مقدمه
انقلاب اسلامی ایران به عنوان یکی از نمونه های برجسته و تمام عیار «انقلاب» در آخرین دهه های قرن بیستم میلادی، با ویژگیهای خاص خود، چالشی اساسی فرا روی نظریات و تحلیلهای صاحبنظران حوزه انقلاب و تحولات اجتماعی قرار داد به نحوی که بسیاری از صاحبنظران و نظریه پردازانی که در قید حیات بودند، کوشیدند تا با ملاحظه ویژگیهای این انقلاب، نظریات خود را به صورتی اصلاح یا تکمیل نمایند تا کارآمدی بیشتری برای تبیین این انقلاب داشته باشد. در همین راستا با نوعی باز تفسیر و یا ارزیابی مجدد تئوریها و نظریات پیشین از سوی صاحبنظران معاصر نیز مواجهیم.
متأسفانه حجم اینگونه تأملات در خارج کشور و بویژه در محافل و مجامع علمی ـ پژوهشی و دانشگاهی کشورهای اروپایی و آمریکا به مراتب بیشتر از مراکز علمی ـ پژوهشی داخل کشور صورت گرفته است. به همین جهت در مجموعه برنامه های یکصدمین سال میلاد امام خمینی(س)، برگزاری کنگره بین المللی تبیین انقلاب اسلامی تدارک دیده شد تا از طریق برگزاری این کنگره هم نوعی بازخوانی دستاوردهای تلاشهای گذشته صورت گیرد و هم فرصتی برای تضارب آراء و نقد و بررسی حضوری و تأمل مجدد در تحلیلها و تبیین ها فراهم گردد. این کنگره در روزهای 12ـ10 مهرماه 1378 در تهران برگزار گردید.
بدین منظور کمیته علمی این کنگره علاوه بر فراخوان عمومی به نحو اختصاصی با 180 نفر از صاحبنظران و تحلیل گران از 41 کشور جهان که صاحب آثار و تألیفات نسبتاً معتبر در حوزه مطالعات انقلاب اسلامی بودند مکاتبه یا ارتباط برقرار نمود و نزدیک به 200 نفر از صاحبنظران داخل کشور نیز که به نحوی با موضوع کنگره مرتبط بودند به
ایدئولوژی رهبری و فرآیند انقلاب اسلامیج. 1صفحه ا همکاری دعوت نمود و نهایتاً در مجموع 117 مقاله به زبان فارسی و 97 مقاله به زبان خارجی دریافت گردید. پس از ارزیابی این مقالات، مجموعاً 55 مقاله برای ارائه در زمان برگزاری کنگره انتخاب گردید و برای چاپ نیز جمعاً 55 مقاله و سخنرانی گزینش شد که در این مجموعه تقدیم می گردد.
علاوه بر این، کمیته علمی برای ثبت اطلاعات، و نظرات صاحبنظران و افراد مؤثر در فرآیند انقلاب مصاحبه هایی با اینگونه افراد برگزار نمود که پس از استخراج و تنظیم آن، به عنوان یکی از منابع و متون مورد نظر در تحلیل انقلاب اسلامی، از سوی دبیرخانه این کنگره منتشر می شود.
اصل راهنما و جهت گیری کمیته علمی در انجام فعالیتهای علمی کنگره
هر چند در تبیین و تحلیل انقلاب اسلامی، با رویکردها و دیدگاههای متفاوتی مواجهیم اما همۀ آنانکه با حداقل انصاف و آگاهی به تحلیل نشسته اند، در این نکته اتفاق دارند که این انقلاب در درجۀ اول انقلاب «کلام و منطق» بود و برنده ترین سلاح رهبری آن، نفوذ در قلبها و تسخیر روح انسانها بود که حتی قلب و ذهن نیروهای نظامی و انتظامی رژیم شاه نیز از نفوذ آن بی بهره نماند.
بر این اساس تلاشهای علمی ـ پژوهشی برای تبیین و تحلیل این انقلاب نیز در درجه اول باید از «برهان و منطق» استوار انقلاب نَسَب بَرَد، به همین دلیل دست اندرکاران این کنگره از آغاز بنا را بر این گذاردند تا وجهۀ علمی ـ پژوهشی و منش حقیقت پژوهی را بر دیگر علائق و سلیقه ها غلبه دهند و اطمینان داشتند که عظمت حضرت امام(س) و قوت بنیادهای اعتقادی ـ نظری و مردمی انقلاب اسلامی آنچنان است که در برابر هرگونه پژوهش و ارزیابی علمی و منصفانه سرفراز خواهد بود، لذا با سعه صدر هر چه تمامتر همۀ جریانها و طیفهای متفاوت فکری ـ سیاسی که احتمالاً در مقایسه با یکدیگر، تحلیلها و دیدگاههای بعضاً متمایزی نیز دارند، به شرط آنکه به معارضه صریح با کلیت انقلاب یا محاربه با آن برنخاسته باشند، برای شرکت در این مجمع علمی دعوت به همکاری شدند و اگر توازن یا تناسب این گرایشها در ارائه مقالات و سخنرانیها و حضور در جلسات کنگره یا مصاحبه های صورت گرفته به گونه ای دیگر باشد، آن را باید به
ایدئولوژی رهبری و فرآیند انقلاب اسلامیج. 1صفحه ب حساب علائق فکری، توانمندیهای علمی و یا حداقل، مشغولیتها و فرصتهای آنها گذاشت.
