برای توده های مردم تبیین کـنند تـا مسلمانان دچار انحراف و سردرگمی نشوند. دیـده بانان جـبهة اعـتقادی بـاید بـکوشند زمینة درست انـدیشی را در مـیان مردم رونق دهند و از این راه، از تفسیرهای نادرست و ناصواب و پیرایه های نابجایی که دین را در معرض خطر قرار می دهد، جـلوگیری نـمایند. شـکوه این فرهنگ سازی را می توان در موسم حج و برپایی کـنگرة عـظیم اسـلامی دیـد؛ چـراکه بـهترین فرصت، جهت رشد اندیشه و آگاهی مسلمانان، رشد همزیستی مسالمت آمیز و همگرایی آنان است و در این ایام است که زمینه سازی برای تشکیل امت واحد اسلامی، رشد اخلاق اجتماعی و تـقویت هویت اجتماعی مسلمانان و مانند آن به وجود می آید و از همین رو است که امام خمینی (س) و مقام معظم رهبری، آگاهی بخشی و فرهنگ سازی در موسم حج را از رسالت های مهم عالمان دینی شمرده اند.
۱-۳- بررسی مسائل و مشکلات جهان اسلام
حـج، عـرصة تلاقی اندیشه های شکل گرفته در عالم اسلام است. در این تلاقی، مناسب است مسائل و مشکلات مسلمانان هم مرور شود تا جهت رفع آن اقدامات عملی صورت پذیرد. امام خمینی (س) می گویند :
"... باید در این اجتماع عظیم الهی که هیچ قدرتی جز قدرت لا یزال خداوند نمی تواند آن را فراهم کند، مسلمانان به بررسی مشکلات عمومی مسلمین پرداخته و در راه رفع آنها با مشورت همگانی کوشش کنند ...” ۵۰
مقام معظم رهـبری ضـمن تأیید این مطلب گفته اند :
"... موضوع مهم دیگری که حجاج بیت الله به عنوان بخشی از هدف حج باید به آن بپردازند، مسایل مهم و جاری جهان اسلام اسـت.” ۵۱
بـدیهی است بررسی مشکلات، ایـن زمـینه را به وجود می آورد که مسلمانان از وضعیت یکدیگر آگاه شوند و در جریان کمبودها و مشکلات قرار گیرند تا بر اساس آن، راهکارهای لازم را در جهت رفع آن اتخاذ نمایند.
۲-۳- آگاهی از نقشه های شوم بیگانگان
از مسائلی که لازم اسـت در ایـام حج فرهنگ سازی شود، بیان نقشه های شوم دشمنان اسلام در جهت سست نمودن اسلام و مسلمانان است. باید مسلمین در اقصی نقاط عالم از شگردهای پیچیدة دشمنان آگاهی یابند تا مبادا آلت دست بیگانگان واقع شـوند. امام خمینی (س) در ایـن باره می فرمایند :
“توطئه های راست و چپ و خصوص امریکای چپاولگر و متجاوز و اسرائیل جنایتکار را به گوش عالمیان برسانید و از آنان استمداد کنید و جنایات این جنایتکاران را بشمارید.” ۵۲
مقام معظم رهـبری نـیز فـرموده اند :
“در ظلمات سلطه استکبار و ظلم بر جهانِ امروز، اسلام و قرآن یگانه ملجأیی است که می تواند ملتها را نجات دهـد و بـه همین جهت، قدرتهای زورگوی جهانی، تا آن جا که بتوانند، با اسلام مقابله مـی کنند و در راه حـاکمیت آن مـانع می سازند.” ۵۳
بدیهی است از نکاتی که مورد توجه حضرت امام و رهبری می باشد، بیان شیوه های مبارزه دشـمنان با اسلام است که در بیداری مسلمانان نقش زیادی دارد. بعضی از این شیوه ها را به طور گـذرا مرور می کنیم :
الف. تحقیر فـرهنگ اسـلامی
دشمن به خوبی درک کرده است که اگر ملت های مسلمان به فرهنگ خود اتّکا نداشته باشند، زمینة فروپاشی استقلال فکری و در نتیجه پذیرش همة برنامه های استعماری توسط آنان فراهم خواهد شد. اعتراف صـهیونیست ها در کنفرانس علمی و تحقیقاتی، که به منظور دستیابی به بهترین راه مبارزه با اسلام ترتیب یافت، گویای این واقعیت بودکه تحقیر فرهنگ، بستر مناسبی در جهت پیاده شدن اهداف بیگانگان است. ۵۴ بر این اسـاس اسـت که آنان می کوشند زمینه های خودباوری در میان مسمانان ترویج شود تا آن نوع نقشه ها را خنثی نماید. امام (س) می گویند :
"مسلمانها باید خودشان را پیدا کنند؛ یعنی بفهمند که خودشان یک فرهنگی دارند، خودشان یک کشوری دارند، خودشان یک شخصیتی دارند.” ۵۵
موسم حج، فرصت مناسبی است برای تبیین فرهنگ اسلام و فرهنگ غرب. در این موسم عبادی ـ سیاسی که در مکانی مقدس برگزار می گردد، می توان تقابل فرهنگ غـرب و فـرهنگ اسلام را بیان کرد و از نقشه های شوم دشمنان در جهت بی هویتی و القای فرهنگ خود پرده برداشت.
