خاتمه (امانت)

‏‏خاتمه‏

‏‏امانت بر دو قسم است: مالکی و شرعی.‏

‏‏اما اوّلی این است که با استیمان (امین گرفتن) مالک و اذن او باشد؛ چه عنوان عمل او‏‎ ‎‏ممحّض و منحصر در همین امانت داری باشد مانند ودیعه، یا به تبع عنوان دیگری که ذاتاً‏‎ ‎‏مقصود است باشد، چنان که در رهن و عاریه و اجاره و مضاربه است؛ پس عین در این ها‏‎ ‎‏در دست طرف، امانت مالکی است، زیرا مالک آن را تسلیم او نموده است و در دست او‏‎ ‎‏بدون مراقبت خودش واگذاشته است و حفظ آن را به عهدۀ او نهاده است.‏

‏
‏‎

‎‏و اما قسم دوم این است که استیلای بر امانت و دست گذاشتن روی آن، با امین گرفتن‏‎ ‎‏و اذن مالک نباشد ـ و بدون آن که عدوان و ظلمی باشد زیر دست او آمده باشد ـ بلکه یا‏‎ ‎‏قهراً بوده است، مثل این که باد یا سیل آن را به ملک او آورده باشد و در دست او قرار بگیرد‏‎ ‎‏و یا این که مالک آن را به او تحویل دهد بدون آن که هیچ یک از آن ها (نه مالک و نه او) از‏‎ ‎‏آن اطلاع داشته باشند، مانند این که صندوقی بخرد و در آن چیزی از اموال فروشنده پیدا‏‎ ‎‏کند بدون آن که فروشنده اطلاع داشته باشد، یا این که فروشنده و یا خریدار بیشتر از‏‎ ‎‏حقشان (در معامله) دریافت دارند، از جهت این که مثلاً در حساب اشتباه شده باشد، یا از‏‎ ‎‏شرع مقدس اذن (در گرفتن آن) باشد، مانند لقطه و ضالّه و آنچه برای رساندن به صاحبش‏‎ ‎‏از دست دزد و غاصب گرفته می شود و همچنین آنچه از (دست) بچه یا دیوانه از اموال‏‎ ‎‏خودشان هنگامی که ترس آن است که در دستشان تلف شود، به عنوان حسبۀ در حفظ‏‎ ‎‏گرفته می شود و آنچه از اموال محترمه که در معرض نابودی و تلف شدن است گرفته‏‎ ‎‏می شود، مانند حیوانی که مالکش معلوم است و در محل درنده ها و مجرای سیل و مانند‏‎ ‎‏این ها باشد؛ که همانا عین مال در همۀ این موارد در دست کسی که بر آن استیلا دارد امانت‏‎ ‎‏شرعی است که بر او واجب است آن را حفظ نماید و در اولین وقت ممکن به صاحبش‏‎ ‎‏ـ اگرچه مطالبه نکند ـ برساند، و هر گاه در دست او تلف شود ضمانی بر او نیست، مگر‏‎ ‎‏آن که تفریط یا تعدی کرده باشد، مانند امانت مالکی. و احتمال دارد رساندن آن به مالکش‏‎ ‎‏واجب نباشد و کافی باشد که به او اعلام کند که نزد او است و بین آن و مالک تخلیه نماید،‏‎ ‎‏به طوری که هر وقت بخواهد آن را بگیرد، مانعی نباشد، بلکه این احتمال خالی از قوت‏‎ ‎‏نیست. و اگر عین، به تبع عنوان دیگر، امانت مالکی باشد و آن عنوان از بین برود مانند عین‏‎ ‎‏اجاره شده پس از آن که مدت اجاره تمام شده باشد؛ و عین رهن داده شده بعد از فکّ‏‎ ‎‏رهن؛ و مالی که در دست عامل است بعد از فسخ مضاربه، در این که این امانت، امانت‏‎ ‎‏مالکی است یا شرعی، دو وجه، بلکه دو قول است، که اوّلی آن ها خالی از رجحان نیست.‏

‏‎ ‎

‏‎

‎