دوستان او که وی را از شیراز می شناختند، با نام های مصلح الدین، مشرف ادین، مصلح و شرف صدایش می کردند، اما طولی نکشید که به خاطر شعرهای فارسی فوق العاده او، در تمام نظامیه، با نام مستعار«سعدی» مشهور شد و بسیاری از فارسی زبانان را تحت تاثیر خود قرار داد سعدی 30 سال در بغداد و در شرایط سخت و نابسامان تحصیل کرد. در بغداد خانه به سختی پیدا می شد. گرانی بیداد می کرد و خوار و بار نایاب بود. از چندین سال پیش که ماوراءالنهر، خراسان و عراق به دست مغول ها افتاده بود. حاجیان، مسافران، خانه به دوشان و کسانی که مال و خانه و معیشت خود را از دست داده بودند، به بهانه حج یا جستجوی امنیت به تختگاه خلفا آمده بودند زیادی جمعیت، کار را دشوار کرده بود بیکاری زیاد شده بود و لاجرم به خاطر وجود دزدان، گدایان و درمانگان، شهر بی امنیت شده بود با این حال سعدی در نظامیه حجره ای به دست آورده بود و حتی پولی هم برای معاش می گرفت، بنابراین او با قناعت، اوقات خود را شب و روز به مطالعه کتاب و تکرار درس ها می گذراند.
به هر حال، بغداد، تجربه سال های جوانی سعدی بود؛ سال های زمینه ساز ایجاد شاهکارهای ادبی او سعدی در پنجاه سالگی با کوله باری از تجربه و علم به زادگاه خود شیراز بازگشت. این بازگشت برای وی در پایان سال دوری و آوارگی، بازگشت به بهشت گمشده بود. البته سعدی در دوران جوانی به بسیاری از ممالک سفر کرد و تجربه های با ارزشی کسب کرد که در بوستان و گلستان شرح آنها را آورده است. سعدی در طول دوران دوری اش از وطن، به شام، روم، مصر و یمن و حجاز هم سفر کرد. به هر حال سعدی پس از بازگشت به شیراز و حتی بنا به روایتی در سال های پایان غربت، نگارش گلستان را آغاز کرد اگر چه بی شک «گلستان» و شکاهکار بعدی او یعنی «بوستان» که به ترتیب در سال های 655هـ . ق و 656هـ . ق تصنیف شدند، ماحصل سال ها رنج و تلاش وی بودند و این اعداد تنها سال پایان این نگارش را نشان می دهد.
بوستان منظومه ای تعلیمی، در باب اخلاق و تربیت است و گستان مجموعه اس است از واقعیت های زندگی گلستان دنیا را آن گونه که هست، وصف می کند و بوستان، دنیا را آن گونه که باید باشد، می بیند. پس سعدی با نگارش این دو اثر، راه رسیدن از دنیایی واقعی که پر از دروغ و جنگ و شورش است را به دنیایی اصلاح شده و تربیت یافته نشان می دهد. در واقع گلستان، انسان را با جهان انسان پیرامون آشنا می سازد و بوستان، دنیایی بهتر را به رخ می کشد و راه رسیدن به آن را بیان می کند. سعدی، در هر دو اثر، وظیفه انسان را نسبت به زندگی فراموش نمی کند و انسان را مسوول شناخت دنیا و رسیدن به جهانی بهتر می داند.
سعدی در سراسر جهان به عنوان یکی از مفاخر ادبیات ایران مشهور است. سیصد سال پیش در فرانسه، منتخبی از گلستان وی با نام «گلستان یا کشور گل ها» توسط«آندره ری» خاورشناس فرانسوی ترجمه شد. آثار وی به زبان روسی، آلمانی و انگلیسی هم ترجمه شده و تمام جهان را از عطر کلام خود خوشبو کرده است. 25 اردیبهشت روز بزرگداشت سعدی است. یادش را گرامی میداریم و امیدواریم که میراث دار امینی برای او بوده باشیم.
پس بگردید و بگردد روزگار دل به دنیا در نبندد هوشیار
اینکه در شهنامه ها آورده اند رستم و رویینه تن اسفندیار
تا بدانند این خداوندان ملک کز بسی خلق است دنیا یادرگار
آنچه دیدی برقرار خود نماند وینچه بینی هم نماند برقرار
دیر و زود این شکل و شخص نازنین خاک خواهد گشتن و خاکش غبار
مجلات دوست نوجوانانمجله نوجوان 15صفحه 29