فصل پنجم نماز طواف
و در آن مسائلی است:
مسأله 1- واجب است بعد از تمام شدن طواف عمره دو رکعت نماز بخواند مثل نماز صبح.
مسأله 2- میتواند نماز طواف را با هر سورهای که خواست بخواند مگر سورههای سجده،و مستحب است در رکعت اول بعد از«حمد»سورۀ«قل هو اللّٰه أحد»را بخواند،و در رکعت دوم سورۀ«قل یا أیّها الکافرون»را بخواند.
مسأله 3- جایز است نماز طواف را بلند بخواند مثل نماز صبح یا آهسته مثل نماز ظهر.
مسأله 4- شک در رکعات نماز طواف موجب بطلان نماز است،و باید اعاده کند، و بعید نیست اعتبار ظنّ در رکعات،و در ظن در افعال احتیاط کند.و در احکام،این نماز با نماز یومیه مساوی است.
مسأله 5- احوط آن است که بعد از طواف مبادرت به نماز کند و زود بهجا آورد.
مسأله 6- واجب است که این نماز نزد مقام ابراهیم واقع شود.و احتیاط واجب آن
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 305 است که پشت مقام بهجا آورد[به طوری]که سنگی که مقام است بین او و خانۀ کعبه واقع شود،و بهتر آن است که هرچه ممکن باشد نزدیکتر بایستد،لکن نه به طوری که مزاحمت با سایرین کند.
مسأله 7- اگر به واسطۀ زیادی جمعیت نتوانست پشت مقام بایستد به طوری که گفته شود نزد مقام نماز میکند به واسطۀ دوری زیاد،در یکی از دو جانب بهجا آورد در جایی که گفته شود نزد مقام نماز میخواند.
مسأله 8- اگر ممکن نشد در دو جانب نزد مقام نماز را بهجا آورد باید ملاحظۀ نزدیکتر را بکند از میان دو جانب و پشت مقام،و اگر سه طرف مساوی باشند،در پشت نماز بخواند،و در دو طرف کافی نیست،و اگر دو طرف نزدیکتر از پشت باشند به مقام ولکن هیچ کدام نزد مقام نباشد بعید نیست جایز بودن اکتفای به پشت،لکن احتیاط آن است که یک نماز در پشت مقام بخواند و یک نماز در یک طرف با ملاحظۀ نزدیکتری،و احوط اعادۀ نماز است در صورت امکان در پشت مقام تا وقتی که وقت تنگ نشده برای سعی.
مسأله 9- جایز است نماز طواف مستحب را در هر جای مسجد الحرام که بخواهد بهجا آورد اگرچه در حال اختیار،بلکه گفتهاند که آن را میتواند عمداً ترک کند.
مسأله 10- اگر کسی نماز طواف واجب را فراموش کند باید هر وقت که یادش آمد در مقام ابراهیم بهجا آورد و به همان دستوری که در مسألۀ 6 به بعد ذکر شده عمل نماید.
مسأله 11- اگر نماز طواف را فراموش کند و در بین سعی بین صفا و مروه یادش بیاید از همانجا سعی را رها کند و برگردد دو رکعت نماز را بخواند بعد از آن سعی را از همانجا تمام کند.
مسأله 12- شخصی که نماز را فراموش کرده و سایر اعمال را که بعد از نماز باید عمل کند عمل کرده اعادۀ آنها ظاهراً لازم نباشد اگرچه احتیاط استحبابی در اعاده است.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 306 مسأله 13- اگر برگشتن به مسجد الحرام مشکل باشد از برای شخصی که نماز را فراموش کرده باید هر جا یادش آمد نماز را بهجا آورد اگرچه در شهر دیگر باشد و برگشتن به حرم لازم نیست اگرچه آسان باشد.
مسأله 14- اگر کسی این نماز را بهجا نیاورد و بمیرد واجب است بر پسر بزرگ او که آن را قضا کند به نحوی که در کتاب«صلاة»تفصیل داده شده است.
مسأله 15- جاهل به مسأله در احکامی که برای ناسی ذکر شد شریک است با او.