باری، نماد حرکت اسلامی در میان مسلمانان، طغیان علیه ارزش های جاهلی و غربی است. مقام معظم رهبری در ایـن رابـطه مـی گویند :
“حرکت اسلامی و انقلاب اسلامی، عـبارت اسـت از طـغیان بر ارزش های جاهلی و نظام های طاغوتی که بشر را به زنجیرکشیده و موجب ظلم و فساد و تبعیض طبقاتی و نژادی و فحشای عمومی و ستم پذیری توده ها و دیگر بـدبختی های مـلت ها شـده و همه چیز را فدای سود بیشتر و حاکمیت ظالمانة بـیشتر صـاحبان زر و زور نموده است. پس، حرکت صحیح اسلامی، صف بندی میان دو نظام ارزشی و مبارزة میان دو فرهنگ است؛ فرهنگ به زنجیر کشیدن بشر، و فـرهنگ نـجات بـشر.” ۵۶
در فرازی دیگر، مقام معظم رهبری فرهنگ به زنجیرکشیدن بشر؛ یـعنی فرهنگ غربی را این گونه توصیف می کنند :
“فرهنگ غرب، فرهنگ برنامه ریزی برای فساد انسان است، فرهنگ دشمنی و بغض بـا ارزشـ ها و درخـشندگی ها و فضیلت های انسانی است، فرهنگی است که همچون ابزار در اختیار خداوندان زور و زر و امـپراتوران قـدرت است. با این فرهنگ، درصددند نسل بنی آدم را از همه ی فضایل انسانی تهی دست کنند و انسانها را به موجودات فـاسد و مـطیع و تـسلیم و غافل از یاد خدا و معنویت تبدیل کنند. منافع آنها، جز از طریق گسترش ایـن فـرهنگ تـأمین نمی شود.” ۵۷
ب. محو آثار دیانت
از شیوه های دیگر دشمنان دین برای رسیدن به اهداف خود، از بـین بـردن آثـار دینداری است. آن ها خوب فهمیده اند که این نوع آثار، پیام های ویژة خود را دارد؛ پیام هایی کـه مـی تواند استمراربخش حرکت تودة ملت ها علیه استکبار باشد. امام خمینی (س) فرموده اند :
“دستهای خیانتکار اجانب که می خواستند شرق را -و خصوصاً بلاد اسلامی را- برای منافع خودشان قبضه کنند، با مطالعاتی که کرده بودند در این بلاد... به آنجا رسیده اند که نگذارند مسلمین متمسک به قرآن باشند. قرآن را آنها سد راه می دانستند. اگر مسلمین همه متمسک به قرآن می شدند، برای آنها مجالی باقی نمی ماند. قرآن را و اسلام را از مردم جدا کردند؛ ملتها از اسلام جدا شدند." ۵۸
" می خواهند طلاب علوم دینی را از علوم اسلامی بازدارند که احکام اسلام به طاق نسیان سپرده شود و محو آثار دیانت به دست خودمان تحقق پیدا کند، و جوانان دانشگاهی ما را انگل و متکی به قشرهای استعماری بار بیاورند که همه کس چون همه چیز وارداتی باشد و... و این خطر بزرگی است.” ۵۹
مقام معظم رهبری نیز در این باره مـی فرمایند :
“مـبارزه قدرت های استکباری با اسلام... با جدیت دنبال شد... اکنون دولت های استکباری مـانند آمـریکا و انگلیس و امثال آنان، پول های گزافی را در راه این خـصومت های جـنایت آمیز خـرج می کنند... . نکتة مهم آن است که این حـرکات خـصمانه، ناشی از احساس ضعف اردوگاه استکبار در برابر اسلام است.
... امروز ایادی استکبار جهانی در هـمه جا در بـرابر اسلام موضع انفعالی دارند و کـینه ورزی آنـان با اسـلام، چـه بـا شیوه های فرهنگی و چه سیاسی با زور و سـرنیزه، از روی احـساس ضعف و ترس در برابر موج فزایندة اسلام است...
این نیز یکی از الطاف الهـی اسـت که هر اقدام آنان برای تـوهین یا ضربه زدن به اسـلام، خـود به عاملی برای شدت یـافتن خـشم مسلمانان و راسخ شدن ارادة آنان در دفاع از اسلام تبدیل می شود.” ۶۰
ج. ترویج اسلام آمریکایی
از شیوه هایی کـه امـروز دشمنان در میان مسلمانان به کـار مـی گیرند، تـحریف اسلام وآموزه های نـورانی آن است. آنان همواره مـی کوشند اسـلامی را که در آن هیچ گونه مبارزه با ظلم و ضدّ ارزش نباشد ارائه کنند؛ اسلامی که فقط به جنبه های عـبادی بـپردازد و فارغ از مسائل سیاسی و اجتماعی زمان خـود بـاشد. امام خمینی (س) در ایـن باره می گوید :
“امروز مراکز وهابیت در جهان به کانونهای فتنه و جاسوسی مبدل شده اند، که از یک طرف اسلام اشرافیت، اسلام ابو سفیان، اسلام ملّاهای کثیف درباری، اسلام مقدس نماهای بیشعور حوزه های علمی و دانشگاهی، اسلام ذلت و نکبت، اسلام پول و زور، اسلام فریب و سازش و اسارت، اسلام حاکمیت سرمایه و سرمایه داران بر مظلومین و پابرهنه ها، و در یک کلمه «اسلام امریکایی» را ترویج می کنند؛ و از طرف دیگر، سر بر آستان سرور خویش، امریکای جهانخوار، می گذارند.” ۶۱
مـقام مـعظم رهـبری از مـاهیت اسلام آمریکایی این گونه پرده برمی دارد :
“اسلام آمریکایی، چیزی به نام اسلام است که در خدمت منافع قدرتهای استکباری و توجیه کنندة اعمال آن ها است؛ بهانه ای برای انزوای اهل دیـن و نپرداختن آنان به امور مسلمین و سرنوشت ملت های مسلمان است؛ وسیله ای برای جدا کردن بخش عظیمی از احکام اجتماعی و سیاسی اسلام از مجموعة دین و منحصر کردن دین به مسجد است (و مسجد نه بـه عـنوان پایگاهی برای رتق و فتق امور مسلمین ـ چنان که درصدر اسلام بوده است ـ بلکه به عنوان گوشه ای برای جدا شدن از زندگی و جدا کردن دنیا و آخرت).