بر آن بوده ایم که اصل تضارب آراء و قوت استدلال و برهان، عیارسنج این کنگره باشد و به سهم خود کوشیده ایم به این اصل وفادار باشیم. البته حدود توفیق یا کاستیهایمان را ارباب معرفت خواهند سنجید. رهین منت سروران و بزرگانی خواهیم بود که کاستیها را گوشزد نمایند.
محتوای این مجموعه
مجموعه ای که پیش روی شماست شامل گفتارها و مقاله هایی است که مورد تأیید کمیتۀ علمی کنگره قرار گرفته و اکثراً در جلسات کنگره ارائه شده اند. برخی از سخنرانان کنگره یا اصولاً برای سخنرانی دعوت شده اند و یا متن کامل و مکتوب مقالات خود را برای کنگره ارسال نداشته اند. در این موارد متن سخنرانی آنها از روی نوار پیاده و ویرایش شده است و بنابراین فاقد مستندات یا مأخذنگاریهای معمول مقالات علمی هستند. در همۀ موارد، انتخاب و چاپ سخنرانیها و مقالات به منزلۀ تأیید همه جانبۀ مضمون و محتوای آنها نیست و همچنانکه قبلاً نیز اشاره شد، اصل ایجاد فرصت تضارب آراء و طرح دیدگاههای مختلف و بعضاً متعارض در انتخاب این مجموعه نیز حاکم بوده است.
به استثنای افتتاحیه و اختتامیه که به ترتیب در ابتدا و انتهای این مجموعه آمده است، بقیه سخنرانیها و مقالات، بر اساس ترتیب الفبایی نام نویسندگان تنظیم شده است و مجموعاً در 2 جلد منتشر می گردد. جلد سوم به مصاحبه های مورد اشاره اختصاص یافته است.
تقدیر و تشکر
کمیته علمی این کنگره از همه صاحبنظران و شخصیتهای علمی که با ارسال مقالات و ارائه آن در برنامه این کنگره ما را یاری دادند سپاسگزاری می نماید و از کسانی که به دلیل محدودیتهای اجرای وقت برنامه، فرصت ارائه مقالات برای آنها فراهم نشد
ایدئولوژی رهبری و فرآیند انقلاب اسلامیج. 1صفحه ج عذرخواهی می نماییم. همچنین تعدادی دیگر از مقالات دریافتی، با آنکه در مجموع از نظر کیفیت علمی مورد تأیید ارزیابان کمیته علمی قرار گرفته بودند به لحاظ تکرار یا تداخل محتوای آن با مقالات موجود، در چاپ نهایی این مجموعه منظور نگردید که از صاحبنظران این مقالات نیز پوزش می طلبیم.
فعالیتهای علمی این کمیته بدون مشارکت و همکاری عزیزانی که به عنوان ارزیاب یا عضو کمیته درانتخاب یا ارائه پیشنهادهای اصلاحی یا انجام مصاحبه های علمی فعالیت نمودند به سرانجام نمی رسید. به همین لحاظ جا دارد از حضرات آیات، حجج اسلام و آقایان، عباسعلی عمید زنجانی، سید هادی خسروشاهی، علی اکبر محتشمی پور، حسین مستوفی، سید محمد رضوی یزدی، دکتر غلامرضا جمشیدیها، دکتر محمد باقر خرمشاد، دکتر محمد حسین پناهی، دکتر عباس منوچهری، دکتر علیرضا بهشتی، دکتر محسن بهشتی سرشت، دکتر هادی سمتی، دکتر ناصر هادیان، دکتر ابوالفضل دلاوری و خانم دکتر حمیرا مشیرزاده و نیز اعضاء محترم هیأت علمی پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی آقایان دکتر عباس کشاورز، دکتر علی مرشدی زاد، دکتر محمدسالار کسرایی، دکتر فرشاد ملک احمدی، دکتر محمدحسین جمشیدی و آقایان میرفردین قریشی، مصطفی مهرآئین، منصور انصاری، نورالله قیصری و حمید بصیرت منش تشکر گردد.
آقای مسعود جعفرزاده به عنوان مسؤل دبیرخانه، خانم فاطمه فرهنگی به عنوان ویراستار و خانمها مریم قاسمی و زهره صفاری در تایپ این مجموعه فعالیت نموده اند که از آنها نیز تشکر می گردد.
ریاست عالیه این کنگره را جناب آقای دکتر حسن حبیبی معاون اول رئیس جمهور بر عهده داشتند که به لحاظ سوابق انقلابی و مبارزاتی در فرایند انقلاب و مسئولیتهای پس از انقلاب، و نیز به لحاظ شخصیت علمی ـ پژوهشی برجسته خود بر غنای معنوی این کنگره افزودند و کمیته علمی به سهم خود سپاسگزار الطاف و راهنمائی های ایشان است.
علی محمد حاضری
دبیر کنگره و مسؤل کمیته علمی
ایدئولوژی رهبری و فرآیند انقلاب اسلامیج. 1صفحه د