پرتال امام خمینی(س):مراسم رونمایی از کتاب جدید حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی با عنوان «خطابات قانونیه»، روز چهارشنبه نوزده بهمن ماه با سخنرانی آیت الله محمدجواد فاضل لنکرانی، در پژوهشکده امام و انقلاب اسلامی برگزار شد. آیت الله محمد جواد فاضل لنکرانی در این مراسم با تبریک ایام مبارک دهه فجر و پیروزی انقلاب بزرگ اسلامی، گفت: «خطابات قانونیه» یکی از نظریه های بسیار اساسی و کلیدی امام است که من مکرر در جلسات گفته ام باید سمینارها، همایش ها، کتاب ها و مقالات برای این نظریه تدوین شود. بحمدالله فضلای حوزه علمیه قم و برخی از اساتید در مباحث خارج اصولشان این نظریه را مورد بحث قرار داده اند و تا به حال مقداری که من اطلاع دارم سه مجموعه مدون در این زمینه تقریر و تحریر شده است.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تأکید کرد: این نظریه بسیار مهم و حاکی از نبوغ بسیار عمیق امام و احاطه وسیع امام به مباحث فقهی، اصولی و تفسیری دارد. این نظریه فقط مجرد یک نظریه نیست؛ که بگوییم فقط در یک دایره محدودی تأثیرگذار است. بلکه یک تحولی را در همه فقه ایجاد می کند؛ یک تحولی را در مبانی اصولی مشهور تا قبل از امام ایجاد می کند. به نظر می رسد که اصلا با این نظریه، تفسیر قرآن یک شکل دیگری پیدا می کند.
وی با بیان اینکه واقعا ابتکارات اصولی امام از معاصرین و اقران خودش به مراتب بیشتر است، افزود: تعبیر نکنم که ظلمی به امام شده-که شده- ولی واقعا از موارد تضییع حق است؛ یعنی حق علمی امام در حوزه های علمیه و مراکز علمی واقعا تضییع و به آن توجه نشده است. اگر ابتکارات امام از اول تا پایان علم اصول را با درجه اول های نجف در دوران خودش مقایسه کنیم، با آنکه آنها هم در قله قرار دارند و حق علمی فراوانی بر همه دارند، اما ابتکارات اصولی امام بیش از آنها است. اساسا این یک قصه پر غصه ای است که حق علمی مکتب قم مغفول واقع شده و همین قضیه مربوط به مرحوم آیت الله العظمی بروجردی و دیگران در عداد آنها است؛ مرحوم آیت الله العظمی حائری، مؤسس حوزه، ابداعات و ابتکارات دارند.
آیت الله فاضل لنکرانی ادامه داد: جنبه بسیار بی نظیر امام در رهبری، هدایت سیاسی و اندیشه های سیاسی امام جهات علمی ایشان را تحت الشعاع قرار داد؛ می شود این را گفت و این هم می تواند یک عامل باشد اما بالأخره نباید از این مسأله غفلت کرد. باید مسئولان حوزه و مراکز علمی و دانشگاهی ایران و غیر ایران به دنبال این باشند که شخصیت بزرگ و بی نظیر سیاسی در عالم روحانیت، از نظر علمی چه ابتکارات و ابداعاتی داشته است.
وی یادآور شد: آنچه من قم هم عرض کردم و حالا اینجا تأکیدش بی مناسبت نیست، نظریه ای که امام در باب حکومت دارد و اسلام را مساوی با حکومت قرار داده، به نظر من تفوق بر نظریه خطابات قانونیه دارد. بالأخره خطابات قانونیه جزئی از متون دین است اما «الاسلام هو الحکومه» یک نگاه وسیع تر و گسترده تر، عینیت اسلام و حکومت است. یعنی ایشان می خواست این ذهنیت را از مسلمانان و متدیّنین دور کنند که خدای تبارک و تعالی این همه در طول تاریخ انبیاء را فرستاد برای اینکه یک احکام جزئی را به بشر بدهند و بشر هم بخواهد عمل کند یا نکند؛ اصلا ارسال هر پیامبری برای حکومت بوده است.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهار داشت: می فرمایند این احکام «مطلوبات بالعرض» است و هنوز من نمی توانم بگویم عمق مطلب امام برای ما روشن شده که چرا احکام مطلوب بالعرض است. یک نتیجه قهری این نظریه امام این است که هیچ حکمی از فروع مثل نماز، روزه و حج نمی تواند با حکومت تزاحم کند؛ نه اینکه بگوییم تزاحم پیدا می کند و حکومت مقدم است. اصلا قابلیت ندارد، چون در عرض حکومت نیست.