اسلام آمریکایی، اسلام انسان های بی درد و بـی سوزی اسـت که جز به خود و به رفاه حیوانی خود نمی اندیشند... اسلام آمریکایی، اسلام سلاطین و رؤسایی است که منافع ملت های محروم و مظلوم خود را در آستانة آلهـة آمـریکایی و اروپایی قربان می کنند و در مقابل، بـه حـمایت آنان برای ادامة حکومت و قدرت ننگین خود چشم می دوزند.” ۶۲
د. تسلّط بر خاورمیانه
از نقشه های دیگر بیگانگان تسلّط بر خاورمیانه است. محدوده ای که امروز خـاورمیانه نـامیده می شود، یکی از مهم ترین مـناطق ژئوپلتـیکی و ژئواستراتژیکی جهان است که در طی قرون و اعصارِ متمادی، همواره مورد توجه قدرت های بزرگ بوده است. حدّ فاصل این
محدوده، حدّ فاصل دریای سرخ در شمال غرب، منطقه قفقاز و دریای خزر در شـمال و مـرزهای شرقی ایران در شرق و دریای عرب و اقیانوس هند در جنوب می شود (و کشورهای ایران، ترکیه، سوریه، عراق، لبنان، فلسطین اشغالی، اردن، عربستان، یمن، عمان و شیخ نشین های حاشیه جنوبی خلیج فارس را در برمی گیرد. برخی از مهم ترین ویـژگی هایی کـه در این مـنطقه وجود دارد عبارت اند از :
۱. کوتاه ترین واسطة خشکی میان مرکز اوراسیا با آب های آزاد است.
۲. بیش از ۷۰ درصد ذخایر انرژی هیدروکربن جـهان در این منطقه قرار دارد.
۳. کوتاه ترین فاصلة خشکی میان جبهة دفاعی اروپای غربی در غـرب اوراسـیا بـا جبهة دفاعی جنوب شرق آسیاست.
۴. وجود تنگه ها و آبراه های استراتژیکی و فوق العاده حساسِ جهان؛ همچون تنگة هرمز، تـنگه بـاب المندب، کانال سوئز، تنگه بسفر، داردانل و... اهمیت نظامی و ژئواستراتژیکی خاورمیانه را برای بیگانگان دوچـندان نـموده اسـت.
۵. حساس ترین قلمروهای ژئواستراتژیک جهان را شاخک ها (برنج ها)ی عملیاتی تشکیل می دهند. در وضعیت کنونی، در مقیاس جهانی صحنه عـملیاتی، حوزة پاسیفیک است و مهم ترین شاخک های صحنة عملیاتی پاسیفیک نیز در درجة اوّل شاخک خلیج فـارس و در درجة بعدی شاخک دریـای سـرخ است که هر دوی این شاخک های علمیاتی، در جبهة ژئواستراتژیکی خاورمیانه قرار دارند. از این نظر هم اهمیت این منطقه زیاد است.
با توجه به این ویژگی ها، خاورمیانه همزمان از نظر سیاسی، نظامی، اقتصادی و فـرهنگی برای بیگانگان مهم بوده و هارتلند (قلب زمین) شده است. ۶۳ با این امتیازات، بدیهی است دولت های بیگانه در صدد سلطه بر این منطقه و منابع آن باشند. لذا حضرت امام می فرمود :
"در شرق چون مخازن زیاد است، مخازن نفتْ زیاد در شرق هست مثل کویت، مثل حجاز، مثل ایران، در اینجا این طور مخازن هست، آن خارجیها تمام چشمشان دوخته شده است به این مخازن ما.” ۶۴
امام خمینی (س) معتقد بودند جـنگ افـروزی ها و ایجاد اختلاف برای این است که آن ها سلطة خود را در منطقه برگردانند. ایشان می گویند :
“قدرتهای بزرگ که دستشان از مخازن بزرگ ایران کوتاه شده و سلطه و قدرتشان با همت ملت ایران و قوای مسلح آن قطع گردیده، اکنون به دست و پا افتاده اند تا با جنگ افروزی بین برادران، سلطه خود را اعاده دهند و چپاولگری خود را از سر گیرند.” ۶۵
مقام معظم رهبری در خصوص این منطقة حساس و توطئه آمـریکا مـی گویند :
“مـسألة بسیار مهم، سلطة روزافزون شـیطان بـزرگ بـر ذخایر کشورهای اسلامی و حضور بیش ازپیش سیاسی و اقتصادی و حتّی نظامی آن در این کشورهاست. این ابرقدرت ظالم و سلطه طلب، پس از تحوّلات اخیر جهان که منتهی بـه فـرو ریـختن نظام های الحادی کمونیستی شد و شوروی از موضع رقابت بـا آمـریکا فرو افتاد، درصدد است که سراسر جهان و به خصوص مناطق زرخیز اسلامی را به منطقة نفوذ بی رقیب خود مبدل سازد و پس از فـراغت از ـ بـه اصـطلاح ـ جنگ سرد، به جنگ همه جانبه ای با بیداری اسلامی ـ کـه مانع مستحکمی در راه این نفوذ است ـ کمر بسته است.
این حکومت شیطانی، بنا بر مقتضای طبیعت ضد فطری و ضـد انـسانی خـود، از درون دچار معضلات لاینحلی است؛ لیکن به اقتضای همان طبیعت اسـتکباری و جـهانخواری، می کوشد که مشکلات خود را به کل جهان منتقل کند و با تسلط بر همة مراکز حساس و ثـروت خیز عـالم، از جـمله خاورمیانه و مخصوصاً خلیج فارس، به حیات خود قدرتمندانه تر از پیش ادامه دهد.” ۶۶
۳-۳- بـیان مـظلومیت مـلت فلسطین و جنایات اسرائیل
از مسائل مهمی که بارها امام خمینی (س) و مقام معظم رهبری بر آن تـأکید داشـته اند، مـسأله فلسطین است. شاید بتوان گفت که حضرت امام در بسیاری از پیام هایش از مظلومیت ملت فلسطین و جـنایت هـای رژیم اشغالگر صهیونیستی یاد کرده و از ملت ها خواسته اند در این باره هم اندیشی کنند. ایـشان ضـمن اظـهار تأسف از برخورد حکومت های اسلامی دربارة مسأله فلسطین وبیداری مسلمین می گوید :
“ننگ نیست بر کشورهای اسلامی بر حکومتهای کشورهای اسلامی که اسرائیل بیاید و فلسطینی ها را آن طور کند؟ در لبنان آن جنایت ها را بکند و یک میلیارد جمعیت مسلمین بنشینند تماشاچی باشند؟ از چی می ترسند اینها؟ چرا باید این قدر بی عرضه باشند؟”۶۷
"... وقتی می روید حـج، ایـن مسلمین بلاد را بیدار کنید، متحد کنید با هم، بفهمانید به آن ها کـه چـرا بـاید بیش از یک میلیارد مسلمین تحت فشار دوتا قدرت چندصدمیلیونی باشند.”۶۸
مقام معظم رهبری در یکی از پیام های خـود بـه حـجاج بیت الله الحرام، مسأله فلسطین را مهم ترین مسألة روز و بشریت دانسته و از مسلمین جهان و زائران بیت الله الحـرام مـی خواهند در سراسر جهان برای حلّ آن چاره اندیشی نمایند.
