عارفه عنایتی
ریتونهای زیرخاکی
ریتونها، ظرهایی هسند فلزی یا سفالی که به شل حیوان و یا انسان و یا حیوان لوله ای و شاخی شکل ساخته شده اند. ظروف شاخی و به فرم سر قوچ یا گاو، اسب و بز کوهی و حیواناتی نظیر آن نیز به دست آمده است. از این ظروف اکثرا برای نگهداری مایعات مقدس، در مراسم تدفین استفاده می شد که از آن چند قطره ای بر روی میت می پاشیدند تا خوش بو و معطر شود. از این ظرفها علاوه بر مراسم تدفین در مراسم خاص از قبیل جشن پیروزی در جنگ، قربانی، اعیاد و جشنهای مذهبی استفاده می شده است. بعضی از انواع ریتونها طوری ساخته می شده اند که نمی توانستند بر روی پایه خود بایستند و به ناچار آن را روی سه پایه یا چهارپایه ظریفی قرار می دادند. بعضی از ظریفترین کارهای فلزی کشف شده در "حسنلو" یکی از مناطق باستانی ایران به شکل ریتون طراحی شده است.
کلمه یونانی ریتون از مایع روان گرفته شده است و این کلمه در واقع تنها به ظرفی گفته می شود که از آن جریان باریک مایع بیرون آید. با این که واژه ریتون یونانی است اما قدیمی ترین نوع ریتون تا به امروز در ایران از جمله در منطقه "مارلیک" گیلان "تپه سیلک" کاشان، "حسنلو" و "شوش" و برخی نقاط دیگر به دست آمده است. یکی از ریتونهای متعلق به آغاز هزاره اول پیش از میلاد در منطقه سفید رود پیدا شد. در آن منطقه ربتونها بیشتر به شکل گاو کوهان دار ساخته شده است. یک دسته دیگر ریتون از همان منطقه و متعلق به همان دوره به دست آمده که شکل کامل حیوان را در موقعیت نشسته یا ایستاده با دری در عقب و آبریزی اغلب روی سینه نشان می دهد. یکی از نمونه های اولیه که در حسنلو کشف شده است با فلزی بسیار ظریف ساخته شده است که قدمت آن و سایر ظروف به دست آمده در این منطقه به قرون نهم پیش از میلاد می رسد.
یکی از مراکز حفظ و نگهداری اشیاء قیمتی و با ارزش تاریخی یا همان زیر خاکیهای معروف خودمان موزه ها هستند.
در ایران در دو موزه "ایران باستان" واقع در خیابان امام خمینی و دیگر موزه "رضا عباسی" واقع در خیابان شریعتی نرسیده به پل سید خندان، گنجینه ریتونهای کشف شده در نواحی مختلف میهن عزیزمان ایران نگهداری می شود.
از جمله ریتونهای موجود در موزه ایران باستان، یک ریتون کله حیوانی به شکل سر قوچ متعلق به دوره هخامنشی، ریتون شاخی شکل از جنس فلز یا تزیینات برجسته و کنده کاری، ریتون به شکل چکمه متعلق به اوایل هزاره دوم قبل از میلاد است که دیدن آنها خالی از لطف نیست.
یکی از ریتونهای موجود در این موزه ها، ریتون زرین کله اسبی متعلق به دوران ساسانی یعنی سده های چهارم و پنجم میلادی است. ریتونهای کله اسبی رابطه ای را که در عقاید بعضی از ملل ابتدایی میان اسب و مرگ یا مردگان وجود داشته و به حکم آن سوار و اسب را با هم تدفین می کرده اند، نشان می دهد. یکی دیگر از معروفترین ریتونهای ایران، "جام حسنلو" است. این جام که ظاهر آن به شکل یک جام یا دلو است. در منطقه حسنلو در نزدیکی نقده استان آذربایجان غربی و در غرب دریاچه ارومیه پیدا شده است. این ریتون با فرزی بسیار ظریف ساخته شده است و به شکل قوچی است با بدن مخروطی شکل که سر حیوان زیر مخلوط قرار گرفته است. اما از آن معروفتر ریتونی متعلق به دوران هخامنشی است که از طلای ناب ساخته شده و به شکل مجسمه شیر بالداری است که به جامی بلند متصل است. در واقع بدن این شیر به صورت استوانه ای ایستاده و بلند است. این ریتون در موزه رضا عباسی نگهداری می شود.
مجلات دوست نوجوانانمجله نوجوان 50صفحه 20