مؤسسه فرهنگی دین پژوهی «بشری» به اعتبار رسالتی که در حوزه پژوهش و آموزش درباره موضوع روحانیت به مثابه یک نهاد یا یک سازمان یا یک قشر، برای خود قائل است، بررسی مجموعه آثار و کتاب های درباره روحانیت، نقد آنها و بازتحلیل آنها و فراهم کردن زمینه تقدیر و تشکر از صاحبان آثار برتر و فراهم کردن زمینه تحقیقات جامع تر و علمی تر و عمیق تر و تأثیرگزارتر درباره این نهاد مقدس را از سال ها پیش در دستور کار خود قرار داده است. یکی از کارهایی که در حوزه روحانیت شناسی و روحانیت پژوهی در دستور است، شناسایی آثار، گردآوری آنها، تشکیل کتابخانه تخصصی، فراهم کردن سایت ویژه و گزاره مان نگاری از این آثار و تهیه مقالاتی در تحلیل و بررسی و نقد این آثار است که اولین گام در این زمینه به تولید دو اثر، یکی در 800 صفحه و دیگری در 420 صفحه با عنوان «روحانیت، نگرش ها و نگارش ها» منتج شد.
کتابی با عنوان «نگرش ها درباره روحانیت» تدوین شده که البته هنوز به چاپ نرسیده است. در این کتاب 15 مقاله تألیف و تدوین شده و دیدگاه برخی از شخصیت های حوزوی را درباره روحانیت تحلیل کرده است. این کتاب مقدمه ای دارد که به طور مختصر به آن اشاره می کنم.
در مقدمه این کتاب آمده است، روحانیت یک خاستگاه دینی دارد و یک هویت تاریخی، یعنی روحانیت اصل وجودش را از مبانی دینی و رسالت دینی گرفته، ولی هویتش در طول تاریخ شکل گرفته است. آنچه ما اکنون به عنوان روحانی و روحانیت می شناسیم، به مرور زمان شکل گرفته گر چه خاستگاه آن دینی است، هویتش تاریخی است.
همایش منشور روحانیت با عنوان "روحانیت، نگرش ها و نگارش ها" توسط موسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(س) نمایندگی قم برگزار شد. به مناسبت بیست و دومین سالگرد انتشار پیام بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران -حضرت امام خمینی(س)- به حوزه ها و روحانیون، همایش منشور روحانیت با عنوان "روحانیت، نگرش ها و نگارش ها" روز دوشنبه دوم اسفند از ساعت 30/8 تا 13در محل نمایندگی موسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(س) درقم برگزار شد و آیت الله العظمی گرامی، حجه الاسلام والمسلمین سیدعلی خمینی و سایر سخنرانان به بررسی ابعاد و زوایایی مختلف این منشور پرداختند.
أعوذ بالله من الشیطان الرجیم بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین.
عنوان بحث خودم را قرار دادم «صراط مستقیم روحانیت و راه های انحرافی پیش روی آن»، این شاید پنج-شش موردی که عرض می کنم تقریباً تمامش در منشور روحانیت هم آمده و جزء دغدغه های امام بوده ولی فرصت تطبیق نیست، جا دارد برای تکمیل این مقاله که ما نام امام را هم کنارش قرار بدهیم که بگوئیم «راه های صراط مستقیم روحانیت و راه های انحرافی پیش روی آن از دیدگاه امام» جا دارد که وقت گسترده تری باشد که از فرمایشات ایشان به عنوان تکمیل کننده این چارت استفاده بشود در واقع ما درخت-واره ای از مطلب را ارائه می دهیم تا انشاء الله تکمیل بشود. شش مورد انحراف دوگانه در مواجهه با صراط مستقیم نوشته اند که عرض می کنم:
