مجله نوجوان 42 صفحه 29

علمی برق گرفتگی آهنگرزادهها مروری بر زندگی و آثار میشل فاراده همین امروز ، شما چند بار از برق استفاده کردهاید؟ انواع چراغها ، رادیو، تلویزیون، ماشین رختشویی ، یخچال و ... در برابر این چیزهای شگفتآنگیز و خیلی چیزهای دیگر، شما باید از دانشمند انگلیسی به نام میشل فاراده، که پیشگام عصر برق به شمار میآید، سپاسگزاری کنید. البته میشل فاراده نخستین کاشف برق (الکتریسیته)نبود؛ زیرا یونانیان باستان میدانستند با مالیدن یک تکه کهربا میتوان جرقه برقی (الکتریکی) به وجود آورد. کهربا صمغی است سفت شده به رنگ زرد مایل به قهوهای که از برخی درختهای کاج به دست میآید. نام یونانی کهربا "الکترون" بود که کلمه " الکتریسیته" از آن گرفته شده است. در سال 1800 یک دانشمند ایتالیایی به نام "ولتا" نخستین باطری را اختراع کرد که جریان مداومی از برق (برق ساکن) تولید میکرد. اما کسی که واقعا برق را وارد میدان عمل کرد میشل فاراده بود. او به جهانیان نشان داد که چگونه برق، موتوری را به کار میاندازه و سپس ساختن موتوری را که برق تولید میکرد، نشان داد. آزمایشهای او آغاز عصر برق بود. میشل فاراده فرزند یک آهنگر بود. این آهنگر فقیرتر از آن بود که بتواند پسرش را به مدرسه بفرستد . از این رو میشل در سیزده سالگی و در یک کتابفروشی برای خود شغلی پیدا کرد، در آنجا بود که به خواندن هر گونه کتاب علمی که در قفسهها یافت میشد، پرداخت. هر از گاهی به زحمت مقدار کمی پول پس انداز میکرد و در محفلهای سخنرانی دانشمندان بزرگ انگلستان حاضر می شد و هنگامی که فاراده بیست و یک ساله بود در یک رشته از سخنرانی های شیمیدان بسیار مشهور "سرهمفری دیوی" شرکت کرده بود و یادداشت های دقیقی از گفتارهایش برداشت و برای او فرستاد . شیمیدان از دقتی که در یادداشتهایش به کار گرفته بود چنان خوشش آمد که شغل دستیاری در آزمایشگاه خود را به فاراده جوان پیشنهاد کرد. فاراده در ابتدا فقط کارهای کوچکی مانند شستن بطریها و نظافت آزمایشگاه را انجام می داد، اما د رهر حال ، چشم و گوشش باز بود و در هر فرصتی ، روی آزمایش های خودش کار می کرد. موضوع مورد علاقه ویژه او برق بود. دانشمندان میدانستند که هر گاه برق را از مانعی عبور دهند، مواد تشکیل دهنده آن را از یکدیگر جدا میسازند. مثلا اگر جریان برق از آب بگذرد آن را به اکسیژن و هیدروژن تجزیه میکند. این عمل ، الکترولیز (برق کافت) نامیده می شود. فاراده آزمایش های الکترولیزی بسیاری انجام داد و برای این عمل فرمولی ساخت که بنا بر آن، مقدار ماده تجزیه شده در اثنای الکترولیز، متناسب با مقدار برقی است که مصرف شده است و این، قانون الکترولیز فاراده نامیده شد. فاراده در سال 1821 نخستین موتور برق را ساخت. این موتور بسیار ساده و تنها میلهای مسی بود که با عبور جریان برق یک باطری از آن؛ به چرخش در میآمد. گرچه این موتور کوچکتر از آن بود که کار عملی از آن برآید ولی اختراع کوچکی نبود. همین موتور کوچک بود که پیشرفت کرد، تکامل یافت و به صورت موتورهایی که امروزه در کارخانههای ما ماشینهای عظیمی را به کار میاندازد، درآمد. تا اینجا، این مرد آهنگرزاده راه دور و درازی را پیموده بود. در سال 1831 میشل فاراده بر عکس عملی را که طی آن موتور برقی را ساخته بود انجام داد، یعنی به جای اینکه برق را برای ایجاد و حرکت با انرژی مکانیکی به کار گیرد، حرکت را برای ایجاد برق به کار برد. او کار خود را با یک آهنربای معمولی آغاز کرد. آهنربا را می توان از فولاد، آهن، کبالت یا نیکل ساخت. آهنربای فاراده از آهن ساخته شده بود. نیروی مغناطیسی آهنربا در فضای دور و بر آن گسترده می شود. ناحیه گسترش این نیرو را میدان مغناطیسی مینامند. میدان مغناطیسی را نمیتوان دید. فاراده پی برد که با گذراندن قطعه ای مکس از میان میدان مغناطیسی می تواند به سادگی برق تولید کند. او روزی این حقیقت را کشف کرد ه بود و توانسته بود با گذراندن مس از حوزه مغناطیسی با سرعت خیلی زیاد، جریان مداوم برق ساکن را به دست آورد. امروزه همین اصل هنوز در مولدهای غول آسای سدها و سایر دستگاههای بزرگ تولید برق به کار میرود. میشل فاراده آزمایشهای بسیار و کشفهای مهم زیادی کرد، ولی او به ویژه به عنوان کسی که برق را به قدرت تبدیل کرد و موتورهای برقی و مولدهای برق را به ما ارزانی داشت، هرگز از یادها نخواهد رفت.