“مهمترین مسألة امروز، مسألة فلسطین است که در نیم قـرن اخـیر همواره مهمترین مسألة جهان اسلام و شاید مهمترین مسألة بشریت بوده است. ایـن جا سـخن از محنت و آوارگی و مظلومیت یک ملت است؛ سـخن از غـصب یـک کشور است؛ سخن از ایجاد غده ای سرطانی در قـلب کـشورهای اسلامی و در نقطة التقای شرق و غرب جهان اسلام به یکدیگر است؛ این جا سخن از ظـلم مـستمری است که اکنون دو نسل پیـ درپی از مـلت مسلمان فـلسطین را فـرا گـرفته است. امروزه که قیام خونین اسـلامی مـتکی به توده های مردم در سرزمین فلسطین، خطر واقعی و جدی را به اشغالگران بی وجدان و بـیگانه از انـسانیت و بی محابا از جنایت گوشزد می کند، شیوه های دشـمن از همیشه پیچیده تر و هشداردهنده تر اسـت و مـسلمین در سراسر جهان باید مسأله را از هـمیشه جـدیتر بگیرند و برای آن فکری و کاری بکنند...” ۶۹
امام خمینی (س) معتقدند که فلسفة حج بـاید جـوابگوی فریادهای مظلومانة ملت های مسلمان بـاشد. از مـنظر امـام باید گردش دور خـانة خـدا، ما را از غیر او دور گرداند و رجـم عـقبات باید زمینه ساز طرد شیاطین انسی و ابرقدرت ها شود :
“امروز قبله اول مسلمین به دست اسرائیل، این غده سرطانی خاورمیانه افتاده است. امروز برادران فلسطینی و لبنانی عزیز ما را با تمام قدرت می کوبد و به خاک و خون می کشد. امروز اسرائیل با تمام وسائل شیطانی تفرقه افکنی می کند. بر هر مسلمانی لازم است که خود را علیه اسرائیل مجهز کند. امروز کشورهای آفریقایی مسلمان ما زیر یوغ امریکا و سایر اجانب و سرسپردگان آنان دست و پا می زنند. امروز آفریقای مسلمان صدای فریاد مظلومانه خود را هر چه بیشتر بلند می کند. فلسفه حج باید جوابگوی این فریادهای مظلومانه باشد. گردش به دور خانه خدا نشان دهنده این است که به غیر از خدا گِرد دیگری نگردید. و رَجْم عَقَبات، رجم شیاطین انس و جن است. شما با رجم با خدای خود عهد کنید تا شیاطین انس و ابرقدرتها را از کشورهای اسلامی عزیز برانید. امروز جهان اسلام به دست امریکا گرفتار است. شما برای مسلمانان قاره های مختلف جهان پیامی از خداوند ببرید؛ پیامی که به غیر از خدا، بردگی و بندگی هیچ کس را نداشته باشید..” ۷۰
از منظر مقام معظم رهبری، علاج مسألة فلسطین در قطع غدة سرطانی؛ یعنی اسرائیل است :
“ما علاج مسألة فلسطین را در راه حل های دیکته شدة ابرقدرت ها نمی دانیم؛ علاج زخم فلسطین، فقط قـلع غـدة سرطانی حکومت صهیونیستی است و این کاملاً ممکن است. مسلمانان در حج باید به این مسأله اندیشیده، برای آن متعهد شده و هماهنگ شعار و عمل را در راه آن به کار برند. . . شما حاجیان نیز دارای همین وظـیفه اید و اگـر همه به وظیفه عمل کنیم، زخم عمیق پیکر اسلام بهبود خواهد یافت و ـ ان شاءالله ـ خدا با ماست.” ۷۱
باری از منظر رهبری معظم انقلاب اسلامی بـزرگ ترین خـطر برای حال و آیندة جهان اسـلام، دولت غـاصب صهیونیست است. بر مسلمانان است در این رابطه هم اندیشی داشته باشند.
“امروز دولت غاصب صهیونیست، بزرگترین خطر برای حال و آیندة جهان اسلام است و بر مـسلمین اسـت که برای علاج ایـن خـطر و رفع ظلمی به این عظمت، درصدد علاج و چاره باشند... . علاج واقعی این خطر به دست مسلمین است. آنان می توانند با کمک های حقیقی به مبارزین مسلمان، قیام داخل کشور فلسطین را قـویتر و کـوبنده تر سازند، و نیز می توانند به طرق گوناگون نگذارند که دولت های منطقه به پیروی از خواست و تحمیل آمریکا، تن به سازش با اسرائیل دهند.” ۷۲
اسرار معنوی و عرفانی
موسم حج، زمینة انقلاب و تحوّل درونـی خـیل عظیم تـوده های انسانی است که به عشق دیدار یار به محضرش شتافته اند و می کوشند از آن ضیافت الهی حداکثر بهره برداری را بـنمایند. چه ضیافت بزرگی که میزبان آن خداست و با رزق معنوی از میهمانان پذیرایی کـرده و دوسـت دارد پاداش خـویش را بر آمرزش گناهان استوار سازد.
قال علی (علیه السلام) “الْحَاجُّ وَ الْمُعْتَمِرُ وَفْدُ اللهِ وَ حَقٌّ عَلَی اللهِ أَنـْ یـُکْرِمَ وَفْدَهُ وَ یَحْبُوَهُ بِالْمَغْفِرَة”. ۷۳
“حج گزار و به جا آورندة عمره میهمان خدایند و بر اوسـت کـه مـیهمان خویش را گرامی بدارد و با آمرزش او را پاداش دهد.”