گذشت چندین سال ازخاموشی آن قافله سالار انقلاب که جهانی را دگرگون ساخت و اسلام را در برابر همه سلطه طلبان و مستکبران عالم احیا کرد، شناخت بیشتر و عمیق ترش را می طلبد. تا به حال در گفته ها و نوشته های بسیاری، ویژگی ها و خصوصیات امام راحل از زوایای مختلف تشریح شده است، اما بُعد رفتار خانوادگی آن عزیز و نگاه و نگرش وی به زن و زندگی، کمتر و یا هیچ مورد بررسی و تحلیل واقع نشده که این خود قابل تأمل است. مرحوم همسر حضرت امام در این گفت وگو از آشنایی و ازدواجش با امام خمینی(س)، نحوه ازدواج، تربیت بچه ها، رفتار امام در منزل، و نگاه امام به زن و زندگی گفته اند. همسر امام خمینی تا به حال حاضر به گفت وگو با هیچ نشریه و رسانه ای نشده بودند اما این گفت وگو با زحمت فراوان سرکار خانم دکتر زهرا مصطفوی دختر بزرگوار ایشان انجام شده که سالیان پیش در نشریه «ندا» چاپ شد. مشروح این گفت وگو را در زیر می خوانید:
ایرانیان بیش از هزار سال قبل از ورود اسلام به ایران، نوروز را گرامی می داشتند و برای برگزاری هر چه بهترش ابتکاراتی به خرج می دادند و می دهند که بعضی از این نوآوری ها به صورت رسوم دیرینه، دیر پاییده است. آنگاه که اسلام این مرز و بوم را روشنی بخشید، بعضی از این رسوم نه تنها رنگ نباخت بلکه بیشتر جلا گرفت، چرا که با سه دستور اخلاقی شرع تطابق طبعی دارد. یکی آنکه صله رحم، این دستور جدی دین، در این عید به جدیت عمل می شود. قهرها به آشتی بدل می گردد، نفرت ها و کینه ها با خاکروبه از خانه می رود. لااقل سالی یک بار همه اقوام دور و نزدیک همدیگر را می بینند و محرم ها بر روی یکدیگر بوسه می زنند. دیگر آنکه تمیزی و سلیقه و نظافت، دستور دیگر شرع، از امور شخصی به کوچه و خیابان بازار هم راه می یابد. اما سومی کمی بوی فلسفه می گیرد، بدین معنا که رفتار آدمی در مواجهه با نوروز با طبیعت همسویی می یابد.
یکی از اساسی ترین دغدغه های امام خمینی که تا آخر عمر مبارکشان همواره پا برجا بوده و در وصیت نامه مبارکشان درباره چگونگی فعالیت و نگاه به آن تذکر دادند، موضوع دانشگاه است. باور به اهمیت دانشگاه و ضرورت نقش آفرینی و حضور تاثیر گذار در کشور یکی از مهمترین بخش از نگاه امام به موضوع دانشگاه و دانشگاهیان است. امام راحل در این باره می فرماید: مقدرات این مملکت دست این دانشگاهی هاست ؛ و از دانشگاه باید سرنوشت یک ملت تعیین بشود. با عنایت به اینکه جامع ترین نگاه در باره دانشگاه از سوی امام مطرح شده و باز خوانی این اندیشه می تواند بهترین راهکار برای ادامه فعالیتهای این نهاد فرهنگی باشد. در این راستا خرداد ماه سال 92 و به مناسبت بیست و چهارمین سالگرد ارتحال امام خمینی ویژه نامه ای با عنوان دانشگاه مستقل ازدیدگاه امام خمینی منتشر شد که از مطالب ارزنده اساتید دانشگاهی بهره می برد.
در جای جای خاطراتی که نزدیکان و آشنایان حضرت امام(س) از ایشان نقل کرده اند، احترام گذاردن ایشان به مهمان و توجهشان به میهمان نوازی و علی الخصوص هدیه دادن دیده می شود. حضرت امام در کنار منش پاکیزه و خوی مردم دوستشان به سفارشات اسلام در خصوص هدیه دادن توجه ویژه داشتند و این رسم نیکو را چه در مناسبات خاص و چه در روزهای دیگر سال، در مراوداتشان با دیگران به جا می آوردند. آنچه که در ادامه می خوانید گوشه ای از خاطراتی است که آشنایان ایشان از هدیه دادن امام نقل کرده اند. البته بی شک در ذهن و ضمیر دوستان و نزدیکان حضرت امام از این دست خاطرات بسیارند که برخی هنوز به رشته تحریر درنیامده اند.
دکتر حسنعلی احمدی فشارکی نویسنده و محقق مقاله دانشگاه و رسالت دانشگاهیان در مقدمه به پدیده انقلاب اسلامی ایران به رهبری احیاگر اسلام و ایران معماربزرگ و حکیم فرزانه حضرت امام خمینی اشاره می کند و معتقد است: انقلاب اسلامی مورد توجه اندیشمندان ، نخبگان و آزاداندیشان جامعه جهانی بوده و خواهد بود.