مسأله 16- واجب است بر هر مکلفی که نماز خود را یاد بگیرد و قرائت و ذکرهای واجب را پیش کسی درست کند که تکلیف الهی را به طور صحیح بهجا آورد، خصوصاً کسی که میخواهد به حج برود باید نماز را تصحیح کند،چون بعضی گفتهاند اگر نماز او درست نباشد عمرۀ او باطل است.و همچنین حج نیز باطل است،پس علاوه بر آن که به این قول از حَجة الاسلام برائت ذمه پیدا نمیکند ممکن است چیزهایی که در احرام بر او حرام شده بود مثل زن و چیزهایی که گذشت،بر او حلال نشود.
مسأله 17- اگر شخصی نتوانست قرائت یا ذکرهای واجب را یاد بگیرد باید نماز را به هر ترتیبی که میتواند خودش بهجا آورد و کافی است،و اگر ممکن است، کسی را بگمارد که نماز را تلقین او کند،و احتیاط آن است که در مقام ابراهیم به شخص عادلی اقتدا کند،لکن اکتفا به نماز جماعت نکند چنانچه نایب گرفتن نیز کافی نیست.
مسأله 18- نماز طواف را در همۀ اوقات میشود خواند مگر آن که مزاحمت کند با وقت نماز واجب که اگر نماز طواف بخواند موجب فوت یومیه شود پس باید اول نماز یومیه را بخواند.
مسأله 19- اگر کسی از روی بیمبالاتی مسامحه کرد در یاد گرفتن قرائت و ذکر
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 307 واجب نماز تا وقت تنگ شد،نماز را به هر نحو که میتواند باید بخواند و صحیح است،لکن معصیتکار است،و احتیاط آن است که به دستور مسألۀ 17 عمل کند،و اگر ممکن است کسی را وادار کند که تلقین او کند.
مسائل متفرقه و استفتائات نماز طواف
مسأله 1- نماز طواف استحبابی لازم نیست در نزد مقام ابراهیم باشد بلکه در هر جای مسجد الحرام جایز است بهخصوص در موقع ازدحام،مناسب است مراعات سایر حجاج را بنمایند.
2 س- کسی نماز طواف عمره را در داخل حِجْر اسماعیل بهجا آورده و بعد از تقصیر متوجه شده است،وظیفۀ او چیست؟
ج- باید نماز را اعاده کند.
3 س- شخصی بعد از طواف وضوی او باطل شده و خجالت کشیده که بگوید نمازش را بیوضو خوانده است و بعد از آن سعی و تقصیر را انجام داده و مُحل شده است،وظیفۀ او چیست؟
ج- باید نماز و سعی و تقصیر را اعاده کند.
4 س- زنی نماز طواف خود را در حِجْر اسماعیل خوانده است و چون به منزل آمده،ملتفت شده که حائض شده است و تا وقوف به عرفات پاک نمیشود،وظیفۀ او نسبت به نماز چیست،و آیا عمل او صحیح است یا خیر؟
ج- عمرۀ او صحیح است و باید برای حج تمتع مُحرم شود،و وقتی خواست طواف و نماز حج را انجام دهد قبل یا بعد از آن،نماز طواف عمرۀ تمتع را بهجا آورد.
5 س- کسی که هرچه سعی نمود که موارد غیر صحیح قرائت خود را تصحیح کند
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 308 نتوانست و نیز شخصی دیگر را جهت اقتدا کردن و یا تلقین نمودن قرائت صحیح پیدا نکرد وظیفهاش چیست؟
ج- به هر نحو قدرت دارد بخواند،و به جماعت خواندن حتی در فرض امکان واجب نیست.
6 س- در موقعی که شخص طواف میکرده جمعیت زیاد بوده و بعد از آن در اثر ازدحام،نتوانسته است که نزدیک مقام نماز بخواند و در آن وقت چارهای به غیر از نماز خواندن دور از مقام نداشته،آیا نماز او صحیح است یا خیر؟
ج- اگر امکان نداشته با فرض اضطرار مانع ندارد.