از منظر امام خمینی (س) جهات معنوی و عرفانی حج بسیار اسـت ولی آن چه که ایشان در این میان مهم شمرده اند این نکته است که حاجی بـداند به کجا می رود، دعـوت چـه کسی را اجابت کرده و میهمان چه کسی است و آداب این میهمانی چیست؟۷۴
اگر حاجی نداند در محضر چه میزبان بزرگی قرار دارد، اگر نداند به چه مکان مقدسی وارد شده است و سرانجام اگر نداند به چه آدابـی باید توجه کند، به یقین از برکات سفر بهره مند نخواهد شد. در روایت آمده است که عبدالرحمان بن کثیر می گوید :با امام صادق(علیه السلام ) به حج رفتم و هنگام عبور از راهی، آن حضرت بـرفراز کـوهی رفت و از آن بالا به مردم نگریست و فرمود :
“مَا أَکْثَرَ الضَّجِیجَ وَ أَقَلَّ الْحَجِیجَ”. ۷۵ “چه بسیار است هیاهو و چه اندک اند حاجیان!”
معلوم می شودکه این بصیرت و شناخت برای همه به وجود نمی آید. هـمگان بـه این معرفت نمی رسندکه دعوت چه کسی را اجابت کرده اند! باری، باید در این سفر الهی قصد خدا کرد و هر آن چه را که جز اوست ترک نمود؛ یعنی پیش از این که به حـرم درآیـد باید دل را حریم دوست کند و همزمان با توجه به کعبه به سوی صاحب خانه رو کند. اگر این گونه شود، همة رفتارهای آدمی رنگ خدایی به خود می گیرد و انسان برکات این سـفر روحـانی را درک مـی کند. در غیر این صورت معنویت سـفر حـج را از دسـت می دهد. مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند :
“اگر ما دیدیم که حج، جنبة مادّی و ظاهرسازی و دوری از معنویت پیدا کرد و در سفر حـج رفـتارهایی کـه برای خودمان انتخاب می کنیم یا بر ما تـحمیل مـی کنند، ضد معنویت است، باید بدانیم از فلسفة حج دور افتاده ایم. کسانی که حج و ایام حج را به میزان زیادی صرف کارهایی مـی کنند کـه در جـهت مقابل معنویت؛ یعنی غرق شدن در مادیّت و دوری از خداست، در حقیقت، بدون ایـن که خودشان بدانند، از آن سرمایه ای که خدای متعال در حج به آن ها هدیه کرده است، کم می کنند. آن ها خیال مـی کنند چـیزی بـه دست می آورند؛ در حالی که چیزی از دست می دهند و با غرق شدن در مادّیات، هدیة مـعنوی را نـاقص می کنند.” ۷۶
این بُعد معرفتی و معنوی سفر، بسیار اهمیت دارد و شایسته است زائر بیت الله الحرام به آن توجه کند. امـام صـادق(عـلیه السلام) در حدیث مفصلی در خصوص آداب حج به این بعد توجه کرده، مـی فرماید :
“إِذَا أَرَدْتـَ الْحـَجَّ فَجَرِّدْ قَلْبَکَ لِلهِ تَعَالَی مِنْ کُلِّ شَاغِلٍ وَ حِجَابِ کُلِّ حَاجِبٍ وَ فَوِّضْ أُمُورَکَ کُلَّهَا إِلَی خـَالِقَکَ وَ تـَوَکَّلْ عـَلَیْهِ فِی جَمِیعِ مَا یَظهَرُ مِن حَرَکَاتِکَ وَ سَکَنَاتِکَ وَ...” ۷۷
“چون خواستی حج بگزاری، پیش از آن که عـزم رفـتن کنی، دلت را برای خدا از هر دلبستگی و مشغله ای و از هر حجابی خالی کن و همة کـارهایت را بـه آفـریدگارت واگذار و در تمام حرکات و سکناتت به او توکل کن...”
معنویت حج، متفرّع به انجام صحیح دسـتورات عـبادی حج
عقیده و باور امام (س) بر این است که معنویت حج زمانی به دست مـی آید کـه مـا بتوانیم دستورات عبادی آن را به دقت انجام دهیم :
“مراتب معنوی حج، که سرمایه حیات جاودانه است و انسان را به افق توحید و تنزیه نزدیک می نماید، حاصل نخواهد شد مگر آنکه دستورات عبادی حج به طور صحیح و شایسته و مو به مو عمل شود.” ۷۸
این مهم به دوش روحانیون بزرگوار کاروان های حـج و عـمره اسـت که کوشش کنند اعمال زائران بیت الله الحرام به نحو احسن و درست انجام شـود. لذا حـضرت امام فرمودند :
“روحانیون معظم کاروانها تمام همّ خود را صرف در تعلیم و تعلم مناسک حج کنند. و بر مسئله دانان است که از همراهان خود مواظبت کنند، که خدای نخواسته تخلف از دستورات نشود.” ۷۹
تـدبّر در راز و رمز اعمال حج
از پیام های امام حضرت خـمینی (س) و مـقام مـعظم رهبری استفاده می شود که آن دو بزرگوار نسبت بـه اسـرار و راز و رمز اعمال حج، توجه ویژه داشتند و دیگران را نیز به این امر مهم تـوجه مـی دادند. بر این اساس، بعضی از ایـن نـظریات و دیدگاه ها را مـرور مـی کنیم :
۱. راز لبـیک
تلبیه، پاسخ دادن به دعوت حق، اجـابت نـدای ابراهیم و وارث او خاتم پیامبران است. لحظه ای که آدمی در میقات، لباس احرام بر تـن مـی کند و تلبیه می گوید گویی از خود بیخود شـده، می خواهد غیر او را از خود طـرد کـند. نگاه امام خمینی (س) را در این بـاره مـی خوانیم :
“لبیکهای مکرر از کسانی حقیقت دارد که ندای حق را به گوش جان شنیده و به دعوت اللَّه تعالی به اسم جامع جواب می دهند. مسأله، مسئله حضور در محضر است و مشاهده جمال محبوب. گویی گوینده از خود در این محضر بیخود شده و جواب دعوت را تکرار می کند. و دنباله آن سلب شریک به معنای مطلق آن می نماید."۸۰
