مجله نوجوان 18 صفحه 23

علی شیرازی صدای مخملی بنان بهطور حتم شما هم بارها تصنیفها و ترانههای زیبا و بهیادماندنی الهه ناز، کاروان،بهار دلنشین و از همه مهمتر سرود ملی «ای ایران» را شنیدهاید و گاهی آنها را زیر لب زمزمه میکنید. بدون شک یکی از اصلیترین دلایل جاودانگی این آثار صدای مخملی و نرم استاد غلامحسین بنان است که یکی از قلههای آواز اصیل ایرانی به شمار میرود. وی که از طرف مادرش با خاندان قاجار نسبتی داشت، در سال 1290 متولد شد و بعدها در تغییر و تحولاتی که در نوع آواز خواندن و ادای کلمات و تلفیق شعر و موسیقی در ایران به وجود آمد، نقش انکارناپذیر و بسزایی داشت. بنان تحت تأثیر مکتب کلنل علینقلی وزیری، پدر موسیقی جدید ایران، آواز ایران را از حالت روستایی و کهنه درآورد و به آن حالت شهری داد و پایهگذار «شیکخوانی» در کشور بود. اگر به صفحههای گرامافون باقی مانده از دوره قاجار گوش دهیم، در لحن و اعراب کلمات اجرا شده توسط خوانندگان آن دوره حالتهای بخصوصی را میبینیم که گذشته از حس و حال دلنشین آوازها، خیلی جالب نیست. بنان با شسته رفته و پاکیزه کردن لحن و ادای صحیح کلمات، سطح آواز ایرانی را چند پله بالاتر برد. بهعلاوه او در دورهای خواننده شد که وسایل پخش و ضبط صدا وارد ایران شده بود. تا قبل از آن، خواننده فقط به کسی میگفتند که صدای رسایی داشت و بلندی صدای او به حدی بود که از فاصلههای دور و نزدیک به خوبی شنیده میشد. به این ترتیب چیزی به نامه «آواز بم» وجود آنچنانی نداشت. به این ترتیب بنان به عنوان یکی از نخستین کسانی که به اجرای آواز بم پرداخته، یکی از بهترین بمخوانان بهشمار میرود، بهگونهای که استاد محمدرضا شجریان با مرورد آثار او، وی را استاد غیرمستقیم خود در بمخوانی میداند. بنان را «صدامخملی» نامیدهاند چرا که لطافت صدای او به حدی است که آرامش زیادی در انسان یه وجود میآورد. همچنین همه آثار او بدون استثنا گرم و پرجاذبه اجرا شدهاند، چرا که بنان مخرج حروف همه کلمات را با تکنیکی خاص و منحصربهفرد و در نهایت صحت و سلامت ادا میکند و تحریرهایش به حدی نرم و پرتعداد هستند که هر شنوندهای را به وجد میآورد. در شعرخوانی نیز مشکلترین اشعاری را که کمتر کسی قادر به انتخاب مایه و دستگاهی برای آنهاست، به خوبی اجرا کرده و دریچههای تازهای در این زمینه به روی خوانندگان و شنوندگان آواز ایرانی گشوده است. به همین دلیل است که امروز، بنان را یکی از بهترین اجراکنندگان شعر در آواز میدانند. در عین حال شخصیت او به حدی بزرگ و والا بود که هیچگاه خود را به آسیبها و دامهایی که در محافل هنری و سر راه هنرمندان قرار دارند، نیالود و همیشه پاک زندگی کرد. او حتی در فیلمی که از جشن سالگرد تولد رادیو موجود است به حدی متین و باوقار ظاهر میشود که تنها به گفتن تبریکی بسنده میکند چرا که اصلاً اهل خودنمایی نیست. عاقبت چراغ عمر این خواننده پراحساس در اسفند 1364 در سن هفتاد و چهار سالگی خاموش شده و همه دوستداران هنر ایرانی را در ماتم فرو برد. درحالی که هر کدام از آثارش چون نگینی درخشان بر انگشتری موسیقی اصیل ایرانی میدرخشند و هنوز هم نوجوانان و جوانان ما، «الهه ناز» او را دوست دارند، گوش میکنند و میخوانند.