صدا سازی در آواز ایرانی
از آغاز ورود دستگاه های ضبط و پخش صدا به ایران در حدود یکصد سال قبل پدیده ای به نام صداسازی در آواز ایرانی جدی تر از قبل شد.
صداسازی همیشه آگاهانه و ناخودآگاه در میان آواز خوانان مرسوم بوده است. اما طاهر زاده نخستین کسی بود که با ضبط صدای خود روی استوانه های مومی و فتوگراف صدای خود را شنید و در تصحیح عیبهای آن و ارتقاء سطح صدای خود کوشید. به علاوه او کیفیت آواز خود را نیز با شنیدنهای مکرر نقاط ضعف و قوت کارش، بالا برد.
صداسازی به مجموعه تمرینها و دانسته هایی گفته می شود که با هدف تولید بهترین صدای ممکن و بالقوه در هر فرد به کار بسته می شود. در موسیقی علمی و کلاسیک بین المللی نیز صداسازی قدمتی دیرینه دارد و حتی در دانشگاه ها آن را تدریس می کنند. کلنل علینقی وزیری که موسیقی ایرانی را با موسیقی کلاسیک و علمی در هم آمیخت، در کنار آهنگسازی و آموزش موسیقی، یک مکتب آوازی نیز با حضور استادانی چون بنان تشکیل داد و شیک خوانی و بم خوانی را به موسیقی ایرانی وارد کرد.
بنان نخستین خواننده ایرانی بود که شیک می خواند. تا پیش از او آوازهای ما لحن و حالتی روستایی داشتند و این با زندگی ماشینی و جدید و ورود مظاهر مدرین به ایران در تضاد قرار داشت. همچنین تا آن زمان به دلیل نبودن بلندگو و دستگاه پخش صورت در فضای وسیع، خواننده به کسی می گفتند که صدایی بلند و رسا داشت و هیچ کسی بهایی به صداهای بم و میانه نمی داد. بنان تحت تاثیر مکتب وزیری برای نخستین بار صدای بم شسته رفته ای تولید کرد. صدایی که تاثیر و نفوذ آن کم تر از صداهای اوج آن زمان نبود.
به عنوان مثال گوشه "دیلمان" را در آواز دشتی با شعر
چنان در قید مهرت پای بندم
که گویی آهوی سر در کمندم
به خاطر بیاورید.
بنان برای نخستین بار این گوشه را به همه معرفی کرد و هنوز هم کسی نتوانسته بهتر از او دیلمان را اجرا کند.
پس از بنان استاد محمد رضا شجریان با استفاده غیر مستقیم از آوازهای بنان و همچنین تعلیمات مستقیم استاد نورعلی برومند در تکمیل دوره های صداسازی کوشید. به تحقی اگر بنان حد فاصل طاهرزاده و شجربان قرار نداشت، صدای شجریان - کامل ترین خواننده صد ساله اخر ایران - رنگ و بوی دیگری می داشت و قطعا به خوبی و دلپذیری اکنون نبود.
صداسازی با همه محاسنش ایرادهایی را نیز در صداها به همدیگر که نمک و ویژگی آنها را می گیرد. البته این آسیب خیلی هم به فن صداسازی مربوط نمی شود و بیشتر ناشی از گسترش دستگاه های صوتی و تصویری و چخشهای مکرر صداست که سلیقه ها را محدود و شبیه هم می کند؛ مثلا در قدیم در یک شهر استادان و هنر جویان به یک شیوه صدای خود را تولید می کرده اند و در شهر مجاور به گونه ای دیگر. گاه می شد که اینها در تمام عمر یکدیگر را نمی دیده و صدای هم ر نمی شنیده اند. اما امروز هر کسی به راحتی می تواند با اینترنت و ماهواره و .... صدای خود را به گوش همه مردم جهان برساند. این صداها به تدریج سلیقه عمومی را تشکیل می دهند و آن بکری و ناب بودن صداهای قدیم به مرور از میان می رود.
مجلات دوست نوجوانانمجله نوجوان 44صفحه 17