“در لبـیک لبیک، “نه” بر همة بت ها گویید و فریاد “لا” بر همة طاغوت ها و طاغوتچه ها کشید...” ۸۱
۲. طواف نشانة انجذاب و بـرائت
طـواف خـانة خدا دو نشانه دارد؛ نشانة نخست گرایش به خـدا، عـشق بـه حـق، دلدادگـی و هـمراهی با فرشتگانی است که پیرامون عرش الهی در طواف اند. دومین نشانه، برائت است؛ برائت از اندادالله، طاغوتیان و بت پرستان. حضرت امام (س) در این باره می گویند :
“در طواف حرم خدا که نشانه عشق به حق است، دل را از دیگران تهی کنید و جان را از خوف غیر حق پاک سازید و به موازات عشق به حق از بتهای بزرگ و کوچک و طاغوتها و وابستگانشان برائت جویید که خدای تعالی و دوستان او از آنان برائت جستند و همه آزادگان جهان از آنان بری هستند.” ۸۲
مقام معظم رهبری هم می فرمایند :
“حج مظهر توحید، و کعبه خانة توحید است. این که در آیات کریمة مربوط به حج، بارها از ذکرالله سخن رفته، نـشانة آن اسـت که در این خانه و به برکت آن، باید هر عامل غیر خدا از صحنة ذهن و عمل مسلمین زدوده شود و بساط انواع شرک از زندگی آنان برچیده شود. در ایـن مـحیط، محور و مرکز هر حرکتی خـداست و طـواف و سعی و رمی و وقوف و دیگر شعائر الله حج، هر یک به نحوی نمایش انجذاب به “الله” و طرد و نفی و برائت از “انداد الله” است.” ۸۳
۳. سعی، محلّ فرو ریختن قـید و بـندهای شیطانی
کوه صفا و مـروه بـه ما درس می دهد که برای احیای نام حق و به دست آوردن عظمت آیین او، همه، حتی کودک شیرخوار تا پای جان بایستند. سعی صفا و مروه به ما می آموزد در نومیدی ها بسی امید است! هـاجر، مـادر اسماعیل در جایی که آبی به چشم نمی خورد تلاش کرد و خداوند نیز از راهی که هاجر تصور نمی کرد، سیرابش نمود. سعی صفا و مروه به ما می گوید :روزگاری بر فراز آن ها بت هایی نصب بـود امـا امروز در اثـر فعالیت های پی گیر پیامبر(صلی الله علیه و آله) شب و روز در دامنه اش بانگ لا اله الا الله طنین انداز است. آری، قید و بندهای شیطانی و طاغوتی، همه در هـم ریخت و به گفتة امام خمینی (س) :
“و در سعی بین صفا و مروه، با صدق و صفا سعی دریافتن محبوب کنید که با یافتن او همه یافتهای دنیاوی گسسته شود و همه شکها و تردیدها فرو ریزد و همه خوف و رجاهای حیوانی زایل شود و همه دلبستگیهای مادی گسسته شود و آزادگیها شکفته گردد و قید و بند شیطان و طاغوت که بندگان خدا را به اسارت و اطاعت کشند، در هم ریزد.” ۸۴
۴. منا قربانگاه عاشقان
ذبح قـربانی، رمز گذشت از همه چیز در راه معبود است. مظهری است برای تهی ساختن قلب از غـیر یاد خداوند. در منا مـحبوب ترین چـیزها در راه خدا قربانی می شود تا حاجی به محبوب مطلق برسد و رسیدن به محبوب مطلق، بدون دل کندن از محبوب های دیگر امکان پذیر نمی باشد :
"... به منا روید و آرزوهای حقانی را در آنجا دریابید که آن قربانی نمودن محبوبترین چیز خویش در راه محبوب مطلق است. و بدانید تا از این محبوبها که بالاترینش حب نفس است و حب دنیا تابع آن است، نگذرید به محبوب مطلق نرسید و در این حال است که شیطان را رجم «۱» کنید و شیطان از شما بگریزد. و رجم شیطان را در موارد مختلف با دستورهای الهی تکرار کنید که شیطان و شیطان زادگان همه گریزان شوند.” ۸۵
مقام معظم رهبری هم در این باره فرموده اند :
“از لحظة احرام و بیرون آمدن از تشخصات فـردی و تـرک بسیاری از لذت ها و خواهش های نفسانی، تا طواف بر گرد نماد توحید و... حضور در منا و سنگباران نمادهای شیطانی و آنگاه تجسم پر معنای قربانی کردن و... از سوئی اخلاص و صفا و دل بریدن از سرگرمی های مادی و از سوئی... پرداختن بـه آراسـتگی دل و جان و از سوئی... خشوع در پیشگاه حق و از سوئی صلابت در برابر باطل...” ۸۶
۳. اسرار اخلاقی
انسان از نگاه آیین اسلام، افزون بر بُعد مادی، دارای بعد معنوی و فطرت الهی نیز هست. خداوند گرایش متعالی و قـدسی را در وجـود او تـعبیه نموده است؛ مانند گرایش بـه تـقدیس و پرسـتش، گرایش به حقیقت، گرایش به خلاقیت و نوآوری و گرایش به کمال. او می خواهد مَنِ عالی خود را رشد دهد تا به مقام خلیفة اللهـی بـرسد. بـدیهی است آموزه های دین و دستورالعمل های آن نقش مهمی را در این بـاره ایـفا می کنند. مناسک حج از برنامه هایی است که می تواند ابعاد روحی و معنوی و اخلاق آدمی را متحوّل سازد. می تواند خودشناسی و خودسازی به هـمراه داشـته بـاشد. می تواند دل را از غیر خدا خالی کند. امام صادق(علیه السلام) مـی فرماید :
“إِذَا أَرَدْتَ الْحَجَّ فَجَرِّدْ قَلْبَکَ لِلهِ تَعَالَی مِنْ کُلِّ شَاغِلٍ وَ حِجَابِ کُلِّ حَاجِبٍ...” . ۸۷
“هرگاه قصد حج داشتی، دلت را برای خـدا از هـر بـاز دارنده ای و از هر مانعی خالی ساز.”
