مجله نوجوان 45 صفحه 21

جریان شعر مهاجرت افغانستان جریان ادبیاتی که در بین جامعه مهاجر شکل گرفت، به جرات می توان گفت، تنها نهاد موثر و کارآمدی است که به تنهایی هویت سازی می کند. برای اثبات صحت این ادعا لازم است عناصری برشمرده شود که جریان ادبیات مهاجرت به عنوان یک نهاد اجتماعی، آنها را دارا بوده است. 1- شکل گیری جریان از درون جامعه حریان ادبیات به خصوص شعر از دل جامعه و مردم مهاجر آغاز شد و در شروع خود به هیچ گروه سیاسی، فکری و اقتصادی وابسته نبود. گرچه بعدها به دلیل مقبولیت سعی شد جریان شعر مقاومت به کنترل در آید، اما می توان گفت که شعر و روحیه شاعرانه نمی توانست سیطره سیاست و اقتصاد را قبول کند. 2- مشارکت مردمی در هیچ جریانی، به اندازه ادبیات مهاجرت، اقشار مختلف مردم مشارکت نداشتند. افراد بسیاری از هر صنف مانند کارگران، طلبه ها، دانش آموزان و دانشجویان در کنار هم مشغول فعالیتهای ادبی شدند. 3- ارتباط مستمر با جامعه جریان شعر مهاجرت با برگزاری کنگره ها و جلسات منظم ادبی، چاپ کتاب و مجموعه های ادبی و حضور فعال در مطبوعات ایرانی و افغان ارتباط منظم خود را با جامعه همیشه حفظ کرده است. 4- تاثیر پذیر بودن از مسایل اجتماعی آثار ادبی شاعران مسایل مربوط به جامعه افغانستان و جامعه مهاجر را بازگو می کند. مثل مثنوی معروف "بازگشت" از محمد کاظم کاظمی یا آثار ادبی ضد جنگ که در به وجود آمدن روحیه جنگ در جامعه مهاجر موثر بوده است. مجموعه عوامل پیدا و نهان باعث به وجود آمدن جریان شعر مهاجرت شد و در کنار مجامع و اهالی فرهنگ ایران هویتی خاص از مهاجرین را پدید آورد. شاعران نسل اول مهاجرت شاعران نسل اول در شرایطی شروع به رشد کردند که بنا به شرایط خاص آن دوره از موضوعات و مضامین خاصی تاثیر پذیرفتند و کاملا ر قالب شکوائیه و حماسه تبحر پیدا کردند. نسل یاد شده افرادی بودند که در افغانستان بزرگ و متولد شده بودند و بر همین مبنا است که درون مایه شعرهای این دسته، اصلات و پیوند محکم تری با فضا و حال و هوای افغانستان دارد، اما در کنار اینها تاثیر پذیری محض این نسل از چند چهره مطرح در ایران، شعر این دوره را تا حدودی تقلیدی، تکراری و شعاری جلوه داده است. شاعران نسل دوم مهاجرت این دسته از شاعران کار خودشان را بر مبنای کار پیشکسوتان شعر مقاومت آغاز کردند، اما در این دوره سرد شدن بازار مقاومت از یک طرف و تاثیرپذیری از فضا و زبان شعری شاعران اخیر ایران، باعث شده که از بار حماسی شعرها کاسته شود. در آثار این دوره زبان شعری، روان تر، شفاف تر و ملایمتر شده و تکنیکهای شعری رشد بیشتری داشته است. از مشخصات دیگر این دوره کم شدن قالب مثنوی و زیاد شدن قالب غزل است. شاعران نسل سوم مهاجرت شاعران این نسل را نمی توان، شاعر مقاومت نامید. تاریخ مشخصی را نیم توان برای پیدایش و تولد این جریان ذکر کرد، اما به طور تقریبی می توان گفت، بین سالهای 1373- 1374 این تحول آشکار شد. از ویژگیهای مشخص این دوران درون گرایی و شخصی نگری آن است. حماسه سرایی و دردهای اجتماعی در آن کمتر شده است و در مقابل، دردهای شخصی بیشتر. اکثر شاعران جوانی که در این دوره شعر سروده اند، بی توجه به حوادث و وقایع کشور بوده اند. به مرور زمان حس و فضای شعری شان به شعر امروز ایران نزدیک شده و کم کم هویت مشخص شعر مقاومت را از دست داده. درست اتفاقی که در جریان داستان نویسی مهاجرت نیز اتفاق افتاده است. بدون تردید شاعران نسل سوم افقهای تازه ای از شعر را که تاکنون دیده نمی شد به نمایش می گذارند. چنین بر می آید که برخلاف دو نسل دیگر، نسل سوم ظرافتهای شعری بیشتری را دارا است و به شعر نزدیک تر. چرا که از دردهای عمومی که همه از آن آگاه هستند کمی فاصله گرفته و تخیل را به عنوان مایه اثر هنری چاشنی بخش کارهایشان کرده اند. اما درکنار جنبه های مثبت این نسل از شاعران، از دیگر جنبه های آن نیز به آسانی نمی توان گذشت. فاصله گرفتن سریع شعر مهاجرت از فضا و حال و هوای کشور باعث شده است که شعرها، به شعر امروز ایران نزدیک تر شوند. طوری که اگر شاعرش نام آشنا نباشد، فکر می کنیم که شعر را یک شخص ایرانی سروده است. درست است که زبان و ادبیات دو کشور ایران و افغانستان مشترک است، اما با همه این مشترکات تفاوتهای بومی و منطقه ای وجود دارد که به اشعار شاعران هویت می بخشد. با همه اینها هنوز بسیار زود است که در مورد نتیجه نهایی نسل سوم قضاوت کنیم. این جریان در مرحله تکامل قرار دارد. طبیعی است که در این مسیر دچار پسیت و بلندیهایی خواهد شد. آنچه اهمیت دارد این است که عده ای از جوانان خلاءهای موجود در شعر امروز را درست تشخیص داده اند و برای رفع آن تلاش می کنند.