چه عناصری از دین در معرض فراموشی قرار می ‏گیرند؟

‏‏چه عناصری از دین در معرض فراموشی قرار می گیرند؟‏‏ ‏

‏‏علی رهبر‏

‏‏مدیر گروه معارف اسلامی دانشگاه صنعتی اصفهان ‏

‏‏خلاصه مقاله ‏

‏‏این مقاله زیر دو عنوان «چه عناصری از دین در معرض فراموشی قرار می گیرند؟» و «نقش امام خمینی در‏‎ ‎‏بازگشت مسلمانان به هویت فرهنگی و معارف اسلامی» تهیه شده است. در پیش سخن مقاله، ماهیت احیای‏‎ ‎‏تفکر دینی تفسیر شده است و تقسیم حیات به «طبیعی و طیبه» دستمایۀ حیات پاک تصدیق عجین با معرفت،‏‎ ‎‏اخلاص، خشوع، اطمینان عمل و عشق است. یکی از تفاوتهای حیات طیبه و طبیعی در این است که طیبه با چشم‏‎ ‎‏باز و اراده جدی به دست می آید فکر دینی در مثل مانند حضور خون زنده و حاوی همۀ نیازها در تمامی پیکرۀ‏‎ ‎‏انسان است: زیستن با اندیشه دینی، اقتصاد و فرهنگ و تکنولوژی و ... را رنگ دینی زدن، همان فکر و حیات دینی‏‎ ‎‏است: «‏‏او من کان میتاً فاحییناه و جعلناله نوراً یمشی به فی الناس کمن مثله فی الظلمات لیس بخارج منها‏‏»‏

‏‏در این باب که چه عناصری از دین در معرض فراموشی قرار می گیرند، در آغاز باید عاملهای سه گانه «کاری‏‎ ‎‏که حکومتهای ستم می کنند»، «آنچه را جمود و جهل می سازند» و «تحریفهایی که تردستان برده زندگی‏‎ ‎‏می سازند» را باید برشمرد. ‏

‏‏حاکمان سلطه جو، که بخشهایی از فرهنگ و آموزه های دینی را با تداوم سلطه خود در تضاد می بینند، با‏‎ ‎‏برداشتهای تفکیکی از حوزۀ دین که از سرجهل یا جمود باشد، عناصری از دین را به فراموشی منجر می کنند.‏‎ ‎‏مهمترین فتنه، دین فراموشی است و از دید امام علی بن ابیطالب(ع) سرآغاز پیدایش فتنه ها، وابسته به هوسها و‏‎ ‎‏بدعتهاست[خطبه 50]‏

‏‏امام راحل - قدس سره: «دولتهای استعمارگر در تحریف حقایق اسلام کار کردند تا آنجا که تحصیلکرده ها هم‏‎ ‎‏دچار اشتباه شدند. یکی از عناصر فعال در ساماندهی حیات تکاملی سیاست است که رسول خدا(ص) در گام‏‎ ‎‏نخست در مدینه حکومت تشکیل دادند» امام خمینی می فرمودند: «احکام سیاسی اسلام بیشتر از احکام عبادی‏‎ ‎‏آن است. ‏

‏‏در رابطه با موضوع دوم (نقش امام خمینی در بازگشت مسلمانان به ...) سه مطلب بیان شده است: ‏

‏‏1) ویژگیهای بازگشت دهنده که در 7 مورد است (با استناد به آیات و روایتها)، اندیشه و ایمان و اخلاق‏‎ ‎‏خدایی، خود ساختگی، درد دین داشتن، جهان آشنایی - شناخت اولویتها، شجاعت و مقاومت، گشادگی سینه ‏

‏‏2) تفسیر دو عنوان انقلاب و سیاست و دین به نقل از «گونترلیوبی» و «استکهاوس». دو می گوید: اسلام ... هر‏‎ ‎‏جا که راه یافته ... کوشیده است تا دولتی اسلامی تاسیس کند...»‏

‏‏3) تقسیم خرده گیران به حاکمیت دین به دو گروه: آنها که حقاًنشناخته اند - و آنها که مغرضانه انکار می کنند.‏‎ ‎‏آن کسی که طی سالهای متمادی کارش دعوتگری به تشکیل حکومت بود، حضرت امام خمینی‏‎ ‎‏است. امام خمینی از دشمنان سرسخت «سکولاریزم» بود و این تفکر را سدی شیطانی می دانست. ‏

‏‏سخنان استاد محمد تقی جعفری در این باب نقل شده است. او از قول ژان ژاک روسو می نویسد: حضرت‏‎ ‎‏محمد(ص)... دستگاه سیاسی خود را خوب مرتب نمود و حکومت تا وقتی درمیان خلفای او بود، دینی و دنیوی‏‎ ‎‏بود... و مملکت هم اداره می شد. درآخر مقاله، کلام، تعقیب و جمعبندی شده است و اشاره به نهضت امام راحل‏‎ ‎‏و عوامل پیروزگر. ‏

