نخل
حجله مانندی است که از چوب میسازند و با انواع شالهای
ابریشمی رنگارنگ و پارچههای قیمتی و آیینه و چراغ و غیره
آن را آرایش میدهند و به گل و سبزه میآرایند و در روز
عاشورا آن را به محلّی که مراسم روضه خوانی و تعزیه برپاست
میبرند. بزرگی و سنگینی این نخلها گاهی به اندازهای است
که چندین نفر مرد قوی باید تا آن را از زمین بردارند و بر
دوش گیرند و حمل کنند. در معنای نخل گفتهاند:
"تابوت بزرگ و بلندی است که بر آن خنجر و شمشیر و
پارچههای قیمتی و چندین آیینه بسته شده و در روز عاشورا
به عنوان تابوت امام حسین حرکت داده میشود و چون شبیه
به درخت خرما ساخته میشود نخل گفته شده."
استاد فقیهی در مورد نخل چنین میگوید:
"در شهر قم نخل نیست،ولی در
روستاهای اطراف آن وجود دارد.
مثلاً در "کهک" نخل بسیار بزرگی
وجود دارد در جاهای دیگر هم
هست امّا بزرگترین نخلها در یزد
است. قبل از این که حجاز به تصرّف
وهّابیان در بیاید، همه ساله دو نخل
در زمان حج،یکی
از مصر و دیگری
از شام با سپاه
و تشریفات دیگر
به حجاز برده میشد.
همراه این نخلها مقداری
گندم و قدری پول هم بود
که آن را برای فقرا میبردند.
قبل از صفویّه،در ایران هم نخل
بوده است حتّی یک بار نخلی را
از یزد به قم آوردند که درقم چند
نفر حاجی آن را برگرداندند و از آنجا به
مکّه بردند.
در موزۀ مردم شناسی درفضای روحانی و
مذهبی تالار بزرگ، نخل عظیمی نهاده شده است.
این نخل به قولی نشان دهنده تابوتی است که بدن
قطعه قطعه شده حضرت سیّد الشّهداء علیهالسّلام
را در آن نهادند و صدها نفر آن را حمل کردند.
علامتها و علمها و کتیبههایی که اشعار مذهبی
روی آن نوشته شده بیننه را با سنتّهای مذهبی
و اسلامی در امر عزاداری مام محرّم آشنا میکند
و در گوشهای از آن ابزار مربوط به تعزیه گذاشته
شده است.
سقّاخانهها
مراسم مربوط به آب که جوهر حیات است، متعدّد است و در
این میان به ویژه باید (سقاخانه) را در نظر داشت. سقّاخانه
محلّی است که به یاد امام حسین علیهالسّلام و خانوادۀ
تشنه لبش که در صحرای کربلا آب را از آنها دریغ
کردند، در مسیر بازار یا مسجد و یا در طول خیابان
قرار میگیرد تا آب در دسترس مردم قرار گیرد.
سقّاخانهها غالباً به طور زیبایی از فلز و یا سنگ ساخته
شده اند و دارای شکلی دایرهای هستند و گنبدها و
منارههایی دارند که نمادی از قبر امام حسین
علیهالسّلام درکربلا هستند.
سنج
سنج یا ضنج، ساز کوبهای تشکیل شده از
دو صفحه مدوّر برنجی و هم اندازه است
که در وسط آنها قسمت فرو رفته نعلبکی
مانندی وجود دارد. صفحات بعضی از انواع
قدیمی آن که ممکن است پیالهای شکل
باشد از سازهای باستانی بوده و اصلاً از مشرق
زمین است که نزد مصریها رواج داشته است.
این سازها را به طرق گوناگون مینوازند که
معمولترین آنها یکی بر هم کوبیدن آرام
سینیها توأم با لرزاندن و لغزاندن یکی بر
دیگری است و طریق دیگری به صدا درآوردن
یکی از سینیها به کمک کوبۀ طبل است. طنین
سنج آمرانه و پر قدرت است.
مجلات دوست نوجوانانمجله نوجوان 57صفحه 27