شیشه سازی در ایران بعد از اسلام
اگرچه در قرن نخست ورود اسلام به ایران (قرن اول هجری قمری) رکوردی بر همه هنرهای ایران و از جمله هنر شیشهسازی حاکم شد، اما با جایگزینی خلفای عباسی به جای اموی دوباره شاهد رونق شیشه سازی ایران هستیم. همزمان با ایران شیشه سازی در دیگر نواحی اسلامی از جمله در سوریه و سامره رواج یافت و شیشه گران این دو منطقه با شیشهسازان شوشی در خوزستان رابطه داشتند. در قرون سوم و چهارم هجری و در دوره حکومت سامانیان، که ایرانی بودند شاهد تجدید حیات تمدن و هنر ایرانی هستیم و دو شهر ایران یعنی نیشابور و سمرقند یکی از مراکز شیشهگری ایران شدند. شیشههای این دو شهر نشان از ارتباط بسیاری این دو شهر با یکدیگر دارد. روش ساخت ظروف شیشهای در هر دو شهر یکی است و انواع تزیینات تراش، فشرده، قالبی و افزوده در این ظروف به کار میرفت. هرچند که شیشه نیشابور از مرقوبیت بیشتری برخوردار است.
با وجود تآثیر بسیار شیشهسازی سامانیان بر شیشهسازی آغاز اسلام، پس از قرن پنجم شاهد شکوفایی شیشهگری اسلامی ایران هستیم.
از این قرن تفاوتهایی در شیشههای اسلامی نسبت به شیشهسازی پیش از اسلام ایران دیده میشود.
این تفاوتها عبارتند از:
1- تراش ظروف سامانی عمیقتر از تراش روی ظروف اسلامی است.
2- تنوع ظروف دوره اسلامی از لحاظ فرم و شکل ظاهری بیشتر است.
شیشهگری ایران در دوره سلجوقی به اوج خود رسید و زیبایی و جذابیت آن دو چندان شد.
در دوره سلجوقی، شهرهای ری، گرگان و نیشابور از مراکز عمده تولید ظروف شیشهای ایران است.
انواع طراحیهای گردن باریک و بلند با بدنههای کروی و برآمده تزیین شده با گل و برگ هندسی و حیوانی، جامهای شیشهای پایه کوتاه و یا بلند، انواع تنگهای دستهدار با تزیینات افزوده، گلابپاشهای لوله باریک و بلند با تراشهای خطی تزیینی، قندیلهای شیشهای که به وسیله زنجیرهای ظریف به سقف طاق نماهای مسجد و منازل آویزان شده و فضاهای معماری را روشن میکرد. آبخوریهای کوچک و بزرگ و نورگیرهای ساده و یا نقش قالب زدهای که بر سر عمارت قرار داده میشد تا نور خورشید به داخل راه یابد.
همه نوع تنوع و تحول در ظروف شیشهای نشان از پیشرفت شیشهسازان ایران در عصر سلجوقی دارد.
همچنین استفاده از خط به عنوان تزیین در دوره سلجوقی رواج یافته و تا قبل از آن هیچ سابقهای نداشته است.
با هجوم مغول به ایران اکثر مراکز علمی و صنعتی شیشهسازی چون گرگان، ری و نیشابور برای مدت طولانی از رونق افتادند و در مقابل سفالگری رواج یافت. با حضور صفویه و بخصوص دوره شاه عباس (1629 - 1578 هـ.ق) و توجه وی به پیشرفت صنعت از جمله شیشهسازی مجدداً این هنر رشد یافت. اما دیگر مراکز سنتی و معروف دوره سلجوقی نبودند که حرف اول را در شیشهسازی میزدند بلکه این بار شهر شیراز مرکز عمده شیشهسازی ایران شد و علاوه بر روشهای تزیین گذشته چون روشهای قالبی در این دوره از هنر نقاشی نیز استفاده میشد.
مجلات دوست نوجوانانمجله نوجوان 59صفحه 22