‏‏الکساندر سولژنیتسین گوید: مسلمانان و اسلام پدیده قرن 21 خواهند شد، نقل مسلمان شدن پنجاه هزار نفر‏‎ ‎‏در آلمان به یمن انقلاب اسلامی، خشمهای مکرر روسای جمهوری ایالات متحده آمریکا و رو به مسلمانی آوردن‏‎ ‎‏اروپا در متن مقاله آمده است. دبیر کل فائو، اصولگرایی اسلامی را قویترین هماورد غرب می داند. اشاره ای به‏‎ ‎‏نقش و اشعار اقبال شده است. شکسته شدن غرور دشمن در تسخیر جاسوسخانه و نسل کشی در بوسنی و ... به‏‎ ‎‏دلیل هراس ازنام اسلام. ‏

‏
‏‎

‎‏پیش سخن ‏

‏‏ماهیت «احیای تفکر دینی»‏

‏‏پژوهش پیروز آن است که در روند تشریح مقصدها در آغاز، واژه ها را تبیین کند. اما‏‎ ‎‏ریشۀ واژۀ احیا: ‏

‏‏حیات انسان را باید به دو بخش ((طبیعی)) و ((طیّبه)) جداکرد. آنچه انسان را‏‎ ‎‏شایستۀ «حمل امانت‏‎[1]‎‏»، «خلافت و شاگردی کلاس خداوند‏‎[2]‎‏» و صدها ارزش شناخته و‏‎ ‎‏ناشناخته دیگر می کند، استعدادهای او در زمینۀ ((حیات پاک)) است. دستمایه و‏‎ ‎‏زمینه ساز این «زیست خدایی» تصدیق خداوند است که اطمینان آمیز و عمل برانگیز‏‎ ‎‏است‏‎[3]‎‏».‏

‏‏اساساً قرآن، قانون زندگان است؛ نه آن بعدی که در کتابهای زیست شناسی، همراه با‏‎ ‎‏گیاه و حیوان طرح می شود: ‏

‏‏«ما به پیامبرمان شعر نیاموختیم و نیز شاعر بودن زیبندۀ او نیست. این کتاب موجب‏‎ ‎‏یادآوری است و قرآن آشکار. این کتاب می خواهد زندگان راستین رابیم دهد و پیام عذاب‏‎ ‎‏برکفرپیشگان [که غیر از زندگان اند] حتمی شود. ‏‎[4]‎‏» ‏

‏‏تفاوت حیات طبیعی و حیات طیبه یکی این است که، حیات طبیعی چشم بسته به‏‎ ‎‏دست می آید و حیات طیبه با چشم باز. در اینجا تا نشناسد و نخواهد و اراده جدی نکند،‏‎ ‎‏حیاتی نخواهد بود و این بارزترین و ارزشمندترین امتیاز این زندگی است. ‏

‏‏در تفسیر به درون آیۀ ‏‏«و من احیاها فکانّما احیی الناس جمیعا‏‎[5]‎‏»‏‏ - هر کس جانی را احیا‏‎ ‎‏و زنده سازد، مانند این است که همۀ انسانها را احیا کرده است - آمده است: هرکس کسی‏‎ ‎‏را از بیراه به راه آورد، همانند این است که همۀ انسانها را به راه آورده است. دور از صواب‏‎ ‎‏نیست که ظاهر آیه به حیات طبیعی و باطن آن به حیات طیبه (معقول) اشارت کرده باشد.‏‎ ‎

‏‏مقصود از فکر دینی چیست؟ ‏

‏‏فکر دینی در مثل مانند حضور خون زنده و حاوی همۀ نیازها و در تمامی پیکرۀ انسان‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏است؛ به قسمی که هیچ سلولی محروم نماند. یعنی، تنظیم حیات انسانی با همۀ گستره ای‏‎ ‎‏که عین ذات آن است، براساس برنامۀ جامع وحی؛ آن هم نه وارونه و ناقص و گاه و بیگاه.‏‎ ‎‏با اندیشه دینی بزید و بیندیشد. اقتصادش، فرهنگش، آموزشش و تکنولوژیش و‏‎ ‎‏مبارزه اش را با آن تنظیم و تدوین کند. حضور فعالانه باورها و التزامات دینی در تمامی‏‎ ‎‏ابعاد حیات. ‏

‏‏آیۀ 122 سورۀ انعام چه زیبا مسئله احیای اندیشۀ ظلمت شکافی را در دنیای تاریکی‏‎ ‎‏گرفتۀ جامعه های بشری، بیان می کند!: ‏

‏‏«‏‏اَوْ مَنْ کٰانْ مَیْتاً فَاَحْیَیَنٰاهُ وَ جَعَلْنٰا لَهُ نُوراً یَمْشی بِهِ فِی النّٰاسِ کَمَنْ مَثَلَهُ فیِ الظُلُماتِ لَیْسَ‏‎ ‎‏بِخارِجِ مِنْهٰا‏‏؟»‏

‏‏ (آیا آن کس که مرده بود[ و در دنیای عدم و ظلمت کفر و جهل به سر می برد] و آنگاه او‏‎ ‎‏را زنده کردیم و به او نور [ایمان و بینش] دادیم که با آن در میان مردم حرکت کند، همانند‏‎ ‎‏کسی است که غرق ظلمت باشد و از آن بیرون در نیاید؟) ‏

