تتمیم
از آنجا که مراتب کلام الهی و انواع آن و اطلاع بر مغیبات از شئون اسم جامع «المتکلم» است، و باحثان در علم کلام و اکثر ارباب حکمت نظریه از این معنا غفلت کرده، و یا حق این مطلب عالی را، که از امهات مسائل مذکور در کتب ارباب عرفان است، درست ادا نکرده اند، و در تاریخ حکمت بندرت فیلسوفی متأله به نحوی شایسته در این بحث مهم، که همانا بحث معرفت وحی و نزول کتب سماویه و مقاوله بین ملایکه و تکلم سالکان درجات جنان و درکات نیران است، وارد شده و از عهدۀ حق کلام برآمده است، ناچار بعضی از مهمات در این مقدمه تقریر می شود.
از متأخران، شیخنا و قائدنا و سیدنا فی المعارف الربوبیة، قدوة أرباب الحق
کتابمصباح الهدایة الی الخلافة والولایةصفحه 78 و الحقیقة، صدر الحکماء و شیخ العرفاء، آیة الله العظمی، المولی صدرالدین شیرازی، رضی الله عنه، در کتب خود به این مطلب عالی توجه کرده است. حضرت ختمی مرتبت، علیه و آله السلام، در اوایل نبوت و ظهور آثار وحی در آن حضرت، از جهت اتصال به عالم مثال مطلق حقیقت وحی را تلقی می نمود. از این نوع کشف تعبیر به «کشف صوری» نموده اند که یحصل فی عالم المثال من طریق الحواس الخمس. و ذلک إما أن تکون علی طریق المشاهدة. مثل مشاهدۀ حضرت ختمی مرتبت، علیه و علی عترته السلام، مقامات انبیا را در مراتب و درجات عوالم مثالیه و ارض الحقیقة، و رؤیة آدم و نوح و موسی و عیسی و ابراهیم، علیهم السلام، را در عالم مثال. و از این سرّ خبر داد که یا علیُّ قَصْرُکَ عَلَی جَنْبِ قَصْری. چه آنکه صورت و حقیقت عالم دنیا و شهادت متمثل در عالم مثال است؛ و نیز صوری از مراتب حقایق جبروت، و نیز مظهر اعیان قدری نیز، به نحوی که راسخان در معارف الهی به آن اشاره کرده اند، در عالم مثال تحقق دارد. (از جمله عرش جسمانی برزخی که اوّلین ظهور و جلوه و تجلی به صورت اعظم اجسام است.) که فرمود: إنَّ فی العرشِ تمثالَ جمیعِ مَا خَلَقَ الله
کتابمصباح الهدایة الی الخلافة والولایةصفحه 79 نوع دیگر از شهود حضرت محمد مصطفی، علیه و علی أولاده السلام، به عنوان وحی از طریق حواس است؛ ولی حواس متبدل به حواس اخروی و تبدیل بصر مثلاً به بصیرت. از جملۀ آن، سماع آن حضرت بود وحی نازل بر خویش را کلاماً مظلوماً، أو مثل صلصلة الجرس و دویّ النحل؛ فإنه، علیه السلام، کان یسمع ذلک و یفهم المراد منه؛ أو علی سبیل الإستنشاق. و هو التنسم بالنفحات الإلهیة و التنشق لفوحات الربوبیة. در حدیث منقول از آن حضرت مذکور است که إنَّ لِرَبِّکُمْ فی أَیَّامِ دَهْرِِکُمْ نَفَحَاتٍ، أَلا فَتَعَرَّضوا لَها. قال رسول الله، صلی الله علیه و آله: إنِّی لَأجِدُ نَفَسَ الرَّحمانِ مِنْ قِ‍بَلِ الیَمَنِ.
اما تلقی وحی از طریق لمس از جهت اتصال بین النورین، و یا از جهت اتصال بین الجسدین المثالیین: قال رسول الله، علیه و آله السلام: رَأََیْتُ رَبِّی فی أَحْسَنِ صورةٍ. و قالَ: ف‍ِیمَا یَخْتَصِمُ المَلَأُُ الأعْلی، یا محمد؟ قلتُ: أََنْتَ أَعْلَمُ رَبِّی. مَرَّتَیْنِ. فقال، صلوات الله علیه: فَوَضَعَ الله کَفَّهُ بَیْنَ کِتْفی، فَوَجَدْتُ بَرْدَها بَینَ ثَدْیَیّّ فَع‍لِمْتُ ما فی السَّمَاواتِ و ما فی الأرْضِ. ثم تلا هذه الآیة: «و کَذَل‍ِکَ نُرِی إبراهیمَ مَلَکوتَ السَّمَاوات و الأرْضِ و لِیَکُونَ مِنَ المُوقِنینَ.» و تلقی وحی از طریق ذوق نیز مسلم است.
از آنچه که ذکر شد مطالب مصابیح پنجاه و یکم و پنجاه و دوم معلوم و ظاهر می گردد.
کتابمصباح الهدایة الی الخلافة والولایةصفحه 80