7 س- آیا در صورت ازدحام که نشود پشت مقام یا احد الجانبین آن نماز طواف خواند تا حدود منبر،و نماز در قسمت راست یا چپ منبر خوانده شد،باز هم نماز در مقام در صورت امکان همان روز یا روزهای دیگر لازم است؟
ج- در صورتی که تا بعد از فوات موالات عرفیه بین طواف و نماز آن عذر باقی بوده اعاده واجب نیست.
8 س- در مسألۀ شش نماز طواف در تحریر الوسیله فرمودهاید:«والأحوط الاقتداء بشخص عادل»و در مسألۀ اول نماز جماعت همان کتاب فرمودهاید:«بل مشروعیة الجماعة فی صلاة الطواف و کذا صلاة الاحتیاط محلّ إشکال»بفرمایید منظور چیست؟
ج- منظور از مشروعیت،صحت است،و احتیاط مزبور استحبابی است و نباید به جماعت اکتفا شود.
9 س- برای کسانی که قرائتشان درست نیست و میخواهند نماز طوافشان را به جماعت بخوانند،آیا میتوانند نماز طواف حج را به نماز طواف نساء یا بالعکس و یا کسی که نایب است به کسی که نایب نیست،و یا نماز طواف واجب را به مستحب و بالعکس اقتدا کنند یا نه؟
ج- اکتفا به جماعت نباید بکنند،و احتیاط در همۀ موارد سؤال حاصل میشود.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 309 10 س- کسی که قرائتش درست نیست،آیا میتواند تبرّعاً از کسی که حج واجب بر عهده دارد نیابت کند و حج انجام دهد؟
ج- نیابت چنین شخصی صحیح نیست هرچند تبرّعی باشد،مگر آن که بتواند قرائت خود را تصحیح کند و از ذوی الأعذار محسوب نباشد،که در این صورت میتواند نیابت را قبول نماید،ولی باید قرائت خود را درست کند.
11 س- افرادی با این که قرائتشان درست نیست و کلمات نماز را نمیتوانند درست بگویند،در حج نایب میشوند و عمره را به نیت منوب عنه انجام میدهند،بعد متوجه میشوند که نمیتوانند نایب شوند،آیا چگونه از احرام خارج میشوند،و برای حج چه وظیفهای دارند؟
ج- در صورت امکان باید قرائت خود را درست کنند و عمل نیابی خود را تصحیح نمایند تا از احرام خارج شوند،بلی اگر ممکن نیست و معذور هستند احرام آنها صحیح واقع نشده و از احرام خارج هستند.
12 س- کسی که مطمئن باشد قرائتش یا ذکری که در نماز میگوید درست است و نماز طواف را اعم از طواف زیارت و نساء همان گونه بخواند،بعد معلوم شود که اشتباه بوده است آیا باید چه کند؟
ج- اگر احتمال غلط بودن آن را نمیداده،نمازش صحیح است.
13 س- چند روزی که اطراف کعبه به قدری شلوغ است که صف طواف تا پشت مقام ابراهیم علیه السلام میآید،و نماز خواندن پشت مقام و نزدیک آن ممکن نیست مگر این که چند نفری اطراف انسان بایستند تا انسان نماز طوافش را بخواند،بفرمایید آیا حتماً نماز باید خَلْف مقام و نزدیک آن باشد ولو به این صورت،یا دورتر تا هرجا که میتواند به تنهایی نماز بخواند،کافی است؟
ج- اگر امکان دارد و محذوری در بین نیست،باید خلف و نزد مقام نماز بخواند،و در مورد ضرورت،تأخیر مانع ندارد با مراعات الأقرب فالأقرب.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 310 14 س- در نماز طواف که انسان مشغول ذکر بود او را حرکت دادند،ذکر را تکرار کرد،دوباره تکان دادند و تکرار کرد،آیا مانعی ندارد؟
ج- اگر طوری حرکت کرده که استقرار او از بین رفته،مانع ندارد،و در غیر این صورت تکرار نکند مگر به قصد احتیاط،به شرط آن که وسوسه نباشد.
15 س- آیا محمول نجسی که در طواف معفو نیست،در نماز طواف مثل نمازهای یومیه معفو است یا نه؟
ج- در نماز طواف حکم نمازهای یومیه را دارد.