‏‏استجابت فراخوانی خدا و پیامبر برای این است که به آن مجموعۀ احیاگر نورانی‏‎ ‎‏دعوت شویم: ‏

‏‏«‏‏یا اَیُّها الَّذین ٰامنو اسْتَجِیبْوا للهَ و لِلَّرسولِ اذا دعاکُم لما یُحْییکُمْ‏‎[6]‎‏»‏

‏‏چه عناصری از دین در معرض فراموشی قرار می گیرند؟ ‏

‏‏اگر در دامنۀ این موضوع، ریشه های فراموشی را شناسایی کنیم، پاسخ به پرسش فوق‏‎ ‎‏که چه عناصری قربانی فراموشی می شوند، قهراً داده خواهد شد. عاملهای‏‎ ‎‏فراموشی ساز را در این باب چنین می توان تفکیک نمود: ‏

‏‏1 - کاری که حکومتهای ستم می کنند. ‏

‏‏2 - آنچه را جمود و جهل می سازند. ‏

‏‏3 - تحریفهای عبارتی و معنوی که تردستان برده زندگی مرتکب می شوند. ‏

‏‏همیشه حاکمان سلطه جو، بخشهایی از فرهنگ و آموزه های دینی و اعتقادی را با‏‎ ‎‏حکومت و تداوم سلطه کاملاً در تضاد می بینند که راههایی را برای دور کردن آن‏‎ ‎‏اندیشه های حیات ساز از صحنۀ زندگی انسانی توده های دین باور، طی می کند که‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏هماهنگی با دین سازان حرفه ای یکی از آنهاست. گاه، این کار با دستبرد تعبیری صورت‏‎ ‎‏می گیرد و بعضاً با تأویل. در بخشهای پیشِ رو نمونه هایی را از برخورد با نهضت حضرت‏‎ ‎‏امام خمینی در این باب ذکر خواهیم نمود. ‏

‏‏و نیز اتفاق می افتد که برداشتهای موضعی و تفکیکی از حوزۀ گستردۀ دین که با جهل‏‎ ‎‏و جمود همراه است، تفکری را ایجاد می کند که عملاً بخشهایی از اندیشۀ دینی در غربت‏‎ ‎‏غروب، تنها می ماند. مجموعۀ عاملهای سه گانه بالا زمینۀ فراموش کردن عناصری از‏‎ ‎‏ترکیب جامع دین را به دنبال دارد. ‏

‏‏یکی از فتنه ها - که خود مادر بسیاری از فتنه ها به حساب می آید - فراموشی دین یا‏‎ ‎‏عناصری از دین است و از آنجا که حفظ مجموعۀ دین یا بخشی از آن، بالاترین تکلیف‏‎ ‎‏است، می توان بصراحت گفت از دست دادن دین یا بخشهایی از آن بالاترین فتنه هاست. ‏

‏‏این خطبه را از نهج البلاغه امام علی(ع) برانداز کنید: ‏

‏‏«سرآغاز پیدایش فتنه ها فقط وابسته به دو عامل است: 1) هوسهایی که پیروی‏‎ ‎‏می شوند و 2) قانونهایی که به نام دین، وارد حوزۀ دین شوند. در این راستا با متن وحی -‏‎ ‎‏کتاب خدا - ستیز خواهد شد و مردانی بر سر مردان دیگر - به غیر از حکم خداوند -‏‎ ‎‏حاکمیت و استیلا می یابند. اگر باطل از آمیختگی با حق دور می ماند، هیچگاه جویندگان‏‎ ‎‏حق در شناخت باطل دچار مشکل نمی شدند، و حق نیز اگر از پوشش باطل در امان‏‎ ‎‏بماند، زبانهای کینه ورزان از گفتگوی در باب حق کوتاه می شد، اما [مشکل این است که]‏‎ ‎‏بخشی از باطل را با قسمتی از حق، ترکیب می کنند و معجونی می سازند که در سایۀ آن،‏‎ ‎‏شیطان بر سر دوستان خود، استیلا پیدا می کند و تنها دسته ای که سابقۀ نیکو پیش خدا‏‎ ‎‏داشته اند، رهایی می یابند. ‏‎[7]‎‏» ‏

‏‏فراموشی نوعاً یک انفعال است که زیر تأثیر کاری است که دیگران صورت می دهند؛‏‎ ‎‏دیگرانی که برای یافتن محصول فراموشی، کارخانه ای را طراحی می کنند. از این‏‎ ‎‏سخن امام اینگونه فهمیدم که طراحان تردست برای فراموشانیدن عناصری کارساز از‏‎ ‎‏دین که خود، کاری است هوسبازانه، عناصری جدید را در حوزۀ دین وارد می کنند تا هم‏‎ ‎‏خلأ احساس نشود و هم در زیر حاکم کردن اصلها و دستورهای جدید به تمنیات خود‏‎ ‎‏دست بیابند. ‏