وی تأکید کرد: اینها دو نظریه بسیار ریشه ای و عمیق هستند؛ در کنار آن ابتکارات و ابداعاتی که در اثناء مباحث اصولی و فقهی دارند. کتاب البیع امام مشحون از نظریات عمیق و جدید و حرف های نو در این کتاب البیع بسیار فراوان است؛ اما متأسفانه هنوز اینها به صورت خام باقی مانده، تحقیق نشده و باید تحقیق شود.
آیت الله فاضل لنکرانی گفت: در مورد نظریه خطابات قانونیه، این فکر برای امام به وجود آمد که به چه ملاکی ما بگوییم که عاجز مکلف و مخاطب است؟ چرا ما خدای تبارک و تعالی را به یک خطاب و مخاطب تنزل بدهیم و بعد هم مسأله بعث را مطرح کنیم؟! در فقه ما ادعای اجماع شده بر اینکه کفار هم به نماز و روزه مکلف هستند. مسأله عدم اشتراک کفار در فروع را چند نفر مثل مرحوم آیت الله العظمی خویی و شاید دو سه نفر قبل ایشان قائل هستند. آقایان فقها تمسک می کنند به اطلاق ادله و می گویند وقتی خداوند فرمود «أَقِیمُوا الصَّلاةَ» اطلاق دارد و اختصاص به مؤمنین ندارد. کنارش هم فتوایی دارند که اگر کفار نماز بخوانند و روزه بگیرند، باطل است.
وی ادامه داد: با روش اصولی گذشتگان این چگونه قابل حل است؟ گاهی اوقات خودشان تعبیر می کنند که اینجا یک مشکل عقلی وجود دارد. پنج شش راه برای حل آن ذکر شده اما به نظر ما بهترین راه همین راه خطابات قانونیه است. در خطابات قانونیه، اشخاص مدنظر نیستند؛ درست است که «أَقِیمُوا» دارد ولی اساسش «جعل قانون» است. بعید نیست یکی از مبانی نظریه خطابات قانونیه همین «الاسلام هو الحکومه» باشد. امام در ادله می فرمایند که همه مجالس دنیا وقتی قانونی وضع می کنند دیگر به افراد نگاه نمی کنند و قانون کلی وضع می شود.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم یادآور شد: وقتی قانونی در نظر می گیرند که فرض کنید در این کشور باید این مطلب رعایت شود، اینکه این شخص قدرت دارد یا ندارد، قبول دارد یا ندارد و انجام می دهد یا نمی دهد، در هیچ قانونی و هیچ کدام از عقلا توجه نمی کنند. آن وقت ایشان می فرماید خدای تبارک و تعالی در قانون گذاری یک روش جدید انتخاب نکرده و همان روش عقلا را دارد. البته ریشه های ذهنی عقلایی امام آنقدر قوی بوده که در جای جای اصول و فقه خودش را نشان می دهد. ولو اینکه ایشان مکرر به شاگردان می فرمایند که فقه و اصول جای برهان های فلسفی نیست و جاهای زیادی هم می فرماید که اینجا آقایان بین معقول و غیرمعقول خلط کرده اند و نباید این کار را بکنند.
وی افزود: فقهایی که قائل به خطابات قانونیه نیستند نظرشان این است که «أَقِیمُوا الصَّلاةَ» برای بچه ای که تازه به دنیا آمده حکم انشائی است و وقتی مکلف شد تبدیل به حکم عملی می شود. ایشان اشکال می کند که این مستلزم تغییر در اراده الهی و تغییر در اراده الهی محال است. می فرمایند این طور بگوییم که خداوند قانونی را در این شریعت آورده و کاری به اشخاص ندارد و هر بشری مشمول این قانون است. این بیان امام بسیاری از شبهات لاینحلی که تا حالا قابل جواب نبوده را حل کرده است.