16 س- بین طواف و نماز آن اگر نماز مستحبی یا عبادت مستحبی دیگر بهجا آورد، اشکال دارد یا نه؟
ج- احتیاط در ترک آن و مبادرت به نماز طواف است.
17 س- گاهی در پشت مقام ابراهیم علیه السلام جمعیت زیاد است،و چون زن و مرد کنار هم قرار میگیرند احیاناً مورد فشار ازدحام واقع میشوند بدون اینکه ریبه و فسادی دربین باشد،آیا به نماز طواف ضرر نمیرساند؟
ج- برای نماز ضرر ندارد.
18 س- احیاناً انسان میداند که اگر نماز طواف را شروع کند،طواف کنندهها میآیند و او را حرکت میدهند و جابهجا میکنند،در عین حال نماز را شروع میکند، آیا اگر این نماز را تمام کند،صحیح است؟
ج- اگر صحیحاً تمام کند،مانع ندارد.
19 س- در مناسک فرمودهاید بر هر مکلفی واجب است قرائت نمازهای یومیهاش را یاد بگیرد خصوصاً برای حج،حال اگر حاجی کوتاهی کرد و برای تعلّم و یادگیری قرائت نماز اقدام ننمود،آیا همین نماز باطل کفایت میکند و یا این که باید نایب بگیرد، و در صورتی که نیابت را لازم نمیدانید،آیا همین نماز کافی است یا خیر؟
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 311 ج- اگر وقت ضیق شود به طوری که اگر بعد از طواف بخواهد نماز را یاد بگیرد موالات بین نماز و طواف فوت میشود،خودش هر طور میتواند بخواند.
20 س- زنی مُحرم به احرام عمرۀ تمتع شده و پس از ورود به مکه و انجام طواف قبل از این که نماز طواف بخواند حائض گردیده،چه وظیفه دارد؟
ج- اگر وقت وسعت دارد صبر کند تا پاک شود و نماز را بخواند و بقیۀ اعمال را انجام دهد،و چنانچه وقت تنگ باشد سعی و تقصیر عمرۀ تمتع را انجام دهد و مُحرم شود به حج تمتع،و بعد از طواف حج یا قبل از آن،نماز را بخواند و سپس بقیۀ اعمال را انجام دهد.
21 س- کسی که نمازش را غلط میخواند و وقت تصحیح آن را ندارد میفرمایید نماز طواف را به همان کیفیت که میتواند خودش بخواند،آیا چنین کسی میتواند عمرۀ مفردۀ مستحبی بهجا بیاورد؟
ج- اشکال ندارد.
22 س- شخصی طواف عمره را بهجا آورده و بدون نماز و سعی،تقصیر کرده است،تکلیف او چیست؟
ج- باید نماز و سعی را بهجا آورد،و با فرض جهل یا نسیان اعادۀ تقصیر لازم نیست اگرچه احوط است.
23 س- آیا مقصود از«نماز طواف نزد مقام»،پشت مقام است یا شامل دو طرف مقام نیز میشود؟
ج- باید خلف مقام باشد.
24 س- اگر کسی نماز را در غیر از مقام ابراهیم بخواند و با اعتقاد به صحت آن بقیۀ اعمال را انجام دهد،وظیفۀ او چیست؟
ج- فقط نماز را باید اعاده کند.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 312 25 س- اگر پشت مقام ابراهیم دو طبقه شود،آیا نماز در طبقۀ بالا یا زیرزمین صحیح است؟
ج- در صورتی که احراز نشود خلف مقام نماز خوانده،صحیح نیست.
26 س- شخصی نماز طواف را به اعتقاد این که حِجْر اسماعیل مقام ابراهیم است در حِجْر اسماعیل خوانده،چه باید بکند؟
ج- باید نماز را اعاده کند.
27 س- آیا نماز طواف واجب را میتوان با نماز جماعت یومیه بهجا آورد؟
ج- صحت آن محل اشکال است.
28 س- پشت مقام تا چه اندازهای صادق است،و آیا حد معینی نمیتوان برای آن فرض کرد؟
ج- عرفی است.
29 س- آیا فاصله انداختن بین طواف و نماز به مقدار دو رکعت نماز اشکال دارد، و اصولاً چه مقدار فاصله مُخل است؟
ج- مانع ندارد،و میزان مبادرت عرفیه است.و در هر صورت با تأخیر نماز،اعادۀ طواف لازم نیست.