‏‏ایدئولوژی سازی در همه جا، دلسوزانه و خیرخواهانه نیست. نمی خواهند خلأ‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏ایدئولوژیکی بشری را پرکنند؛ بخصوص آنجا که حقیقت عریان در دسترس انسانهای‏‎ ‎‏نیازمند کمال و سعادت باشد. ‏

‏‏در اینجا فرازهایی از مکتوبات امام راحل(س) را که در آغاز کتاب حکومت اسلامی‏‎ ‎‏آورده اند، به عنوان تکمیل گفته ها و ادعاهای این بخش نقل می کنم: ‏

‏‏«نهضت اسلامی در آغاز گرفتار یهود شد... دامنۀ آن تا به حال کشیده شده است. بعد‏‎ ‎‏از آنها نوبت به طوایفی رسید که به یک معنی شیطان تر از یهودند... مبلغینی درست‏‎ ‎‏کردند و عمّالی که در دانشگاهها و مؤسسات تبلیغات دولتی یا بنگاههای انتشاراتی‏‎ ‎‏داشتند و مستشرقینی که در خدمت دولتهای استعمارگر هستند، همه دست به دست هم‏‎ ‎‏داده در تحریف حقایق اسلام کار کردند، به طوری که بسیاری از مردم و افراد تحصیل کرده‏‎ ‎‏نسبت به اسلام، گمراه و دچار اشتباه شده اند... اینها اسلام را طور دیگری معرفی‏‎ ‎‏کرده اند و می کنند. تصور نادرستی که از اسلام در اذهان عامّه به وجود آورده و شکل‏‎ ‎‏ناقصی که در حوزه های علمیه عرضه می شود (درهمان دوران تدوین کتاب) برای این‏‎ ‎‏است که خاصیت انقلابی و حیاتی اسلام را از آن بگیرند و نگذارند مسلمانان در کوشش‏‎ ‎‏و جنبش و نهضت باشند... حکومتی به وجود آورند که سعادتشان را تأمین کند... مثلاً‏‎ ‎‏تبلیغ کردند که اسلام دین جامعی نیست؛ برای جامعه نظامات و قوانین ندارد. طرز‏‎ ‎‏حکومت و قوانین حکومتی نیاورده است... . راجع به زندگی و ادارۀ جامعه چیزی‏‎ ‎‏ندارد.‏‎[8]‎‏»‏

‏‏در این فراز، همان سه عامل فراموشی ساز که به آن اشارت رفت (حکومتها - جمود و‏‎ ‎‏جهل - تحریفها) بخوبی آشکار است با این توضیح که مقصود از فراموشی، باید فراموشی‏‎ ‎‏عناصری باشد که با منافع تبهکاران همسایگی و دمسازی ندارد و نیز قصد از فراموشی،‏‎ ‎‏از یاد بردن دستاوردی است که از یک کار طراحی شده به دست می آید. ‏

‏‏یکی از عناصری که استعماریان سالها تلاش برای به فراموشی سپردن و حذف آن از‏‎ ‎‏متن دین داشتند سیاست است؛ سیاستی که دین طراح اصلی آن بوده است و بنیانگذار‏‎ ‎‏اسلام در اولین وهله که دستشان باز شد، اقدام برای سامان دادن به آن کردند. حضرت‏‎ ‎‏امام(ره) در تاریخ ششم مهرماه 1356 در این ارتباط در بخشی از بیانشان چنین فرمودند: ‏

‏‏«البته در اذهان بسیاری، بلکه اکثری، بیشتر از مردم، بیشتر از اهل علم، بیشتری از‏‎ ‎‏مقدسین این است که اسلام به سیاست چه کار دارد؟ اسلام و سیاست جداست از هم،‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏همین چیزی که حکومتها نمی گذارند، همین که از اول القا کرده اند... اینها اسلام را‏‎ ‎‏نشناخته اند... احکام سیاسی اسلام بیشتر از احکام عبادی آن هست. ‏‎[9]‎‏» ‏

‏‏حضرت امام در تاریخ 19 آبانماه 1351 در خلال بیانی به تلاش استعمار در به‏‎ ‎‏فراموشی سپرده شدن حضور فعال اسلام از متن واقعیتهای زندگی چنین فرموده اند: ‏

‏‏«در این عصر استعمار، وابستگان و دنباله روهای خود را در دل جهان اسلام به کار‏‎ ‎‏گماشته است تا در زیر شعارهای پر زرق و برق و فریبا، تعالیم و فرهنگ قرآنی را از‏‎ ‎‏واقعیتهای زندگی مجتمع اسلامی دور کنند تا بدین وسیله راه برای تأمین منافع اربابان، باز‏‎ ‎‏و بی مانع شود... ‏‎[10]‎‏» ‏

‏‏نقش امام خمینی در بازگشت مسلمین به هویت فرهنگ و معارف اسلامی ‏

‏‏کلام نخست: ویژگیهای آن کس که توان بازگشت دادن یک امت را دارد ‏

‏‏تنوع و تعدد ابعادی که در یک انقلاب دیده می شود، نمایندگان بزرگ شدۀ اندیشه ها‏‎ ‎‏و حالتهای پیشوا و پیروانی است که انقلاب را طراحی و اجرا می کنند. ‏