آیت الله فاضل لنکرانی با تأکید بر اینکه مسأله زمان و مکان یکی از ابتکارات بسیار خوب امام بود، ادامه داد: از مرحوم حجت الاسلام و المسلمین حاج احمد آقا یاد کنم، وقتی که بعد از ارتحال امام همایشی برای این نظریه امام گرفتند. عده ای همین را تطبیق می دهد که قرآن اگر فرموده «لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ»، برای شرایط آن زمان بوده که مرد کار می کرده و زن در خانه بوده و حالا که این طور نیست ما دست از این آیه برداریم؛ بعد هم می گفتند امام فرموده زمان و مکان در اجتهاد دخالت دارد. امام تمام اینها را به عنوان یک جعل قانونی قرار داده است. یعنی در اساس این نظریه امام «حلال محمد حلال إلی یوم القیامة» قانونی تا قیامت است.
وی تأکید کرد: خطابات قانونیه که امام فرمودند، نمی شود مگر نبوغ و پرکاری امام در مباحث دینی؛ مجرد نبوغ و استعداد هم آدم را به این نظریات نمی رساند؛ پرکاری، احاطه، نبوغ، به روز بودن. مسأله این است که خطاباتی که شارع بیان فرموده به نحو قانونی است و افراد و خصوصیات آنها اصلا مدنظر نیست. امروز اگر یک مجتهدی کسی را به قتل رساند، ولی دم می تواند او را قصاص کند. خطابات روی ملاکات قانونی جعل شده و اصلا با خطابات فردی و شخصی برابری نمی کند و خودش یک وادی دیگری است.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: من فکر نمی کنم که این نظریه قانونی بودن، در مقابل مسأله مولی و عبد باشد. امام به همین فقه موجود بسیار معتقد بود. فقهی که می گوید «یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْر»، فقهی که می گوید «مَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ»، فقهی که اینقدر برای بشر کرامت قائل است را بگوییم فقه موجود ما فقه مولی و عبد بوده است؟! این درست نیست و اصلا نظریه امام ربطی به این مسأله ندارد. بنابر این تقاضا می کنم در این تعبیر تأمل کنید. این تعبیر را نمی شود به امام نسبت داد و معلوم نیست که نسبت دادن این تعبیر به نظریه ایشان مورد پسند امام باشد.
وی مرحوم حاج آقا مصطفی را فقیه، اصولی، فیلسوف و مفسر کم نظیر دانست و گفت: وقتی مرحوم والد ما سال 52 تا 54 در یزد تبعید بودند، یک روز طلبه ای از پدر ما پرسید اگر یک روزی آقا به رحمت خدا رفتند به نظر شما چه کسی برای تقلید صلاحیت دارد، بلافاصله حاج آقا مصطفی را نام برد. یکی از منابعی که انسان بخواهد مطالب امام را عمیق بفهمد، کتاب های حاج آقا مصطفی است. بسیار دقیق و عمیق مسائل را مطرح فرموده اند. ایشان نظریه امام را تحکیم کرد و شبهات زیادی پیرامون نظریه امام را جواب داد؛ اضافاتی مثل «انحلال حکمی» را بر نظریه امام آورد. حق بزرگی بر تحکیم نظریات فقهی، اصولی و فلسفی امام دارد؛ همان طوری که مرحوم حاج احمد آقا توفیق بزرگی در تحکیم مبانی سیاسی امام داشت.
آیت الله فاضل لنکرانی اظهار داشت: امروز هم ما خوشبخت هستیم که در نوادگان امام این مسیر علمی به قوت دارد دنبال می شود و به نظرم این هم یکی از اجرهایی است که خدا به امام داده و از عنایاتی است که خدا به امام داده است. امروز به لطف خدا در بیت امام شخصیت های علمی، صاحب نظر، قابل توجه و مورد قبول حضور دارند که در رأس آنها برادر بزرگوارمان آیت الله حاج سید حسن خمینی است. من بسیار خوشحال شدم که ایشان در مباحث خارج اصول در مورد خطابات قانونیه بحث کردند و انصاف این است که چند مرحله جلوتر بردند. یعنی ابهامات در نظریه امام و یا حتی جاهایی که برای مرحوم حاج آقا مصطفی حل نشده را ایشان زحمت کشیده و از این جهت ما خدای تبارک و تعالی را شاکریم.
وی افزود: تقاضای من این است که بیت امام قبل از هر چیزی، نظریات علمی امام در فقه و اصول، حتی نظریات فقهی که مبنای انقلاب است را بیشتر اهمیت بدهند؛ جامعه و حوزه علمیه ما به اینها زیاد نیاز دارد.
.
انتهای پیام /*