مجله نوجوان 88 صفحه 20

عالی قاپو این قصر که نمونه منحصر به فردی از معماری کاخ های عهد صفوی است ، در اوایل قرن یازدهم هجری به فرمان شاه عباس اول ساخته شد که شاه صفوی سفرا و شخصیت های عالی قدر را در این کاخ به حضور می پذیرفت . این کاخ دارای 5 طبقه است که هر طبقه تزیینات مخصوص دارد . شاه و میهمانانش از تالار همین عمارت ، مناظر و چوگان و چراغانی و آتش بازی و نمایش های میدانی را تماشا می کردند . مینیاتور های هنرمندانه رضا عباسی ، نقاش معروف عهد شاه عباس ، نقاشی های گل و بوته ، شاخ و برگ ، اشکال وحوش و طیور و گچ بری های زیبای آن به شکل انواع جام و صراحی در تاقها و دیوارها تعبیه شده است . گچ بری های اتاق صوت با هدف آکوستیک طراحی و اجرا شده اند تا نغمه ها و صداها به طور طبیعی و دلنشین شنیده شوند . عالی قاپو به دو صورت تلفّظ شده که برای هر کدام وجه تسمی های است . آن چه بیشتر در محاورات و مکاتبات متداول است ، عالی قاپو است که مرکب از کلمه عالی و قاپوی ترکی به معنی در است . عالی قاپو محل پناه آوردن گناهکاران بوده و هر جانی یا گناهکاری که وارد عالی قاپو میشد ، کسی نمی توانست او را ار آنجا بیرون بیاورد مگر به امر شاه صفوی . عد های نیز آن را علی قاپو نوشته اند و معتقدند که هنگامی که شاه عباس ، در نقره را برای بارگاه حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام به نجف برد و نصب کرد دری را که در گذشته در آنجا نصب بود ، برای تیمن و تبرک به اصفهان آورد و در عالی قاپو نصب کرد و از این جهت آن را علی قاپو نامیدند که یعنی این در منسوب به حضرت علی علیه السلام است . بتیان عمارت عالی قاپو از زمان سلطنت سلاجقه است و در زمان صفویه دارای آن همه زیبایی و شکوه شده است و در آن را شاه عباس از نجف اشرفش آورد و از این جهت مورد احترام سلاطین صفویه و مردم بوده است . کاخ عالی قاپو سه طبقه و هر طبقه منقسم به دو طبقه اطاق است که در واقع شش طبقه می شود و چون از بام طبقه آخر می توان تمام مناظر شهر را دید ، خود بام را هم یک طبقه حساب کرده اند و می گویند عالی قاپو هفت طبقه است . ارتفاع آن 48 متر و در 28 متری دارای ایوان بزرگی است که در میان ستون های آن حوضی مسی قرار دارد که آب از آن فوران می کرده است . این که چه طور آب این حوض را از استخر وسط میدان تغدیه می شد تا طبقۀ سوم عمارت می رسید نیز از عجایب معماری این ساختمان به شمار می آمد ، هر چند که این فواره بعد از بازسازی بنا از کار افتاد . این کاخ در غرب میدان امام است که عرصه آن 386 متر و طول و 140 متر عرض است . در مقابل عالی قاپو مسجد شیخ لطف الله در شرق میدان واقع شده است . شاردن فرانسوی که سه مرتبه به اصفهان مسافرت کرده می گوید : « عالی قاپو بزرگ ترین کاخی است که ممکن است در یک پایتخت وجود داشته باشد . » برای این که وضع کاخ مزبور در پایان قرن سیزدهم هجری معلوم شود ، بهتر است که نظر مورخان آن زمان را نقل کنیم . مؤلف « نصف جهان فی تعریف الصفهان » چنین گفته است : « اما عمارت عالی قاپو محل نظر مهندسان و تمام معماران ایران و غیره است و به وضعی ساخته شده که مایه حیرت جمع گشته است . عمارت به این ارتفاع و به این قطر و به این پایه و این استحکام که از وقت بنای آن تاکنون با وجود تواتر شلیک توپ و تفنگ که در آن میدان واقع است اصلاً خلل و تزلزلی در اصول و بنیان آن راه نیافته ، مگر بعض فروع آن از کاشیکاری و غیره که فی الجمله ریخته است . مثل این عمارت و غرابت و نفاست آن نه تنها در تمام ایران بلکه بسیاری از ممالک دیگر موجود نیست . »