‏‏مصلح بودن، کلاس دوم صالح بودن است، و پیروان مصلح هم باید صالح باشند.‏

‏‏باید این شیوه بر زمین نماند که سوژه های مختلف دارای پشتوانۀ قرآنی و روایی باشد‏‎ ‎‏و هراسانم که اندکی از پژوهشیان - با آنکه موضوع مطرحیشان در کتاب وحی و روایات‏‎ ‎‏آمده است - از اتکا به متن وحی غافل می شوند که شاید عقوبت تشویش اندیشه و افتادن‏‎ ‎‏در دام غلطهای بیّن را در پی داشته باشد. ‏

‏‏اینک با اتکا به متن تحریف ناشده وحی قرآن، مهمترین شاخصه های انقلاب‏‎ ‎‏آفرینان را به اجمال و بدون شرح مرور می کنیم و در نهایت اثبات اینکه مصلح بزرگ و‏‎ ‎‏انقلاب ساز معاصر حضرت امام راحل دارای چنان ویژگیها بود: ‏

‏‏1 - اندیشه و ایمان و اخلاق خدایی‏

‏‏«‏‏قل هذه سبیلی ادعوا الی الله علی بصیرة انا و من اتبغی...»‏

‏‏ (بگو، این راه من است. من و پیروانم، با چشم و فکر باز، همۀ مردم را به سوی خدا‏‎ ‎‏دعوت می کنیم. ‏‎[11]‎‏»‏

‏
‏‎

‎‏امام علی بن ابیطالب در بخشی از نامه به اهل مصر چنین می گویند: ‏

‏‏«به خدا سوگند اگر من با دشمنانم که همۀ سرزمینها را پرکرده باشند روبرو شوم،‏‎ ‎‏هرگز ترس و اضطراب ندارم (زیرا) ضلالتی که آنها در آن غرق اند و هدایتی که خود دارم،‏‎ ‎‏مورد یقین و بصیرت من است... ‏‎[12]‎‏»‏

‏‏2 - خود ساختگی و تعلق نداشتن به حیات و جلوه های فناپذیر‏

‏‏دختر شعیب رابطه با حضرت موسی(ع) به پدر می گوید: «‏‏انّ خیر من استأجرت‏‎ ‎‏القوی الامین‏‏»‏

‏‏ (بهترین کسی را که می توانی در خدمت بگیری، قوتمند و امین است‏‎[13]‎‏)‏

‏‏3 - درد دین و مردم داشتن‏

‏‏خداوند به رسول خاتم(ص) می فرماید: «‏‏لَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ اَنْ لٰایَکونُوُا مُومِنین‏‏» ‏

‏‏ (گویی می خواهی خود را هلاک کنی که چرا ایمان نمی آورند‏‎[14]‎‏)‏

‏‏4 - جهان آشنا و نسل آگاه‏

‏‏درحدیث آمده است: «آن کسی که زمانه را بشناسد، آنچه مردمان را به غلط‏‎ ‎‏می اندازد بر او هجوم نمی برد»‏

‏‏5 - شناسایی اولویت دارترین اقدامها‏

‏‏مانند آنچه در زندگی امامان پاک شیعه(ع) یکی ازاصول حاکم و قطعی، محسوب‏‎ ‎‏می شد. ‏

‏‏6 - شجاعت و مقاومت‏

‏‏«‏‏کم من نّّبی قاتل معه ربیون کثیر فما و هنوا لما اصابهم فی سبیل الله و ماضعفوا و ما‏‎ ‎‏استکانوا...»‏

‏‏ (چه فراوان رسولانی که مردان خدایی بسیاری در رکاب آنان رزمیدند، هرگز در برابر‏‎ ‎‏آنچه در راه خدا به آنان می رسید، سست و ناتوان نمی شدند... ‏‎[15]‎‏»‏

‏‏7 - ظرفیت و گشادگی سینه‏

‏‏حضرت موسی(ع) در نبرد با فرعون از خدا می خواهد که: «‏‏ربّ اشرح لی صدری‏‏»،‏‎ ‎‏(خدای من! سینه ام را برایم توسعه و گشادگی بخش‏‎[16]‎‏)‏

‏‏این شما و این انقلاب و این آثار برجای مانده از امام و اعترافهای دوست و بیگانه که‏‎ ‎‏اثبات کند، حضرت امام خمینی تخلق به این اندیشه و اخلاق داشت و آن توفیق شگرف را‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏یافت و جانهای تشنه را آب کوثری و زمزم باور نوشانید. ‏

‏‏گرچه تاریخ تشیع عقیم نبوده است و در هر دوره ای راد انسانی، رایت استقامت را‏‎ ‎‏برافراشته است، اما امام خمینی بحق نادرکسی است که گیرندۀ وجودش کانالهای متعدد‏‎ ‎‏را دریافت می کرد و مصداقی از انسان ذوابعاد بود. انقلاب کبیرش بی نظیر است و دوام آن‏‎ ‎‏چشمگیر. ‏