۱. درس اخلاص
امام خمینی (س) در باره خلوص در عـبادت فـرموده اند :
“از مهمات در همة عبادات، اخلاص در عمل است... حجاج محترم مواظب باشند که رضای غیر خداوند را در اعمال خـود شـرکت نـدهند... و مهم آن است که حاج بداند که کجا می رود... و بداند هر خودخواهی و خـودبینی بـا خـداخواهی مخالف است... و اگر همین یک جهت عرفانی و معنوی برای انسان دست دهد... انسان در هـمة مـیدان های سـیاسی و اجتماعی و فرهنگی و حتی نظامی پیروز می شود.” ۸۸
همچنین رهبر معظم انقلاب اسلامی فرموده اند :
“حج مـظهر تـوحید، و کعبه خانة توحید است. این که در آیات کریمة مربوط به حج، بارها از ذکرالله سـخن رفـته، نـشانة آن است که در این خانه و به برکت آن، باید هر عامل غیرخدا از صحنة ذهن و عمل مـسلمین زدوده شـود.” ۸۹
۲. درس خودسازی
در موسم حج، زائران بیت الله الحرام به کسب اخلاق خوش در برخورد با دیگران، تـواضع، ایـثار و از خـودگذشتگی، احترام به همنوعان و مانند آن می پردازند. می کوشند آن صفات معنوی را در خود تقویت کنند و رذایل اخلاقی را از خـود دور سـازند.
حضرت امام در این باره می گویند :
“اخلاق کریمه انسانی ـ اسلامی را با همه زوّار از هـر طـبقه و هـر طایفه و هر رنگ و هر زبان و هر کشور باشند، با دقت مراعات نمایید و در برخوردها و رفت وآمـدها در جـمیع اوقـات و احوال و پیشامدها صبور و بردبار باشید و کریمانه با همه رفتار نمایید و در مقابل درشـتیها، نـرمی و سلم و در مقابل بدرفتاریها، خوبی و محبت کنید و برای رضای خداوند تعالی تحمل هر پیشامد بدی از هرکس بـاشد، بـا روی گشاده و سعه صدر نمایید.” ۹۰
۳. درس تقوا و خویشتن داری
یکی از مهم ترین وظیفه زائران خانه خدا، تـقوا و خـویشتن داری است. امام صادق(علیه السلام) در این بـاره مـی فرمایند :”إِذَا أَحـْرَمْتَ فَعَلَیْکَ بِتَقْوَی اللهِ” ۹۱
حج، در جوهر و ذات خود، دارای دو عـنصر اصـلی است؛ “ تقرب به خدا در اندیشه و عمل” و “اجتناب از طاغوت و شیطان با جسم و جان” اسـت. هـمة اعمال و تروک حج برای ایـن دو و در جـهت آن و تأمین ابـزار و مـقدمات آن اسـت. آیات حج ناظر به همین دو عـنصر اصـلی است؛ تقرّب به خدا، “ذکر و نماز و تسلیم و احرام و به خود و خداوند انـدیشیدن و...
حـضرت آیت الله خامنه ای در فراز دیگری غفلت زدایـی را یکی از برترین تدابیر حـج شـمرده اند :
“آدمی در میدان های گوناگون زندگی، قـربانی غـفلت خویش است. هر جا غفلت هست انهدام اخلاقی و انحراف فکری و هزیمت روحی نـیز هـست و...
حج یکی از برترین تدابیر اسـلام در غـفلت زدایـی است...
مناسک حـج، فـرصت می دهد که ما اسـارت و وابـستگی غفلت بار خود به لذت طلبی و هوس و تن آسایی را موقتا ترک کنیم.” ۹۲
حسن ختام ایـن نـوشتار دو پیام از امام راحل و مقام معظم رهـبری اسـت در بارة حـج :
“حـج، کـانون معارف الهی است کـه از آن محتوای سیاست اسلام را در تمامی زوایای زندگی باید جستجو نمود. حج پیام آور و ایجاد و بنای جامعه ای بـه دور از رذایـل مادی و معنوی است. حج تجلی و تـکرار هـمه صـحنه های عـشق آفـرین زندگی یک انـسان و یـک جامعه متکامل در دنیاست. و مناسک حج مناسک زندگی است. و از آنجا که جامعه امت اسلامی، از هر نژاد و مـلیتی، بـاید ابـراهیمی شود تا به خیل امت محمد(صـلی الله عـلیه و آله) پیـوند خـورد و یـکی گـردد و یدِ واحده شود، حج تنظیم و تمرین و تشکل این زندگی توحیدی است. حج عرصه نمایش و آیینه سنجش استعدادها و توان مادی و معنوی مسلمانان است.” ۹۳
“حج عبادت است و ذکر و دعـا و استغفار؛ اما عبادتی و ذکر و استغفاری در جهت ایجاد حیات طیبة امت اسلامی ونجات آن از زنجیرها وغل های استعباد و استبداد و خداوندان زر و زور و تزریق روح عزت و عظمت به آن و زدودن کسالت و ملالت از آن. این است حجی که از پایه های دیـن بـه شمار رفته و امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) درنهج البلاغه آن را عَلَم اسلام و جهاد هر ناتوان و برطرف کنندة فقر وتنگدستی و مایة تقرب و نزدیکی اهل دین به یکدیگر شمرده است.” ۹۴
پی نوشت ها :
۱. فرهنگ نـامه اسـرار و معارف حج، ص ۱۴، دارالحدیث، ۸
۲. پیام مقام معظم رهبری، تیرماه ۶۸
۳. پیام امام به زائران بیت الله الحرام، ۲۹ /۴/۶۷
۴. همان.
۵. پیام مقام معظم رهبری به حجاج، تیر مـاه ۶۸
۶. روزنـامه جمهوری اسلامی، ۲۸ /۵/۵۹
۷. صحیفه امام، ج۱۳، ص۱۳۰
۸. هـمان، ج ۵، ص ۲۷۸
۹. پیـام مقام معظم رهبری به حجاج، ۲۶ /۳/۷۰
۱۰. نهج الفصاحه، ص۷۴۱، ح ۲۸۵۵
۱۱. نهج البلاغه، صبحی صالح، خطبه ۱۲۷
۱۲. نهج البلاغه، نامه ۴۷
۱۳. بقره :۲۵۶
۱۴. پیام مقام معظم رهبری به حجاج، ۲۶/۳/۷۰
۱۵. عصر :۳ ـ ۱
۱۶. مـثنوی، مـولوی، دفتر دوم.
