مجله نوجوان 201 صفحه 25

می­رود عبارت است از انواع چوب، انواع استخوان، مفتولهای فلزی، صدف، نخ، سریشم، لاک و ابزاری که در ساخت این وسایل به کار می­رود عبارت است از انواع ارّه، انواع سوهان، انواع رنده، پرس، مقار... برای خلق یک اثر خاتم کاری ابتدا انواع چوبها و استخوانها را در رنگ­های مختلف تهیه می­کنند. برای اینکه هنرمند، رنگهای مختلفی از چوب در اختیار داشته باشد از انواع مختلف چوب استفاده می­کنند، چوبهایی مانند آبنوس، گردو، کبود، عنّاب و نارنج که هر کدام رنگهای مختلفی از طیف رنگی قرمز، قهوه­ای ، کرم و سبز را تداعی می­کند. استخوان به کار رفته در این هنر نیز می­تواند استخوان عاج فیل، استخوان شتر یا استخوان اسب باشد. اساس کار خاتم کاری ایجاد قطعات هندسی مرتب و منظم و چیدن آنها در کنار هم با حوصله و دقت فراوان است. از این رو هنرمندان چوبهایی به طول 30 سانتی متر و قطر 1 تا 5/2 سانتی­متر تهیه می­کنند و آنها را به مثلثهای یکسانی تقسیم می­کنند. هنرمند خاتم کار با چیدن مثلثها در کنار هم اشکال مختلفی اعم از گل و گیاه و نقوش اسلیمی ایجاد می­کند. تکه­های چوب و نوارهای استخوانی و مفتولهای فلزی در کنار هم قرار می­گیرند و با سرِیشم به هم چسبانده می­شود و تا مرحلۀ نهایی خوب به هم بچسبند، آنها را با نخ پرک هم می­بندند. این کارهای ابتدایی برای ایجاد واحدهای تکرار شونده است. یعنی برای مثال وقتی این اشکال را درون یک شش ضلعی مفتولی قرار می­دهند، شمسه تشکیل می­شود و از کنار هم قرار گرفتن چند شمسه و برش کاری و چسب کاری­های متعدد، شکل مورد نظر طراح به دست می­آید. تهیه یک اثر خاتم کاری مانند تهیه لباس است با این تفاوت که از مرحلۀ نخ ریسی تا بافتن پارچه و برش کاری و دوخت و دوز لباس همگی توسط یک نفر انجام می­شود و استاد خاتم کاری باید به تمامی این مراحل مسلّط باشد. هنر خاتم کاری نیز مانند سایر هنرها در دورۀ قاجاریه دچار رکود شدید شد و اغلب هنرمندان و صنعتگران این رشته، این کار را رها کردند ولی در ابتدای دورۀ پهلوی و پس از تأسیس مدرسه هنرهای مستظرفه به وسیلۀ کمال­الملک این هنر، دوباره جانی تازه گرفت. امروزه در شهرهای تهران، شیراز و اصفهان هنرمندان خاتم کار مشغول به خلق آثار هنری خود هستند.