‏‏احیای اندیشۀ دینی در دستور کارِ نامداران بنام تشیع بوده و هماره آرمانی بلند‏‎ ‎‏محسوب می شده است. و مهدی موعود (عج) احیاگر بزرگی است که به این آرزو لباس‏‎ ‎‏تحقق می پوشاند. نهضت امام خمینی منجر به تشکیل حکومتی اسلامی شد که بعد از‏‎ ‎‏دوران حکومت امام علی(ع) همیشه رؤیایی در روح لطیف مسلمانان خصوصاً شیعیان‏‎ ‎‏بود. ‏

‏‏کلام دوم: ‏

‏‏در اینجا دو عنوان انقلاب و سیاست و دین را از زبان دو اندیشمند به نقل از کتاب‏‎ ‎‏فرهنگ و دین‏‏ می شنویم که در مجموعه سخن و نتیجه گیری جای ویژه ای دارد: ‏

‏‏گونترلیوئی در باب جایگاه و حقیقت دین و انقلاب چنین می نویسد: ‏

‏‏«دین در طول تاریخ همواره به عنوان یک منبع یا عامل همبستگی اجتماعی عمل کرده‏‎ ‎‏است و این واقعیت بی تردید به جان و جوهر دین مربوط است... ‏

‏‏دین... غالباً به عنوان عامل تهییج و بسیج انقلابی نیز عمل کرده است... . ‏

‏‏نظر و نگرش بلند پروازانه و مبارزه جویانه یک رهبر رسالتمند موعودگرا دربارۀ اینکه‏‎ ‎‏جهان چگونه باید باشد، بر انتظارات و نارضاییها می افزاید و این خود می تواند به‏‎ ‎‏شکل گیری اوضاعی انقلابی بینجامد... ‏

‏‏ماکس ل. استکهاوس در مقالۀ ‏‏سیاست و دین‏‏ در ارتباط با تنگاتنگی رابطه اسلام با‏‎ ‎‏تشکیل حکومت و فراخوانی به برادری چنین می نویسد: ‏

‏‏«ترتیبات راهبری دینی در اسلام از طریق تلفیق و ادغام حسهای قبیله ای تعلقات‏‎ ‎‏برادرانه با یک حس فرا طوایفی تعلق به امتی فراگیر در میان همۀ کسانی فراهم آمده است‏‎ ‎‏که در مقابل این کلام مُنْزَل خداوند یگانه سرتسلیم فرود آورده اند. در نتیجه اخوت‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏اسلامی با امت اسلامی یگانه شده و همسازترین و فراگیرترین ساختار همبسته را در میان‏‎ ‎‏همه ادیانی پدید آورده است که ریشۀ سامی دارند. از نقطه نظر اسلامی محرک واقعی‏‎ ‎‏تاریخ سرانجام از طریق بسط و اشاعۀ همین اصول در سراسر جهان ظهور خواهد یافت.‏‎ ‎‏این ترتیبات راهبری دینی از زمان خود حضرت محمد(ص) با اقتدار سیاسی یگانه بوده‏‎ ‎‏و پیوسته هادی یا مرشد کاملاً مطاع آن محسوب می شده و در تعیین اینکه برای کدام نیرو‏‎ ‎‏باید اقتدار مشروع قایل شد نقش و نفوذی نهایی داشته است. ‏

‏‏اسلام... در هرجا که راه یافته و به اکثریتی دست پیدا کرده، کوشیده است تا دولتی‏‎ ‎‏اسلامی تأسیس کند که هم مقصد دینداری اسلامی است و هم مقصود ترتیبات راهبری‏‎ ‎‏این دین. چنین دولتی طبعاً «مهمترین ابزار اعمال سیاست دینی اسلام نیز خواهد بود. ‏‎[17]‎‏»‏‎ ‎

‏‏کلام سوم: ‏

‏‏آنها که نسبت به حضور گسترده و حاکمیت دین هماره خرده می گرفته و می گیرند، دو‏‎ ‎‏دسته اند: گروهی ماهیت و شمول دین را حقاً نشناخته اند و دسته ای به دلیل آسیبهایی که‏‎ ‎‏از گستردگی طرح و برنامۀ دین، متحمل شده اند و نیک دین را می شناسند شمول آن را‏‎ ‎‏منکرند. ‏

‏‏مردی که بزرگ منادی دعوت به اسلام - به عنوان دینی جامع و بی تحریف – بود و تکیه‏‎ ‎‏تمام کلام و پیامش در طی سالهای متمادی شکل گیری انقلاب اسلامی، حاکمیت دینی‏‎ ‎‏بود، حضرت امام خمینی است. ‏

‏‏در همین نوشتار به گونه ای مستند در این باب بحث خواهد شد (گرچه برای آنها که‏‎ ‎‏تاریخ انقلاب را از زمان پیدایش تاکنون تعقیب کرده اند لزومی ندارد؛ اما باید هر ادعایی‏‎ ‎‏برای ثبت در تاریخ و برای آیندگان، مستند ثبت شود). ‏