۱۷. حجرات :۱۰
۱۸. میزان الحـکمه، مـحمدی ری شهری، ج۱، ح۱۴۷
۱۹. میزان الحکمه، محمدی ری شهری، ص۱۴۹
۲۰. صحیفه امام، ج ۱۸، ص۹۱
۲۱. پیام مقام معظم رهبری به حجاج، ۲۶/۳/۷۰
۲۲. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار کارگزاران نظام ۱۷ /۱/۸۶
۲۳. پیام، ش ۸۵، مقاله مقدمه ای بر منشور وحدت اسلامی، محمدرضا احـمدی.
۲۴. صـحیفه امام، ج ۱۳، ص ۳۳۸
۲۵. همان، ج۹، ص ۱۶۷
۲۶. همان، ج ۱۴، ص ۲۲۶
۲۷. همان، ج ۱۹، ص ۳۲۱
۲۸. همان، ج ۱۸، ص ۹۴
۲۹. همان، ج ۱۲، ص ۴۶۳
۳۰. همان، ج ۱۵، ص ۴۶۹-۴۷۰
۳۱. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار علما و روحانیان، ۷/۵/۱۳۷۱
۳۲. صحیفه امام، ج ۱۹، ص ۳۴۰
۳۳. همان، ص۱۳۱
۳۴. همان، ج ۱۳، ص۳۴۶
۳۵. پیام رهبری، ۲۶/۳/۷۰
۳۶. آل عمران :۹۶
۳۷. صحیفه امام، ج ۱۸، ص ۸۷
۳۸. پیام مقام معظم رهـبری بـه حجاج، ۲۶/۳/۷۰
۳۹. صـحیفه امام، ج۱۸، ص ۸۶
۴۰. همان، ص ۸۷
۴۱. پیام مقام معظم رهبری به حجاج، ۲۶/۳/۷۰
۴۲. توبه :۳
۴۳. صحیفه امام، ج ۲۱، ص ۷۸
۴۴. همان، ج ۲۰، ص ۹۴
۴۵. پیام به حجاج بیت الله الحرام، ۲۶/۳/۷۰
۴۶. پیـام به حجاج بیت الله الحرام، تیرماه ۶۸
۴۷. پیام به حجاج بیت الله الحرام، تیرماه ۶۸
۴۸. صحیفه امـام، ج۲۰، ص۹۴
۴۹. فـصلنامه مـیقات حج، ش ۳۰، سال ۷۸، مقاله برائت از مشرکین از دیدگاه امام خمینی (س)، اسماعیل آبادی.
۵۰. صحیفه امام، ج ۱۵، ص ۱۶۹
۵۱. پیام به حجاج بیت الله الحرام، ۲۶/۳/۷۰
۵۲. صـحیفه امام، ج ۱۰، ص ۳۴۰
۵۳. پیام تجلیل از شهیدان و ایثارگران انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و خانواده های معظم آنها در ششمین روز از دهـة فـجر، ۱۷/۱۱/۱۳۷۰
۵۴. نـفوذ استحاله، معاونت سیاسی نمایندگی ولی فقیه در قرارگاه ثارالله تهران، ص ۱۷
۵۵. صحیفه امام، ج ۱۲، ص ۳۲۱
۵۶. پیام به حجاج بـیت الله الحرام، ۲۶/۳/۷۰
۵۷. سخنرانی در دیدار با اقشار مختلف مردم و جمعی از پزشکان، پرستاران و کارکنان مراکز آموزش عالی و درمـانی کشور، ۱۵/ ۹/ ۱۳۶۸
۵۸. صحیفه امام، ج۶، ص ۳۳۶-۳۳۷
۵۹. هـمان، ج۳، ص ۳۲۶
۶۰. مـنشور تداوم انقلاب، پیام رهبر انقلاب به مناسبت ایام حج، تیر ۶۸
۶۱. صحیفه امام، ج ۲۱، ص ۸۰-۸۱
۶۲. پیام به حجاج بیت الله الحرام، تیرماه ۶۸
۶۳. فصلنامه پیام، پژوهشکده تحقیقات اسلامی، ش ۸۹، مقاله تأثیر هسته ای شدن ایران بر ژئوپلیتیک خاورمیانه، مـحمدرضا احمدی، ص۱۱۸
۶۴. صحیفه امام، ج ۱۹، ص ۵۱۸
۶۵. همان، ج ۱۳، ص ۲۶۸
۶۶. پیام به حجاج بیت الله الحرام، ۲۶/۳/۷۰
۶۷. صحیفه امام، ج ۱۸، ص ۵۴
۶۸. همان
۶۹. پیام به حجاج بیت الله الحرام، ۲۶/۳/۷۰
۷۰. صحیفه امام، ج ۱۰، ص ۱۵۹-۱۶۰
۷۱. پیام به حجاج بیت الله الحرام، تیرماه ۶۸
۷۲. پیام رهبری به حجاج، مورخ ۲۶/۳/۷۰
۷۳. تحف العقول، ص۱۲۳
۷۴. ر.ک: صحیفه امام، ج ۱۹، ص ۳۳۷
۷۵. میزان الحکمه، ح ۳۲۹۴
۷۶. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار کارگزاران حج ۱۶ /۱ /۷۴
۷۷. میزان الحکمه، ح ۳۲۹۸
۷۸. صحیفه امام، ج ۱۹، ص ۲۵
۷۹. همان.
۸۰. همان، ص ۲۲
۸۱. همان، ص ۱۹۷
۸۲. همان، ج ۲۰، ص ۸۹
۸۳. پیام به حجاج بیت الله الحرام ۲۶ /۳ /۷۰
۸۴. صحیفه امام، ج ۲۰، ص ۹۰
۸۵. همان.
۸۶. پیام رهبر معظم انـقلاب بـه کنگره عظیم حج، ۱۷ /۹ /۸۷
۸۷. مصباح الشریعه، ص۱۴۲
۸۸. صحیفه امام، ج ۱۹، ص ۳۳۷
۸۹. پیام رهبری، مورخ ۲۶ /۳ /۷۰
۹۰. پیام امام خمینی (س)، ۱۶ /۵ / ۶۵
۹۱. کافی، ج۴، ص۳۳۸
۹۲. پیام به حجاج بیت الله الحرام، سال ۸۴
۹۳. پیام امام خمینی (س) به زائران، مورخ ۲۹ /۴ /۶۷
۹۴. پیام به حجاج بـیت الله الحـرام ۱۴/۴/ ۱۳۶۸
.
انتهای پیام /*