مجله نوجوان 32 صفحه 29

کارگاه آق مهندس هر دو سیم برق دارد رنگش پریده بود و دستهایش می لرزید اما سعی می کرد به روی خودش نیاورد. خیلی ترسیده بود ، شوخی که نیست؛ برق گرفتگی از آن بلاهایی است که اگر یک بار هم سر آدم بیاید ، تا آخر عمر برایش درس عبرت می شود. تازه ممکن است فرصتی برای درس عبرت هم نباشد و همان یک بار ... نه! آق مهندس نمی خواست به این چیزها فکر کند ، فقط دلش می خواست بداند که چرا برق کارها به این راحتی با برق و سیمهای لخت و کلید و پریز و کنتور و فیوز ، کار می کنند و برق آنها را نمی گیرد. اما او که می خواسته یک لامپ شکسته را از سرپیچ باز کند دچار برق گرفتگی شده؟ *** بیشتر مردم خیال می کنند که برق کارها یعنی استادکارها و مهندسهای برق در مقابل برق گرفتگی آسیب ناپذیر هستند. حتی بعضیها خیال می کنند که هرکس راحت تر به سیمهای بدون روپوش یعنی سیمهای لخت برق دست بزند و مثلا دو سیم برق را با دست به هم وصل کند ماهرترین استاد برق کار است. بعضی از کسانی که تازه با کار برق آشنا شده اند هم ، برای این که در مقابل دیگران خودی نشان بدهند از این نمایشها درمی آورند و از همه جالب تر این که برخی از بچه های نوجوان تنها به همین دلیل به کار کردن با برق و لوازم برقی علاقه پیدا می کنند. آنها خیال می کنند که وقتی بتوانند سیم برق را در دست بگیرند یا به راحتی به کنتور و فیوز و کلید و پریز دست بزنند و آنها را باز و بسته کنند ، استادکار و مهندس شده اند و توانایی خود را به دیگران نشان داده اند. اما همان طور که آق مهندس جوان ما هم بعدها متوجه شد که مهارت در کار برق هیچ ربطی به این بازیها ندارد و مثل همه کارهای فنی دیگر نیازمند تجربه و مطالعه است. بیایید یکی از این تجربه های ساده را با هم بخوانیم. *** برقی که در خانه ها و مغازه ها و اداره ها استفاده می شود ، برای مصرف معمولی است. یعنی برای روشنایی محیط و راه اندازی دستگاههای معمولی خانگی و اداری ، مانند یخچال ، تلویزیون ، کامپیوتر ، کولر و از این جورچیزهاست در اصطلاح فنی برق تک فاز نامیده می شود و همان طور که لابد خودتان هم دیده اید با دو سیم به مصرف کننده ها منتقل می شود. یکی از این سیمها (فاز) نام دارد که اگر فازمتر را به آن بزنیم چراغ فازمتر را روشن می کند و اگر به آن دست بزنیم حالمان را می گیرد و همان بلایی که سر آق مهندس آمد بر سر ما می آید بلکه از آن هم بدتر یعنی خدای ناکرده خطر مرگ دارد. سیم دیگر را (نول) می نامند که فازمتر را روشن نمی کند اما اگر دو سر یک لامپ یا یک مصرف کننده دیگر (مثلا سشوار جاروبرقی ، پنکه ، چرخ گوشت و ... ) به (فاز و نول) وصل شود ، سیم نول نیز قدرت خود را نشان می دهد و مصرف کننده را روشن می کند. اینها را خودمان می دانستیم پس تجربه آق مهندس چی شد؟ تجربه این هفته این است که گاهی ممکن است هر دو سیم پریز برق یا سرپیچ ، فازمتر را روشن کنند. در این مواقع معمولا یکی از سیمها فازمتر را با نوری کمتر روشن می کند. برخی از برق کارهای تازه کار و کم تجربه خیال می کنند که در این وضعیت برق ساختمان دوفاز شده است در حالی که استادکاران ماهر به این حالت ، نام (فاز برگشتی) داده اند یعنی فاز از طریق یکی از مصرف کننده ها وارد سیم دیگر شده و آن سیم نیز به علت قطع شدن (نول) فقط فاز برگشتی دارد. برای آزمایش این وضعیت بهترین روش این است که یک سرپیچ آویز معمولی را همراه یک لامپ معمولی به دو سیم متصل کنیم اگر لامپ با نور کم روشن شود یا اصلا روشن نشود ، متوجه می شویم که با قطع نول مواجهیم. در همین حالت است که می توانیم با فازمتر سیم فاز اصلی را تشخیص بدهیم زیرا پس از وصل کردن لامپ و سیم پیچ ، سیمی که فاز برگشتی دارد دیگر فازمتر را روشن نخواهد کرد. *** دوستان عزیز! دیدیم که ساده ترین آزمایشهای فنی هم نیازمند تجربه و هوشیاری است و مهارتهای فنی هیچ ارتباطی به شعبده بازی و خالی بندی ندارد. مخلص شما آق مهندس نوجوانان دوست