‏‏امام خمینی(س) از دشمنان سرسخت اندیشۀ سکولاریزم بود و برای برانداختن این‏‎ ‎‏سدّ بزرگ از سر راه انقلاب اسلامی و بازگردانیدن امت مسلمان به هویت اسلامیشان،‏‎ ‎‏مدام تلاش می کرد. ‏

‏‏در اینجا عصاره ای از بیان ارزشمند علامۀ معاصر استاد محمد تقی جعفری را در‏‎ ‎‏معرفی این سد بزرگ نقل می کنیم تا با پیوستن چند «کلام» در این بخش مقاله به نتیجۀ‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏مطلوب در باب نقش امام خمینی در بازگردانیدن امت مسلمان به هویت و فرهنگ‏‎ ‎‏اسلامی، برسیم: ‏

‏‏«نظریۀ سکولاریزم در قرنها 14و 15 میلادی در نتیجه تعارض طرز‏‎ ‎‏تفکرات و روشهای اجتماعی و سیاسی کلیسا در مغرب زمین پابه عرصه‏‎ ‎‏تفکر نهاد. اما همانگونه که خواهیم دید با توجه به معنای حیات، دین،‏‎ ‎‏سیاست از دیدگاه اسلام، چنین تعارضی امکان پذیر نیست... ‏

‏‏... . در دورانهای متأخر نظریات بظاهر علمی مانند «انتخاب طبیعی» و‏‎ ‎‏«اصالت قوّه» که به وسیلۀ «داروین» و «نیچه» مطرح شد و اصالت غریزۀ‏‎ ‎‏جنسی که «فروید» آن را در حدّ افراطی به افکار تحمیل نمود و‏‎ ‎‏سودپرستی، لذت گرایی و قربانی کردن همۀ اصول و ارزشهای انسانی در‏‎ ‎‏زیر پای روباه صفتی به نام سیاست مجموعاً دست به دست هم دادند و‏‎ ‎‏زخم وارد برانسانیت را ... بسیار عمیق تر ساختند... ‏

‏‏... . وقتی که مردم مغرب زمین به بهانۀ حذف مزاحمان حیات معقول‏‎ ‎‏خود، دین را کنار گذاشتند، در حقیقت آن دینی را که ساخته شدۀ‏‎ ‎‏متصدیان دین بود و ضد علم و پیشرفت و آزادی معقول و عدالت و کرامت‏‎ ‎‏ذاتی انسانی بود کنار گذاشتند و این جریان دربارۀ دین اسلام به هیچ وجه‏‎ ‎‏منطقی نیست، زیرا بدیهی است که مکتب اسلام که یکی از دو تمدّن اصیل‏‎ ‎‏تاریخ بشری را برای انسانیت به ارمغان آورده است محال بود که تمدن را‏‎ ‎‏بدون علم، سیاست، اقتصاد و حقوق به جهانیان عرضه کند...» ‏

‏‏آنگاه استاد از قول «ژان ژاک روسو» می نویسند: ‏

‏‏«حضرت محمد(ص) نظریات صحیحی داشت و دستگاه سیاسی‏‎ ‎‏خود را خوب مرتّب نمود تا زمانی که طرز حکومت او در میان خلفای وی‏‎ ‎‏باقی بوده حکومت دینی و دنیوی بود ... و مملکت هم اداره می شد... . ‏‎[18]‎‏»‏

‏‏استاد در آخر نوشتارشان به قطعنامه کنگره ای از سوی انجمن دولتی حقوق تطبیقی‏‎ ‎‏در دانشکده حقوق دانشگاه پاریس اشاره دارند که: ‏

‏‏«در پایان این کنفرانسها، قطعنامه ای به امضای اعضای کنگره ...‏‎ ‎‏رسانیدند که همۀ آنان عظمت و استحکام فقه اسلامی را تصدیق کردند و‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏صلاحیت آن را برای پاسخگویی همۀ جوامع بشری اعلام نمودند.»‏

‏‏جمعبندی و تعقیب‏

‏‏امّتی که مایه های ایمانیش دست نخورده بود و می رفت که با بمباران شدید و‏‎ ‎‏تهاجمات سازمان دار امپریالیسم، بتدریج هویت اسلامیش را از دست بدهد، لبیک گویان‏‎ ‎‏ندای مردی وارسته و به خدا پیوسته و خود باور و خدا آشنا و زمان شناس و مجتهد شیعی‏‎ ‎‏را با تمام وجود پذیرفت و با اتحاد و امدادهای خدا، نهضت را سامان داد و حرکت نهضت‏‎ ‎‏در 22 بهمن بر استکبار غلبه کرد و بیش از 18 سال است که چون «بنیان مرصوص» همۀ‏‎ ‎‏تهاجمها را دفع نموده است. ‏

‏‏آن برداشت جامع و درست از دین و آن زمینه های مستعد امت و نیاز شدید مسلمانان‏‎ ‎‏منجر به این حرکت کارساز شد، کتابی قطور می خواهد که گزارش مستند و جامع از‏‎ ‎‏اثرپذیری مسلمانان غیرایرانی از اندیشه های انقلابی امام و امت را گرد آورد. ‏