30 س- گاهی طواف تا نزدیک تالارهای مسجد میرسد،آیا در این صورت میشود نماز طواف را پشت سر طواف کنندگان بهجا آورد،و آیا صدق پشت مقام مینماید؟
ج- صدق خَلْف،به نظر عرف است.
31 س- شخصی مُحرم به احرام عمرۀ تمتع،وارد مکه شده است و هفت روز مثلاً در مکه توقف دارد و نماز او غلطهای زیادی دارد،آیا واجب است که تا آخر وقت در احرام بماند و نمازش را اصلاح کند و بعد شروع به طواف کند یا وظیفۀ دیگری دارد؟
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 313 ج- لازم نیست تا آن وقت صبر کند،و اگر بعد از طواف تا قبل از فوات موالات عرفیه،بین طواف و نماز،نتواند غلطهای خود را درست کند،به هر نحو میتواند نماز بخواند.
32 س- اینجانب چند سال قبل به مکۀ معظمه مشرف شدم و در آنجا اولاً نماز طواف نساء و نماز طواف برای هر دو طواف واجب را که یکی عمرۀ مفرده و دیگری حج میباشد نخواندهام و ثانیاً در تعداد اشواط طواف دوم هم در شک میباشم،لطفاً مرا راهنمایی کنید.
ج- اگر بعد از طواف و انصراف از آن،شک در عدد اشواط کردهاید به شک اعتنا نکنید و نمازهایی را که نخواندهاید اگر نمیتوانید به مکه بروید در محل خود بخوانید و تا نخواندهاید حرمت نساء باقی است.
مستحبات نماز طواف
در نماز طواف مستحب است بعد از«حمد»در رکعت اول سورۀ«توحید»و در رکعت دوم سورۀ«جحد»را بخواند،و پس از نماز،حمد و ثنای الهی را بهجا آورده و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد و از خداوند عالم طلب قبول نماید و بگوید:
«أَللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّی وَلَا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّی،أَلْحَمْدُ للّٰهِ بِمَحَامِدِهِ کُلِّهَا عَلَی نَعْمَائِهِ کُلِّهَا حَتَّی یَنْتَهِیَ الْحَمْدُ إِلَی مَا یُحِبُّ وَیَرْضَی،أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَتَقَبَّلْ مِنِّی وَطَهِّرْ قَلْبِی وَزَکِّ عَمَلِی».
و در روایت دیگر است:
«أَللَّهُمَّ ارْحَمْنِی بِطَاعَتِی إِیَّاکَ وَطَاعَةِ رَسُولِکَ صلی الله علیه و آله و سلم،أَللَّهُمَّ جَنِّبْنِی أَنْ أَتَعَدَّی حُدُودَکَ، وَاجْعَلْنِی مِمَّنْ یُحِبُّکَ وَیُحِبُّ رَسُولَکَ وَمَلَائِکَتَکَ وَعِبَادَکَ الصَّالِحِینَ».
و در بعضی از روایات است که حضرت صادق علیه السلام بعد از نماز طواف به
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 314 سجده رفته و چنین میگفت:
«سَجَدَ لَکَ وَجْهِی تَعَبُّداً وَرِقّاً لَاإِلٰهَ إِلَّا أَنْتَ حَقّاً حَقّاً،الأَوَّلُ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ وَالْآخِرُ بَعْدَ کُلِّ شَیْءٍ،وَهَا أَنَا ذَا بَیْنَ یَدَیْکَ نَاصِیَتِی بِیَدِکَ،فَاغْفِرْلِی إِنَّه لَایَغْفِرُ الذَّنْبَ الْعَظِیمَ غَیْرُکَ، فَاغْفِرْلِی فَإِنِّی مُقِرٌّ بِذُنُوبِی عَلَی نَفْسِی وَلَا یَدْفَعُ الذَّنْبَ الْعَظِیمَ غَیْرُکَ».
و بعد از سجده،روی مبارک آن حضرت از گریه چنین بود که گویا در آب فرو رفته باشد.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 315