ظهور اسلام و برخورد مسالمت آمیز آن با سایر ادیان و آیین ها از جمله اعتقادات مذهبی و ملی ایرانیان موجب شد که مراسم و آداب مربوطه، به یکباره از جامعه اسلامی ایران رخت بر نبندد، فقط با مسلمان شدن تدریجی ایرانیان از وسعت آنها کاسته شد. طی گذشت ایام، زمانی که برخی از سنت ها و آداب در تضاد آشکار با اعتقادات و رسوم گذشته قرار می گرفت ایرانیان می کوشیدند سنت کهن ملی را در قالب سنن اسلامی باز یابند و به عبارت روشن تر سنت های ملی ایرانی را با سنت های اسلامی در آمیختند.
نقش امام خمینی(س) در گرامیداشت عید نوروز و تغییر نگاه ایرانیان به آن برجسته بوده است. پیام های نوروزی هر ساله ایشان پس از پیروزی انقلاب اسلامی که حاوی تبریک سال نو و همچنین رهنمودهای مهمی در اداره کشور بوده است، احترام نوروز را نزد مردم دوچندان کرده و توجه آنها را به ایجاد تحول در حیات مادی و معنوی همراه با تحویل نوروز و نو شدن طبیعت معطوف کرده است.
امام خمینی (س) درصبح 23 خرداد 1360 در جمع اعضای ستاد انقلاب فرهنگی و شورای عالی جهاد دانشگاهی تهران و شهرستان ها به مناسبت سالروز تأسیس ستاد انقلاب فرهنگی، درمورد اهمیت نقش دانشگاه در استقلال و یا وابستگی کشور سخنرانی کردند. متن کامل این سخنرانی به شرح زیر است: بالاتر چیزی که دشمنهای کشورهای مستضعف و کشورهای اسلامی از طرف مخالفین با بشریت انگشت رویش گذاشتند، دانشگاه است؛ برای اینکه آنها خوب می دانند که اگر دانشگاه در خدمت آنها باشد، یعنی همه کشور در خدمت آنهاست. دانشگاه است که اداره امور کشور را می کند و دانشگاه است که تربیت نسل آینده و حاضر را می کند. و چنانچه دانشگاه در اختیار چپاولگرهای شرق و غرب باشد، کشور در اختیار آنهاست. آن قدری که دانشگاه هدف بوده است؛ جاهای دیگر نبوده است.
نمی توان به دانشگاه در اندیشه امام پرداخت و از دو مقوله استقلال دانشگاه و انقلاب فرهنگی غافل شد. واقعا دانشگاه مطلوب امام چه بود؟ چرا باید انقلاب فرهنگی رخ می داد و این روند اکنون به کجا رسیده است؟ دانشگاه مستقل یعنی چه؟ آیا این استقلال از نهاد قدرت داخلی است یا ابرقدرت های خارجی؟ این مباحث و مباحثی از این دست، محتوای گفتگویی است که ظهر آخرین روزهای فروردین ماه در پژوهشکده بهداشت جهاد دانشگاهی با دکتر علی منتظری رییس پیشین جهاد دانشگاهی و از دانشجویان خط امامی دهه شصت انجام شد. او در این گفتگو، بعد ایجابی دانشگاه مستقل را وابستگی تمام عیار آن به مردم عنوان کرد. این گفتگوی جالب در خرداد ماه سالجاری توسط اصغر زارع کهنمویی با دکتر منتظری انجام شده است. ادامه این مصاحبه را بخوانید:
هاشمی تروجنی ، نویسنده، مقاله پنجه استعمار و دانشگاه مستقل به سابقه دیرینه تاسیس اوّلین دانشگاه در ایران می پردازد و معتقد است: دانشگاه یکی از مراکز مهم و تعیین کننده در سرنوشت هر جامعه است و لذا استعمارگران که ابتدای قرن نوزدهم به طور مستقیم با عهدنامه های مختلف، حضورشان را در ایران تثبیت کرده بودند، نسبت به دانشگاه که تأثیرگذارترین نهاد فرهنگی و عامل بیداری جامعه و رو در رو قرار گرفتن قدرت اجتماعی جامعة ایرانی با استعمارگران بود نمی توانستند بی تفاوت باشند، به همین دلیل با قتل امیرکبیر(موسس دارالفنون)، اولین برخورد با دانشگاه به وجود آمد و دکتر پولاک و هیأت همراه وی را از ایران اخراج و معلمانی دست نشانده خود را جایگزین آنها کردند و دارالفنون، از مسیر خود خارج شد. بعد از مشروطه و روی کار آمدن رضاخان، ایجاد دیوان سالاری به عنوان ابزار قدرت، احتیاج بیشتری به نیروهای متخصص و کارآزموده برای ادارة جامعه داشت و دانشگاه تهران، اولین دانشگاهی بود که به هدف تأمین نیروهای دیوان سالاری دورة جدید به وجود آمد.