‏‏این جمله ها را از الکساندر سولژنیتسین «نویسندۀ معروف روسی و برندۀ جایزۀ ادبی‏‎ ‎‏نوبل بشنوید: ‏

‏‏«روسیه کنونی باید اشتباهات دوران تزارها را اصلاح کرده و از قفقاز و‏‎ ‎‏آسیای میانه ... خارج شود و راه این کشورها و آذربایجان را که مشتاق‏‎ ‎‏دنیای اسلام هستند باز بگذارد. مسلمانان و دنیای اسلام پدیدۀ عظیم قرن‏‎ ‎‏21 خواهند بود...‏‎[19]‎‏»‏

‏‏شما وقتی این گزارش را می شنوید که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، پنجاه هزار تن از‏‎ ‎‏مردم آلمان به اسلام تشرّف یافتند‏‎[20]‎‏ چه تفسیر می کنید؟ آیا تصدیق نخواهید کرد که امام‏‎ ‎‏راحل نه فقط مسلمانان را به خویشتن قرآنی باز آورد، غیرمسلمانان را نیز به لرزه ای‏‎ ‎‏واداشت که قبل از قیامت، زلزال زمین را ببینند و خشمهای برچهره افتاده رئیس جمهور‏‎ ‎‏آمریکا را؟! از این قبیل در گزارشها فراوان است. در اسپانیا، حتی در سرزمین ایالات‏‎ ‎‏متحده، در فرانسه و انگلیس و ... . موج افتاده و هر آزاده سخت اسیر تأثیر نهضت امام‏‎ ‎‏می شود. ‏

‏‏ببینید، دبیر کل ناتو اصولگرایی اسلامی را قویترین هماورد غرب می داند. ‏‎[21]‎‏ و چند‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏دختر مسلمان تا پای اخراج از مدرسه بر حجاب پای می فشارند. ‏

‏‏و تمثیلی دیگر از آنچه قرآن در تمجید از زن فرعون گفته است، تمثیل می یابد آیا این،‏‎ ‎‏خودباوری دامنۀ نهضت امام خمینی نیست؟ ‏

‏‏آروزی اقبال لاهوری - مردی که سختکوشانه برای احیاگری و بازگرداندن مردمان به‏‎ ‎‏هویت اسلامی تلاش می کرد - این بود که روزی در رسد که آنچه او در شعرش گفته است‏‎ ‎‏تحقق یابد. ‏

‏‏او می گفت:‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏امام راحل در جمع نمایندگان کشورهای اسلامی یکی از مشکلات اساسی امت‏‎ ‎‏مسمان را دولتهای وابسته می دانند: ‏

‏‏«... مصیبت مسلمین بسیاریش از دولتهای اسلامی سرچشمه‏‎ ‎‏می گیرد... ‏‎[22]‎‏»‏

‏‏رهبر کبیر در بخشی از پیام به جنبشهای آزادیبخش جهان چنین‏‎ ‎‏فرمودند: ‏

‏‏« ای مسلمانان جهان! و ای مستضعفین به پا خاسته! و ای دریای بی پایان‏‎ ‎‏انسانها! به پا خیزید و از کیان اسلامی و ملی خویش دفاع کنید. اسرائیل‏‎ ‎‏بیت المقدس را از مسلمین گرفت و با مسامحه دولتها مواجه شد... ‏‎[23]‎‏» ‏

‏‏مهمترین منبع که نقش امام راحل را در بازگشت مسلمین به هویت و معارف اسلامی‏‎ ‎‏تحکیم می کند، کتاب زنده تاریخ است. مردمان مسلمانی که برای رئیس جمهور کشورمان‏‎ ‎‏کیلومترها راه را طی می کنند تا به استقبال نمایندۀ انقلاب بیایند، و آنچه در مراسم حج بر‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏خلاف تبیلغات دامنه دار دشمن - می بینیم!‏

‏‏در آفریقا، در تظاهرات میلیونی سیاهان ‏

‏‏در آفریقای جنوبی، در جنوب لبنان ‏

‏‏این سخن امام بارها ذهنم را مشغول کرده بود که چرا تسخیر لانه جاسوسی، انقلاب‏‎ ‎‏دوم به حساب آمد؛ تا به این حاصل دست یافتم که اصل در مبارزه روحیه است و‏‎ ‎‏شکستن غرور دشمن، جسارت و اثبات اینکه آمریکا شکستنی است و اصل در تمام‏‎ ‎‏مبارزات مسلمانان و عطش برای بازگشت به هویت اسلامی همین بوده است. به همین‏‎ ‎‏دلیلهاست که حتی از بی پناهان و نسل آیندۀ مسلمانان بوسنی می ترسند و چند نفر دختر‏‎ ‎‏مسلمان را با حجاب اسلامی تحمل نمی کنند. روح آن بزرگمرد قرین رحمت باد و فرزند‏‎ ‎‏برومند انقلابش تا دامنه قیام مهدی (عج)، سرافراز. ‏

‏
‏‎

‎‏پاورقیها:‏

‏‎

‎